Мекен таануу 4-чейрек

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Адамдын организми

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Сезүү органдары

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Тери- кулак- көз –тил гигиенасын кантип сактоо керек экенин далидеп чыгышат тема түшүнүктүү болот.

Мугалим окуучуларга эс алдыруу максатында көнүгүү жасатат.

- Көз кулак мурун жана теринин акыбалдары жакшы болу үчүн кандай эрежелерди сактоо керек?

-Кайсы сезүү органы адамды коргоорун ойлонгула.Жообуңарды түшүндүргүлө? Окуучулар чынжырча аркылуу чыгарманы окуп чыгышат. Суроо-жооп иретинде аңгеме жүргүзөт. Бир жуптагы балдар суроо даярдап кийинки жуптагы балдарга беришет.кайра орун алмашып суроо берилет.

Окуучулар көнүгүү жасашып маанайлары көтөрүлөт. Сезүү органдары боюнча окуп келүү.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Тери организмдин ишенимдүү коргоочусу

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Тери денени сыртынан каптап, организмди тышкы таасирлерден сактайт.

Анын калыңдыгы 0,2—4 мм. Тери татаал түзүлүштөгү бир нече катмардан турат. Анда көптөгөн нерв учтары, кан тамырлар, май жана тер бөлүп чыгаруучу бездер жайгашкан. Тери каптоочу (эпидермис) жана туташтырма ткандан (дерма, гиподерма) турат. Алар бири-биринен морфологиялык, физиологиялык жактан айырмаланат. Эпидермис — теринин эң сырткы катмары.

Тери: 1—эпидермис; 2—тери; 3—май бездери; 4— тери алдындагы май клетчаткасы; 5— тер бездери; 6— вена кан тамырлары; 7— артерия кан тамырлары; 8— түк (чач).

Ал эң терең түйүлдүк (базалдуу) катмары, андан кийин түкчөлүү, быдырлуу, жылмакай, мүйүз катмардан турат. Түйүлдүк катмары эң терең, дерманын тегерегинде жайгашкан цилиндр түрүндөгү клеткалардан турат. Бул катмар көбөйүүгө жөндөмдүү, ошондуктан «түйүлдүк» катмар деп аталат. Түкчөлүү катмар түйүлдүк катмардын үстүндө жайгашкан. Ал 5—15 катар клеткадан турат, алар бири-бирине көпүрөчөлөр менен биригет. Алардын ортосунда эпидермисти азыктандыруучу клетка аралык суюктук болот. Бүртүктүү катмар белок заты бар клеткалардан турат. Ал белок заттан теринин мүйүздүү заты пайда болот. Жылмакай катмар бүртүктүү катмар менен мүйүз катмардын ортосунда жайгашкан. Мүйүз катмары түрдүү таасирлерге туруктуу жана анын үстүңкү кабыгы дайыма түлөп турат. Кээ бир ооруларда теринин мүйүздөнүүсү бузулуп, түлөбөй калат. Дерма (кадимки тери) талчалуу тыгыз туташтырма ткань жана негизги заттан, ошондой эле ийилчээк жана коллаген талчаларынан туруп, алар бири-бири менен тор сымал биригет. Дермада кан тамырлар, тер жана май чыгаруучу бездер, нерв учтары, чач жана тырмактын түбү жайгашкан. Теринин үстүңкү бетинде үч бурч жана ромб түрүндө майда бырыш-сүрөттөр болот. Чоңойтуучу айнек менен караганда май бездеринин майда тешикчелери көрүнөт. Теринин майда бырышы ар кимде ар башка болуп, сот-медицинада керек.

Тер бездери дененин эрин жана башкалар бөлүктөрүнөн башка бардык жеринде жайгашкан. Алакан, таман жана маңдайда айрыкча көп. Тер бездери бөлүп чыгарган тер 98—99% суу, калганы зат алмашуу процессинде пайда болгон мочевина, сийдик кислотасы, натрий жана калий хлориддери жана башкалар химиялык заттан турат. Тердөө процесси дене температурасын бир калыпта кармап турууда мааниси чоң (Жылуулукту жөнгө салуу). Ар кандай себептердин натыйжасында тердөө бузулуп, тер өтө көп (Терчилдик) же аз бөлүнүп, же такыр тер чыкпай (тер бездери тубаса жок болсо) калышы мүмкүн.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Тери гигиенасы

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Дененин гигиенасы теринин таза болушун талап кылат, себеби тиричиликте анын мааниси чоң. Тери организмди сырткы чөйрөнүн таасиринен, микробдордун киришинен сактайт, газдардын жана жылуулуктун алмашуусуна катышат. Териде көптөгөн май жана тер бездери бар. Алардан бөлүнүп чыккан май теринин үстүн майлап, анын ийкемдүүлүгүн жана бир бүтүндүүлүгүн камсыз кылат. Тер менен бирге адамга керексиз болгон заттар бөлүнүп чыгып, ашыкча жылуулуктун бөлүнүшүнө көмөктөшөт. Булар менен бирге теринин үстүнө түлөгөн клеткалар чогулат. Эгерде денени жууп турбаса, анда теринин үстүндө микробдордун көбөйүшүнө жакшы шарттар түзүлөт, микробдор көбөйүп организмге терс таасирин тийгизет. Ден-соолукта болуш үчүн денени тез-тез жууп туруш керек. Айрым дененин ачык жерлерин, мисалы бетти, моюнду, тер бездери көп болгон колтуктун астын күнүгө жууп, күнүгө даарат алышы тийиш. Кол менен бардык нерселерди, ошондой эле оозго баруучу тамак-ашты кармаган соң, аны тамак ичээрдин астында, дааратканага баргандан кийин, эшиктен үйгө киргенде, ыплас нерсени кармаганда самындап жууп туруш керек. Баардык адамдар билгендей жок дегенде 1 жумада 1 жолу мончого түшүп, же ысык сууга самындап кириниш зарыл, анткени ансыз териде чогулган майдын, тердин калдыктарынан тазалана албайт.

Түлөгөн клеткаларды кетириш үчүн денени жышынгыч менен жышыйт. Мүмкүнчүлүк болсо, өзгөчө жай мезгилде күнүнө жылуу душ алса дурус. Деги, ар бир адам кирдегенде өзүн ыңгайсыз сезет, ал эми кирингенден кийин сергип калат. Баш көп учурда ачык жүргөн соң, чачтардын арасында май бездери салыштырмалуу көп болгондуктан, ал денеден бат кирдейт.

“Башты канчалык тез жууш керек” деген суроонун тегерегинде талаш-тартыштар көп. Бир кезде башты 7-10 күндө бир жууйт дешчү. Ал эми бүгүнкү күндөгү адистердин айтымы боюнча “баш канчалык тез кирдесе, ошончолук тез жуушу зарыл”. Өнүккөн чет мамлекеттердин кишилери күнүгө душка түшүп, күнүгө башын жуушат. Эгерде адамда андай зарылчылык болбосо, күнүгө башты жууштун кереги жок, себеби ар бир адамдын денесинин болобу же башынын кирдеши айырмаланып турат. Эгерде адам терчил болсо, баштагы май бездеринен май салыштырмалуу көп бөлүнсө, анда ал дагы салыштырмалуу тез кирдейт.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Терини зыянга учуроодон сакта

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Тери кургак, майлуу же нормада болушу мүмкүн. Ар бир адам өзүнүн терисинин өзгөчөлүктөрүн билип жана аны күтүүдө буларды эске алуу керек (Терини күтүү). Чаңдуу жерде иштегендер жана терчил кишилер күн сайын душка, ошондой эле жумасына бир жолу үйдө же мончодо сууга түшүп, ич кийимди сөзсүз алмаштыруу зарыл.

Дененин булгануучу жерлери: кол, бет, моюн жана бут кошумча кароого муктаж. Колду бат-бат жууп, бетти жана моюнду эртең менен, уктардын алдында жууган жетиштүү. Бутту жатарда күнүнө, айрыкча жайкысын самындап жуу зарыл. Бутка жакшы карабай койгон учурда териде, буттун манжаларынын ортосунда тер жана кир чогулуп, микроорганизмдер көбөйөт. Ушундан улам ал жерде теринин ириңдүү оорулары жана мите козу карын оорулары пайда болот.

Өздүк гигиена (байыркы грек тилинен ὑγιεινή «соо», ὑγίεια «саламаттык» сөзүнөн) — гигиеналык эрежелер жыйындысы, аны сактоо жана аткаруу адамдын ден соолугун чыңдоого көмөктөшөт.

Акыл эмгеги менен күч эмгегин туура айкалыштыруу, физкультура менен машыгуу, жакшылап, үзгүлтүксүз тамактануу, уйкуну кандыруу бардык курактагы адамдар үчүн зарыл гигиеналык шарттар болуп эсептелет. Кийим-кечекти, турак жайды таза күтүү, ошондой эле тамак-аш даярдоодо гигиеналык талаптарды сактоо зарыл. Адамдын териси негизги сезгич орган. Ал организмдин жылуулук жана газ алмашуусунда катышып, зат алмашуунун акыркы продуктусун, суу буусун, тер, май бөлүп чыгарат. Бөлүнүп чыккан заттар терини дүүлүктүрөт, чаң, тер жана май бездеринин тешикчелерин бүтөп, микроорганизмдер, мите козу карындар булганч териге түшкөндө алардын өсүп өөрчүүсү үчүн ыңгайлуу шартка туш болушат. Дерматит, ириңдүү жана башка тери оорулары мына ушинтип пайда болот. Көбүнчө тырмактын алдында бактериялар көп чогулат, ошондуктан тырмакты таза күтүп, колду дайыма таза жууш керек. Ал эми коомдук тамак-ашта иштегендердин колу дайыма таза болгону зарыл. Өздүк гигиенанын ыкмаларын балдарга жаш кезинен үйрөтүү керек. Тери таза болушу үчүн денени дайыма жылуу суу менен самындап жууш керек.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Склет жана булчуңдар

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Денени формасын скелет кармап турат.Скелет сөөктөрдөн куралат Чоң адамдардын денеисинде болжол менен 200 сөөк болот. Скелеттте баш сөөк дене сөөк.ю бут менен кол сөөктөрү болот.

Мугалим окуучуларды дил баян жазууда бири-бирине жардамдашууларын көзөмөлдөйт

Мугалим окуучуларга эс алдыруу максатында көнүгүү жасатат.

Скелет кайсыфл бөлүктөрдөн турат?

Анын функциясы кайсы?

Скелет кайсыфл бөлүктөрдөн турат?

Анын функциясы кайсы Адамга эмне үчүн булчуң керек? Алар кандай иштейт?

-Булчуңдар кантип күчтүү болот?

Сүрөттөн эмнелерди көрүп турасыңар?

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Тамактануу

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Бардык организмдердин иштеши үчүн азыктандыруучу заттар керек. Алар организмге тамак аш аркылуу кирет. Тамак адамга энергия берет жана өсүүсүнө шарт түзөт. Организмге киргенден кийин тамак ашказан маңызынын жардамы менен белокко, майга жана углеводко ажырайт.Тамак адамдын ашказанында майдаланат. Ал процесс мчегиде уланат.Ичке ичегиде тамактагы бардык пайдалуу заттар организимге сорулат.Ичегиден кан аркылуу бардык организимдерге таралат Өтүлгөн темалар боюнча суроолор жазылган карточкаларды топто иштөө менен жооп берүүгө таратат. Окуучуларга суроо-жооп иретинде аңгеме жүргүзөт. Окуу ылдамдыгын текшерүү максатында жомок берилет. Шар көркөм окууга машыктырат.

Мугалим окуучуларга эс алдыруу максатында көнүгүү жасатат.

1.Бышыктоо:

-Бул бөлүмдөн эмнелерди билдиңер?

-өзгөчо жаккан тема кайсы болду?

-өзүңөр үчүн кандай тарбия алдыңар?

2.Рефлекция:

-Сабакта эмнелер болду,эмне маанилүү болду? Берилген суроолорго ой жүгүртүү менен жооп берип, өзү суроо бере алат. Өз алдынча билгендерин кошумчалап, мисал келтирип айтып бере алат.

Мугалим сунуштаган жомокту 1минутада канча окууганын далилдейт.

Шар көркөм окууга машыгат.

Окуучулар көнүгүү жасашып маанайлары көтөрүлөт.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Пайдалуу тамактануу

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Адам баласынын организми жакшы иштеши үчүн микроэлементтерге муктаж. Табигый витаминдерди дүкөндөрдөн оңой таба аласыз. Дүйнөдөгү эң пайдалуу жашылча-жемиштердин катарына авокадо, брокколи, сарымсак, чиа уруктары, шпинат, киноа, балык, анар, сабиз жана лимон кирет. Алар уникалдуу микроэлементтерден туруп, адамдын ден соолугуна жакшы таасир тийгизе алат.

Авокадо

Авокадонун целлюлозасында организмге керектүү дээрлик бардык витаминдер бар: A, B, C, E, K жана PP. Бул жемиштен адам темир, кальций, калий, фосфор, магний, натрий жана марганец алат. Анын курамында организм үчүн өтө маанилүү болгон фолий кислотасы да бар. Авокадо майы жөнөкөй майга караганда D витаминине өтө бай.

Авокадо бат арыктайм дегендерге сунушталат. Авокадону туура колдонуу холестеринди азайтат, эс тутумду жакшыртат жана Альцгеймер оорусунун пайда болуу коркунучун азайтат. Авокадо маскасы беттеги бырышты жакшы кетирет. Анткен менен кабыгында, данегинде аллергия чакырга персин уулуу заты болгондуктан этин гана жеш керек.

Брокколи

Брокколинин курамында А, В1, В2, В3, В5, В6, С жана К витаминдери бар. Ошол эле учурда адам организмине керектүү магний, калий, кальций, темир, кобальт, жез жана хром менен бар. Ошол эле учурда брокколинин калориясы аз келип, арыктоого жардам берет.

Брокколи балдарга жана кош бойлуу аялдарга пайдалуу. Фолий кислотасы жана витаминдер организмдин жакшы калыптанышына өбөлгө түзөт. Биолог Субхенду Мукерджи брокколини жүрөктүн иштешине жакшы таасир этерин белгилейт. Жашылчанын курамы зат алмашууну жогорулатканы менен өтө кычкыл келип, ичеги-кардында оорусу барлар колдонууга болбойт.

Чиа уруктары

Чиа үрөнү протеинге жана клетчаткага бай келип бат тойгузат. Мындан тышкары уруктар жүрөккө, кан айланууга зарыл болгон омега-3 жана омега-6 май кислоталары бар. Майлар Е витамини менен бирге бат картайып кетүүдөн коргойт.

Чиа уруктары биоактивдүү пептиддердин булагы болуп саналат. Мындан тышкары алар цинк, кальций, фосфор жана калийге бай. Сөөктү бекемдеген касиетке ээ болгондуктан кемирчеги ката элек балдарга, улгайгандарга өтө пайдалуу. Таңкы тамакта чиа уруктарын жеп жүргөн адам физикалык жактан да, психикалык жактан да күчтүү болот. Мындан улам спортчуларга, интеллектуалдык эмгек менен алектенгендерге көбүрөөк сунушталат. Анткен менен күнүнө бир же эки кашыктан ашык жегенге болбойт, өлчөмүнөн ашыра жеп алуу ашказанда диареяны пайда кылат.

Сабиз

Сабиз В, РР, С, К, Е витаминдерине бай. Сабиздин курамындагы каротин – адамдын организмине эң керектүү зат.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мекен таануу

Сабактын темасы :Кандайча туура тамактануу керек

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Сабиз көздүн көрүүсүнө жакшы жардам берет. Витаминдердин жана микроэлементтердин комплекси көздүн торчосун бекемдөөгө жардам берет, ошондой эле өпкөнүн иштешине оң таасирин тийгизет.

Шпинат

Шпинат иммунитетти бекемдөөгө жардам берет. 100 г шпинаттын курамында С витамининин суткалык дозасынын жарымына жакыны болот. Көк чөптөрдүн курамындагы А витамининин чоң көлөмү токсиндерден арылат. Мындан тышкары шпинат сезгенүүнү азайтууга жардам берет.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мен жана дүйнө

Сабактын темасы : Дем алуу

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Дем алуу — организмдин айлана чөйрөдөн кычкылтекти алып, аны кычкылдануу процессине пайдалануу жана организмден көмүр кычкыл газын бөлүп чыгаруучу процесстедин жыйындысы. Бул процессте организмдин тиричилигине керектүү энергиря бөлүнүп чыгат. Бир клеткалууларда жана жөнөкөй түзүлүштүү организмдерде дем алуу дененин үстүңкү бети аркылуу өтөт. Татаал түзүлүштүү жаныбарларда жана кишиде сырткы дем алуу атайын дем алуу органдары, ткандык дем алуу кан аркылуу жүрөт. Кишиде сырткы Дем алуу өпкө аркылуу гана ишке ашат. Организм кабыл алган кычкылтектин 1 — 1,5% гана тери жана тамак сиңирүү жолу аркылуу сиңет.[1] Адамдын дем алуусу атмосфера абасы менен өпкө альвеола абасынын ортосундагы алмашууну (сырткы Дем алуу ), альвеола абасы менен кандын ортосундагы газ алмашууну, кан аркылуу газдарды ташуу, кан менен ткандын ортосундагы газ алмашууну жана клеткалык Дем алуунун механизмин камтыйт. Адам тынч турганда 1минутада (16—20 жолу Дем алуу кыймылын жасап) 6—9 л абаны дем алып, кайра чыгарат; ушундай эле көлөмдөгү кан (5л) бул мезгилде өпкөнүн майда кан тамырлары (капиллярлары) аркылуу өтөт. Өпкөнүн альвеолаларындагы кычкылтек өпкө капиллярындагы канга, ал эми көмүр кычкыл газ тескерисинче кандан өпкөнүн альвеолаларына, башкача айтканда өпкө альвеолаларында кычкылтектин концентрациясы өпкөгө келген (капиллярдагы) кандыкынан жогору болгондуктан кычкылтек канга өтөт, ал эми канда көмүр кычкыл газынын концентрациясы жогору болгондуктан өпкө капиллярынан альвеолага, андан сыртка чыгат. Андан кийин кычкылтек кандын агымы менен ткань жана органдарга келип, кандан бул ткандардын жана органдардын клеткаларына өтөт. Клеткалар тынымсыз иштегендиктен кычкылтекти тынымсыз талап кылат жана көмүр кычкыл газын бөлүп чыгат. Клеткадагы кычкылтек концентрациясы кандагы кычкылтек концентрациясынан дайыма төмөн, ал эми көмүр кислотасынын концентрациясы дайыма жогору болот. Ошентип кычкылтек өпкөдөн ткандарга чейин, жогорку концентрациялуу чөйрөдөн төмөнкү концентрациялуу чөйрөнү көздөй жылып, акыры клеткаларда керектелет. Ал эми көмүр кычкыл газы органдан концентрациясы аз канга өтүп, өпкөгө келет, андан сыртка чыгат. Мындан тышкары организмде дем алуу кошумча механизмдердин жардамы менен да ишке ашырылат. Кандын суюк чөйрөсүндө (кан сары суусу) газдар начар эрийт. Мындай кыйынчылыкты кандагы өзгөчө зат — гемоглобин жеңилдетет. Гемоглобин кан суюктугуна караганда кычкылтекти 70 эсе, көмүр кычкыл газды 20 эседен көп байланыштырат. Өпкөгө келген кычкылтек өпкө капиллярындагы канга, андан эритроцитке өтөт. Эритроциттеги гемоглобин кычкылтек менен кошулуп, оксигемоглобинди пайда кылат. Мунун натыйжасында эритроциттеги кычкылтек азайып, кычкылтектин жаңы молекуласынын келишине шарт түзөт. Ошентип кан өпкө капилляры аркылуу өтүп жаткан мезгилде эритроциттер кычкылтекти өзүнө тартып алып, канда кычкылтектин концентрациясы жогорулайт. Өпкөдө, башкача айтканда кычкылтек концентрациясы жогору жерде оксигемоглобин пайда болот. Ал эми кычкылтек концентрациясы төмөн ткандарда оксигемоглобин ажырап, бошогон кычкылтек ткандарга сиңет. Борбордук нерв системасындагы Дем алуу борбору Дем алуунун ылдамдыгын, тереңдигин башкарат. Сырткы Дем алууну организмдин талабына ыңгайлаштырат. Сырткы Дем алуунун натыйжалуулугу көп учурда кишинин кемтигине байланыштуу (бүкчүйүп жүргөндөрдө аз). Атайын машыгуунун, мисалы, дем алдыргыч гимнастика же башңа көнүгүүлөрдүн жардамы менен Дем алуунун натыйжалуулугун жогорулатууга болот

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мен жана дүйнө

Сабактын темасы : Адамдын негизги байлыгы ден соолук

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Адам бул жашоого жаралган соң, ар кандай каалоо- максат менен жашайт. Эң чоң максаты (каалоосу)- бактылуу жашоо! Бактылуулук! Бирок, көбү бактылуулуктун (бакыт) эмне экенин аңдай беришпейт. Биринчи бактылуу болуу үчүн эмне кылуу керек? Биз атайын түзүп алсак.. Бул формуланы түзүү үчүн эң биринчи кайсы элемент керек жана маанилүү? Албетте, ыйман жана ден соолук (элементи)! Албетте, биринчи жүрөктө ыйман болуусу- эң чоң бактылуулукка карай кадам жана формуланын маанилүү элементи. Эмнеге ден соолук элементи да маанилүү? Анткени, ден соолугуңуз болбосо эмне иштерди кыла аласыз? Эмнеге жетише аласыз? Эң мыкты деңгээлде ибаадат кылуу үчүн да ден соолук керек.. Жашоо үчүн да, үй-бүлөөнү багуу үчүн да жана башка бардык нерсе үчүн ден соолук керек! Кээ бир учурда ден соолугу чың болуп туруп, кедей жашаган адам да өзүн бактылуу сезет! Эмнеге? Эртең азыгы түгөнсө дагы эмгектенип, азык-оокат таап келет. А бирөө чириген бай болсо да, ден соолугу болбосо ал бактысыз. Анткени, анын тапкан дүнүйөсүнүн баары ден соолугуна кетет. Берекесин көрбөйт! Олжас Сулейманов айткандай, бутуңдагы ботинкең бутуңду кысып турса, кең дүйнөнүн кеңдигинен не кажет. “Ден -соолук табылгыс байлык,сатып алгыс бакыт, түгөнбөс кенч, кайсы бир адамдын ден соолугу чың болсо- ал бактылуу”- деп айтсам анда мындай суроо баарында эле туулушу мүмкүн? Ден -соолугу чың баар жогу бүтүн бирок көчөдө бомж,базарда тилемчи,үй -бүлөсүндө тынчтык жок,башы кыйынчылыктан чыкпаган,кедейлик,жакырчылыкта жашаган инсандарды караап анда алар эмне үчүн бактылуу эмес деп айтууңуз мүмкүн э .. ден -соолугу чың болсо эле бактылуу инсандар толуп кетмек да депчи. Ооба өкүнчтүүсү жашоодо мындайлар толо болгону ден -соолук кадырына жетпей бактылуулук эшиктеринин ачыкычтарын кайда экенин издебей жатабыз. Хадистерде келгендей: «Азга шүгүр кылбаган адам, көпкө да шүгүр кылбайт» – деп айткан. (Ибн Маажа)… «Адамдарга шүкүр кылбаган пенде, Аллахка да шүкүр кылбайт» – деген. (Абу Дауд). Демек Аллахтын берген эсепсиз нематтарына шүкүр кылганды билбей жатабыз. Эгер билсеңиз ден -соолуктун канчалык улуу немат экенин билгениңизде эле башыңыздан баштап бутуңуздун учуна чейин эсептеп көрүңчү, эсебине жете албайсыз. Аллах Таалам канчалык кооз,канчалык татаал,канчалык сырдуу дене -мүчөңүздү жаратып койгон адамзат бул сырды чечүүгө акылы да жетпейт. Ушундай улуук наматта жашап жаткан экенсиз сиз дүйнөдөгү эң бактылуу инсансыз,аны билбей нашкүрчүлүк кылган болбоңуз.. . “Оору кадырын ооруп өксүгөн жан билет, жашоо кадырын кыйналып жашган жан билет “. . . “Колдо бар алтындын кадыры жок “деген сыяктуу ден- соолугубуз бар туруп шүкүр кылбай, анын кадырына жетпей келебиз. Эки колуң, тилиң, оозуң, эки колуң, эки бутуң бар. «Эми, Роббиңердин кайсы нематын жалганга чыгара аласыңар?! »(55:13). Аллах Таала айткан: «Силер Мени эстегиле Мен силерди эстеймин. Мага шүгүр кылгыла, каапыр болбогула». (Бакара, 152-аят)… Эркиндик менен ден соолук окшош: алардан ажыраганда гана “аттиң!” дейсиң. Анри БЕК: “Убакыт менен ден соолук көрүнбөгөн бакыт “деп бекеринен айтылбаптыр. Эгер билсек ден соолук деген: Ден -соолук -бактылуулук эшиктеринин ачкычы,жашоонун кооздугу,өмүрдүн балуулугу… Ден -соолук -ийгилик тепкичтерине чыгууга сөйөнүч, жетүүгө күч -кубат .. Ден -соолук -амалдардын ырахаты,бул дүйнө,аркы дүйнө бейишине жетүүчү жолдомо..

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мен жана дүйнө

Сабактын темасы : Күн тартибин сактоо

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Күн тартиби өспүрүмдөр менен жаш балдардын күн тартиби баланын туура өсүшүнө, саламаттыгын чыңдоого, эрктүүлүккө тарбиялоого, тартипке үйрөнүүгө көмөктөшөт. Күн тартиби баланын ден соолугуна, жашына жана анатомия-физиологиялык өзгөчөлүгүнө жараша түзүлөт. Анда ар кандай иш аткаруунун, уйку менен эс алуунун, анын ичинде, таза абада сейилдөө мөөнөтү, убагында тамак ичүү, өздүк гигиена эрежелерин сактоо белгиленет. Күн тартибин сактоого баланы төрөлгөндөн тартып көндүрүүгө болот: белгилүү бир убакта уктоого, тамактанууга, ойноого, сейилдөөгө жана башка үйрөтүү керек. Бул баланы багууну гана жеңилдетпестен чоңойгон сайын тартипке, тыкандыкка үйрөтөт. Бала 1,5—2 жашында күндүз бир маал уктоого өтөт, таза абада болуу аба ырайына жараша 3—4 саатка созулат. Күн сайын эртең менен тамактангандан 1 —1,5 саат өткөндөн кийин дене тарбиясына машыктыруу зарыл.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мен жана дүйнө

Сабактын темасы : Сергек жашоо мүнөзү

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

70% оорулар адамдын жашоо образына байлануштуу калган 30% тукум кууган же айлана чөйрөдөн келип чыккан. Демек, оорулардын көбүн жөнөкөй бирок, маанилүү эрежелерди сактоо менен алдын алууга мүмкүн. Сергек жашоо принциптерин сактоо менен оорулардын статистикансын жакшы жака өзгөртсө болот.

Сергек жашоо образын калыптандыруу, жайылтуу багытында иш алып барган “salamat.club” жаштар клубунун продюсери Айнура Миназарова сергек жашоо образы менен жашоого убакытты туура пайдалануу маанилүү экенин айтат:

“Биз сергек жашоо образы десе эле адамды кыйнай турган диета, күн сайын 5-6 саат чуркоо деп элестетет эмеспизби. Бирок, бул 2 фактор өтө эле жетишсиздик кылат. Сергек жашоо образы адамга ырахат тартуулайт жана жөнөкөй эле эрележелерден турат.”

Аталаган клуб сергек жашоо образы ичине эмнелерди камтып турарын изилдеп ар бир багытка боюнча алып карашкан “salamat.club” жаштар клубунун директору Милан Турсуналиев:

“Биздин 8 принцип бир гана физикалык жакты камтыбастан, руханий жакка дагы басым коет. Себеби Бүткүл дүйнөлүк саламаттык сактоо уюму дагы мурда ден-соолук бул адамдын оорубагандыгы деп түшүндүрүп келсе, кийинки жылдары толугу менен өзгөртүп “Адамдын ден-соолугу бул физикалык, руханий жана эмоционалдык саламаттыгы”-деп айтып калышты.

Бүгүнкү күндө депрессия, стресс, адамдардын бири-бири менен болгон мамиледе көйгөйлөрү айтор менталлдык оорулардын оорчундуу деңгээлде көбөйүшү башка денелик ооруларга караганда чоң таасирин тийгизип жаткандыктан бул багыттка басым коюп жатабыз.”
Туура тамактануу
— Бул биздин бүт организмибизди каныктырып турган булак. Тамактануу адаттарыңызды анализдөө үчүн убакыт бөлүңүз жана үзгүлтүксүз тамактанууга өтүү сиздин ден-соолугуңузду бир топ чыңдай турганын эсиңизден чыгарбаңыз. Ден-соолугу чың болуп, жигердүү жана узак өмүр сүрүү үчүн туура тамактануу абдан маанилүү экенин көптөгөн изилдөөлөр далилдөөдө.
Эс алуу
— Биз көп учурда иштеш керек “иштеген тиштейт”-деген принцип менен эс алууну билбей жүрө беребиз. Эс алуу укмуштуу бийликке ээ. Ал сергитет, жашартат, жашоого кайтууга жардам берет жана акылыңды, денеңди жана жан дүйнөңдү кайрадан күчкө толтурат. Эс алуу 100% толугу менен иштөөгө мүмкүндүк түзөт. Толук кандуу эс алуу жакшы уйкудан, ошондой эле күн сайын, жума сайын жана жыл сайын атайын эс алуу жана күчкө толууга арналган убакыттан турат.
Эс алуунун чыныгы артыкчылыгын көп учурда түшүнө бербей аны баалай албайбыз. Жашоодо орун алган стресс жана чыңалуулар убакыттын өтүшү менен топтолуп отуруп, жашообуздун бардык аспектилеринин бузулуна алып келет. Толук кандуу эс алуу- бул кеңири жайылган көйгөйлөргө каршы эң сонун каражат.
Өзүн өзү көзөмөлдөө
— Бул жеке контроль бир нерсеге “жок”-деп айтуу. Өз жашоону башкара билүү. Бул сергек жашоо образынын эң маанилүү принциптеринин бири. Эң алгач адам өзгөрүүнү кааласа оюн өзгөртүп, чечим чыгара билиши керек. Ден-соолугуңузга зыян алып келбеш үчүн жана пайдалуу нерсени колдонуу үчүн өз эркибиздин күчтүүлүгүн машыктырып туруу керек. күнүмдүк жашоодо сиз кабыл алып жаткан чечимдериңизди жана кылык-жоруктарыңызды көзөмөлдөөгө үйрөнүшүңүз керек. анткени алар адаттарды калыптандырат. Азык-түлүктөрдү тандап жатканда, ресурстарыңызды башкарууда (убакыт, акча) айлана-чөйрө үчүн кам көрүүдө эркиңизди машыктырыңыз, өзүн өзү көзөмөлдөй алуу сезимин өөрчүтүңүз жана бардык жаман адаттардан баш тартууга аракет кылыңыз.
Кыймылдулук
— Акыл эс менен дене өз ара тыгыз байланышта. Саламаттуу денеде-саламатуу рух. Ал эми саламат дене акыл тунуктугуна жакшы таасир тийгизет. Башкача айтканда, эгер сиз денеңизди дайыма машыктырып турсаңыз, мээңиз бир топ жакшы иштейт, ошондой эле эгер сиз мээңизди туруктуу машыктырып турсаңыз, денеңиз кызматын жакшы аткарат. Мунун бардыгы эң эле жөнөкөй.
Ишенүү
— Кээде эптеп тирүү калыш үчүн, өз сырларыбызды, ал гана эмес жашообузда кимдир бирөөгө ишениш керек болуп калат. ишеним көрсөтүү ишенимдин бар экендигин кабарлайт. Күчтүрөөк нерсеге, өзүңө жана өзгөгө ишенүү дегенди билдирет. Ишеним бизге гармония, кубаныч, тынчтык, коопсуздук жана үмүт белек кылат. Стрессти, депрессияны, тынчсызданууну жеңгенге жардам берет жана маанайды көтөрүүгө жөндөмдүү.
Позитивдүүлүк
— Биздин мамилебиз дүйнөгө жана жалпы жашоого карата жасаган мамилебизди көрсөтөт. Жашоого карата позитивдүү мамиле сиздин дүйнөгө көз карашыңызды өзгөртөт. Акыркы изилдөөлөр сиздин жаратылышты сезүүңүз ден-соолугуңузга ал гана эмес, кайсы бир оорунун өрчүү ылдамдыгыа дагы таасирин тийгизерин далилдешкен. Демек, жашоого позитивдүү кароо-бул өзүңүзгө өзүңүз белек кыла ала турган чыныгы белек жана сизди курчаган дүйнөнү кооздой турган кошумча түс дегенди түшүндүрөт.

№2 форма

Сабактын план-конспектиси

3^в-КЛАСС

Предмет: Мен жана дүйнө

Сабактын темасы : Эс алуудагы чоң эне

Сабактын тиби: билимди өздөштүрүү сабагы жаңы

Колдонулган методдор: көрсөтмөлүүлүк

Сабактын жабдылышы: окуу китеби. справочниктер, таблицалар ж.б.

Сабактын журүшү :

Жаңы тема:

Эс алуу — адамдын чарчаганын жоготуп, ишке жөндөмдүүлүгүн калыбына келтирүүчү иш-аракеттер же тынч абал.
Адамдын окуу, өндүрүш жана башкалар иш-аракетинде эмгек менен эс алуу тыкыс байланыштуу. Жетишсиз эс алуу чарчоого, ал эми узак убакыт жетишсиз эс алуу өтө чарчап-чаалыгууга алып келип, дененин коргонуу күчүн азайтат жана ар кандай оорулардын келип чыгышына, эмгекке жарамдуулукту төмөндөтүүгө же жоготууга түрткү берет. Эмгек менен эс алуунун туура айкалышы узак убакытка чейин ден соолукту жана эмгекке жарамдуулукту сактоого өбөлгө түзөт. Эс алуу мезгилинде клетка өзүнүн демейдеги составын калыбына келтирет. Дененин эс алуусунда уйку чоң роль ойнойт, ал убакта тынымсыз калыбына келүү процесси биринчи иретте мээнин клеткаларында жүрөт. Эмгек менен эс алуунун дайыма айкалышып турушу кишинин жүрүш-турушунун жана эмгекке жөндөмдүүлүгүнүн негизи болгон шарттуу рефлекстерди чыңдоого көмөк берет. Активдүү эс алуу организмге пайдалуу. Белгилүү физиолог И. М. Сеченов өтө чарчаган бир колдун жумушка жөндөмдүүлүгү эки кол тең кыймылсыз эс алганга караганда мурда иштебеген колду иштеткенде тез жана толук өз калыбына келерин далилдеген. Иш убагында жумуш бир булчуң тобунан же бир нече нерв борборунан экинчисине ооштурулса чарчаган мүчөнүн ишмердиги тез эле өз калыбына келет. Бир жумуштан экинчи жумушка өтүү, акыл эмгеги менен жеңил кара жумуштун айкалышы чарчоо сезимин четтетет. Эс алуунун туура режимин тандоо көп факторлорго, айтсак эмгек шартына, кишинин жашына жараша түзүлөт. Биздин өлкөнүн эмгекчилеринин эс алуусуна мамлекет жана коомдук уюмдар камкордук көрөт.