Компетенттуулук деген эмне?

Билим берууго компетенциялык мамиле

Джунушалиева К.К. Кыргыз билим беруу академиясы

• «Айтылган сөз унутулат, көрсөтүп берсен-аны эске тутуп калам, эгер бир нерсе жасаганга үйрөтсөң-анда түшүнөм»
• Кытай элинин акылман сөздөрүнөн

• «компетенттуулук» -бул компетенцияга ээ болгон, билген, толук укуктуу, маалыматтуу ж.б. адамдын мунозун берет, ал эми «компетенция» – адамдын эмнелерге ээ болуу денгээли (жондому, билгичтиги, укуктук милдеттери )

Билим беруунун теориясында жана практикасында «компетенция»жана «компетентуулук» тушунукторунун жалпы жана озгочолонгон муноздоруго ээ:

• Юридикалык онутто караганда-компетенттуу адам анын ээлеген кызматтык милдеттерди аткаруу учун компетенциялары менен муноздолот

уландысы

• Ал эми окуучунун компетенттуулугу-бул анын окууда жана жашоодо алган тажрыйбасына, балуулуктарына, кызыгуусна негизделеген практикалык ишмердуулукто жана турмуштук маселелерди оз алдынча аткаруу, чечуу жондомдуулугу

уландысы

• «Компетенция» деген жонокой тушунуктон «Билим беруу компетенция» тушунугунун айырмасы бар. «Билим беруу компетенциясы – бул чыныгы реалдуу объектилерге мамиле кылууда окуучунун инсандык жана социалдык маанилуу продуктивдуу ишмердуулугуно зарыл болгон бири-бири менен тыгыз байланыштуу билимдердин, билгичтиктердин, кондумдордун, чыгармачыл ишмердуулгунун маныздуу багыттарынын топтому болуп эсептелет.

уландысы

• Демек, окуучу учун компетенция – бул билимдерди оздоштуруудогу анын багыты же келечектин элеси. Анткени, окуу учурунда анын «чондордун» тигил же бул компетенциялары калыптанат. Окуучу бир эле келечектеги турмушка даярданбастан, окуу учурунда билим алуу онутундо келечекте керек болуучу компетенцияларды озлоштурот. Ошондуктан билим беруу компетенциялары жалпы билим беруунун чордонунда туруп, предметтик-ишмердуулук тузумун тузуп, анын максаттарына комплекстуу аткарууну камсыз кылат. Мисалы, окуучу жарандык компетенцияларды окуу процессинен оздоштуруп, аны толук кандуу кийин мектепти буткондон кийин пайдаланат да окуу мезгилинде билим беруу компетенциялары деп аталат.

уландысы

• Жогорудагы айтылгандарды жыйынтыктап келип «компетенция» жана «компетенттуулук» бул адамдын билимдуулукунун ченөөнүн жаңы бирдиги, башкача айтканда билим, билгичтиктер учурдагы билим беруунун сапатын ченоого канаатандырбай калды. Компентуулук тушунугу азыркы учурда адамзат прогрессинин онугуу денгээли бир эле экономикалык осуштон коз каранды болбостон инсандын онгуу денгээлинен коз каранды.Мындай көз караш «адам ресурстары» деген классикалык тушунуктөн «адамдын компетенттуулугу» деген концепцияга өтүүнү талап кылат.

уландысы

• Компенттуулук мамиленин негизин инсандын оз алдынчалык жондомдуулук маданияты жатат (концепция «самосовершенствования»). Мындай коз караш жекече нарктуу мамилелерден келип чыгып,кабыл алынган чечимдерге оз алдынча жоопкерчиликти алууга багыттап, максатын аныктайт. Компетенттуулук бул жерде озуно 3 онутту камтыйт. Алар: – когнитивдик (билим), операционалдык (ишмердуулуктун ыктары жана ишмердуулукту ишке ашырууга даярдыгы)жана аксиологиялык (балуулуктардын болушу).

• Компетенция – бул инсандын айлана-чойро менен аракеттенуусундо активдуу, жоопкерчиликтуу оз алдынча ишмердуулук болуп эсептелет. Бул жерде илимдер, билгичтиктер, кондумдор оз алдынчалыкты остуруу учун материал болуп эсептелет. Компетенциялык билим беруу шартында билим беруунун негизги максаты болуп окуучу учун ийгиликтин чойросун тузуу олуп эсептелет.

• компетенттуулук мамиле менен билим беруу мазмунун жанылоонун этабы катары каралат да ал томондогу 4 өнүттө кароого болот:
• туйундуу компетенциялар;
• Жалпы предметтик билгичтиктер;
• Прикладдык предметтик билгичтиктер;
• Жашоо көндүмдөрү.

• Туйундуу компетенцияларды муноздомолору:
• Татаал маселелерди чечууго мумкунчулук тузот;
• полифункционалды (ар кандай маселелерди ар кандай кырдаалдарды чечуу);
• Ар турдуу социалдык чойродо чечууу;
• Уюштуруучулук (интеллектуалдык, эмоционалдык сапаттарды киргизуу);
• Пландаштыруу, тушунуу, мамиле тузуу, аргументация;
• Ар кандай денгээлде ишке ашыруу.

• Жалпы предметтик компетенциялар жалпы предметтик билгичтиктерди калыптандыруу менен байланышкан. Мисалы аларга физика боюнча маселелерди чече алуусу, музык жана искусство чыгармаларын баалоо, чет тилдеди билуу, математика учун диаграммаларды, таблицаларды интерпретациялоо ж.б.

• Учунчу багыттагы прикладдык компетенциялар мектепте билим беруудо прикладдык багытты кучотуу б.а. мектептеги алган билимдердин негизинде мектептен сырткаркы учурда кантип, кайсы учурда, эмненин жардамы менен колдонуп,пайдаланса болот деген суроологрго жооп берет.

• Ал эми компетенциялык билим беруунун тортунчу багыты-жашоо кондумдору багыты –бул билим беруунун мазмунун жашоо кондумдорун калыптандыруу учун жанылануу агыты болуп эсептелет. Бул багытта мектеп окуучусу эн жонокой кондумдорду жашоодо жана мектептен кийин пайдалануу кондумдорун калыптандыруу дегенди илдирет. Мисалы, акча саноо, жонокой документтерди жазуу ж.б.

• Жашоо кондумдору – бул окуучунун башка адамдар менен мамиле тузуу, баарлашуу, бири-бирине жардам беруу, чечимдерди кабыл алуу, сынчыл ойлорду айтуу кондумдору менен айланышкан психосоциалдык компетнециялар болуп эсептелет. Бул жерде инсан башка адамдар менен мамиле тузуу менен позитивдуу чойронуу тузушу да мумкун.

• Мына ушундай жоболорду камтыган документ «Кыргыз Республикасынын жалпы орто билим беруунун алкактык улуттук куррикулуму». Бул документте: Маалыматтык, социалдык-коммуникативдик,озун-озу уюштуруу жана маселелерди чечуу компетенттуулуктору