МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ЖАСТА?Ы БАЛАЛАР?А ?АЗА? ТІЛІН О?ЫТУДЫ? ИННОВАЦИЯЛЫ? ?ДІСТЕРІ

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЕРЕСЕК ЖАСТА?Ы БАЛАЛАР?А ?АЗА? ТІЛІН О?ЫТУДЫ? ИННОВАЦИЯЛЫ? ?ДІСТЕРІ

 Білім беру ж?йесіні? барлы? сатыларыны? алдында т?р?ан к?кейтесті м?селелеріні? бірі: білім сапасын арттыру, оны? ?дістемесін жетілдіру жас ?рпа?ты? т?л?алы? дамуына ?олайлы жа?дай жасау, мемлекеттік тілді? м?ртебесін к?теру. ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік жалпы?а білім беру стандарты бойынша мектепке дейінгі т?рбие мен о?ыту барысында б?лдіршіндерге ?аза? тілін ?йрету на?ты ба?дарламада берілген. ?аза? тілін о?ыту «Біз мектепке барамыз», «Зерек бала» ба?дарламалары ар?ылы ж?зеге асырылады. Мемлекеттік тілге ?йретуді? басты принциптеріні? бірі − т?рбие мен о?уды біры??ай ?рдіске біріктіру. ?аза? тілі – ?леуметтік, рухани-адамгершілік, эстетикалы? т?рбиені? ?айнар к?зі. Балаларды? с?йлеу м?мкіншіліктеріні? даму барысында ?аза? тілін о?ыту к?ннен к?нге арта т?суде. Мемлекеттік тілді н?тижелі ?йрету ?шін оны? о?ыту ?дістемесін жетілдіру керек, ?йткені ол – б?гінгі к?нні? кезек к?ттірмейтін ма?ызды м?селесі. ?азіргі та?да еліміздегі мектепке дейінгі ?йымдарда, к?бінесе, мемлекеттік тілді ?йрететін педагогтарды? арнайы мектепке дейінгі білімдері жо?, я?ни, олар б?рын мектептерде ж?мыс жаса?ан жо?ары білімді педагогтар бол?анды?тан, мектеп жасына дейінгі балалармен ж?мыс жасау ?дістемесін толы? ме?гермеген. Демек, мемлекеттік тілді ?йретуді? ?дістемесіне то?талмас б?рын, педагог, біріншіден, балаларды? жас ерекшеліктерін білуі ?те ма?ызды. Педагогика ?ылымыны? к?рнекті ?айраткері Н.К.Крупская: «Педагог, біріншіден, не білуі тиіс – ол адам денесіні? ??рылысы мен ?ызметін, я?ни, адам денесіні? анатомиясы мен физиологиясын ж?не оны? дамуын. Онсыз жа?сы педагог болу?а, баланы д?рыс ?сіріп, т?рбиелеу м?мкін емес» деген. Балаларды? жас кезе?деріне т?уелді морфологиялы? ж?не физиологиялы? ерекшеліктерді білу, оны т?рбие ж?мыстарында тиімді пайдалану − ?рбір педагогты? міндетті ісі. Мектепке дейінгі жаста?ы балалар?а тілді ?йретуде ма?ыздысы ??гіме ?дісі немесе с?ра?-жауап ?дісі, ал кейде эвристикалы? ?діс деп те аталады. Т?рбиеші с?ра? ?ояды, балалар ?з білгендері бойынша жауап ?айтарады. Б?л ?діс балаларды ойландырады, ?здіктерінен пікір айту?а итермелейді, оларды? белсенділіктерін к?шейтеді, зейіндерін саба??а аударуды ?амтамасыз етеді. Эвристикалы? ?діс кейде проблемалы? ?діспен ?штасады. ??гіме кезінде балаларды? алдына белгілі бір міндет немесе проблема ?ойылады, оны балалар ?здері шешуге тиіс. Мысалы, олар?а ба?ылау?а бірнеше с?з немесе с?йлем беріледі, cоны? ішінде ма?ынасы жа?ынан бір с?ра??а (мысалы ?айда с?ра?ына жауап беретін ?р т?рлі жал?ауда т?р?ан зат есімдерді, м?селен, ?алада, далада, мектепте, балаба?шада т.б.) жауап беретін бірнеше с?здерді табулары керек. Саба?тарда ?тіліп отыр?ан материал?а балаларды? ой ж?гіртуіне, пікір айтуына ?арай индуктивтік немесе дедуктивтік ?дістер ?олданылады. Т?рбиеші бірде тіл ??былыстарын жеке-жеке т?сіндіріп, сонан, жалпы ?орытынды шы?артады; б?л жолда ?олданыл?ан ?діс индуктивтік деп аталады. Ал, екінші 19 жа?дайда аны?таманы немесе ережені хабарлап, сонан со? на?ты материал?а ?олдануды ?сынады, ?здеріне мысал келтіреді. М?ндай жолмен ?йымдастырыл?ан ж?мыста ?олданылатын ?діс дедуктивті ?діс деп аталады. ?андай ?діс болмасын ?рт?рлі ??ралдар ар?ылы іске асады. ??ралдар: о?улы?, с?здік схема, картина, таблица, кинофильм, диафильм, радио, магнитофон, т.б. б?л ??ралдар ?тілетін материалды? сипатына ?арай кез-келген ?дісте ?олданыла береді. Мектепке дейінгі балаларды? тілін дамыту?а ?йрету за?дылы?тары Бірінші за?дылы? Тілді ??ыну барысында адам фонологиялы?, грамматикалы? ж?не лексикалы? ма?ыналарды ме?гереді,. Балалар тілді? фонологиялы? ма?ынынасын, ?деби тілді? орфоэпиясын мектепке дейін ме?гереді. Ана тіліні? грамматикалы? ма?ынасымен де балалар мектепке дейін танысады. Тілді ??ыну дегеніміз – ана тіліні? фонологиялы?, грамматикалы? ж?не лексикалы? фактілерімен балаларды? тіл байлы?ын арттыру. ?дістемелік принцип т?мендегі ?дістемелік ережелерді а?тауды талап етеді. 1. Балаларда орфоэпиялы? да?ды ?алыптастыру; 2. Грамматика?а ?йрету барысында логика?а ?йрету; 3. ?аза? тілін бас?а п?ндермен байланыстыру; Екінші за?дылы? Тілді ??ыну ?шін орасан зор сезімталды? керек. М?ндай ?асиет балада тіпті с?би кезінен болатынын зерттеушілер айтып ж?р. Б?л принцип т?мендегі ережелерді са?тауды талап етеді. 1. Балаларды? б?рыннан білетін с?здерін т?ртіпке келтіру. 2. Балалар ?здеріне таныс грамматикалы? к?ріністерді белгісіз к?ріністермен салыстыра алатындай материалдар іріктеу. 3. Тілдік фактілерді жина?тау?а негізделген ?дістерді ке?інен пайдалану. ?шінші за?дылы? Фонологиялы?, грамматикалы? ж?не лексикалы? ма?ыналармен ?атар с?йлеу м?нері сезімге б?лене с?йлеуді ме?гереді. М?нда?ы ?дістемелік принцип: с?йлеу м?неріне назар аудару. Т?ртіші за?дылы? Жазбаша с?йлеу ауызекі с?йлеуді? та?балау ж?йесіне аудару ретінде ??ынылады. Ана тілін о?ытуда жазбаша с?йлеуді? ауызшамен салыстырылуы мынадай ?дістемелік принципке негізделеді: 1. Ауызекі с?здегі дыбыстармен жаз?анда?ы ?ріптерді салыстырып отыру; 2. Дауыс ыр?а?ы мен тыныс белгісін салыстырып отыру; 3. Ауызша ж?не жазбаша жатты?уларды ?штастыру. Бесінші за?дылы? Фонетикалы? грамматикалы? ж?не лексикалы? ма?ыналарды? барлы?ы ж?не тиісті жазбаша та?абалар ??ыну барысында ме?геріледі. Б?л принципті іске асыру ережесі мынадай: 1. К?рнекілікті пайдалану; 2. Есту ??ралдарын пайдалану; 3. О?у ??ралдары, к?ркем м?тіндер, газеттер, журналдар; 4. Балаларды? бас?а п?ндерді ?ту барысында?ы с?йлеу практикасы пайдаланылады. Бала ?уелі к?ру не есту ар?ылы ?абылдайды, ал оны? м?нін сонан со? ?ана а??арады. Алтыншы за?дылы? Тілге ?йрену с?йлеу органдарыны?, жазатын ?олды? жатты?улары, ?имыл ?оз?алыстарыны? т?ртіптелуі, да?дыны? ?алыптасуы ар?ылы іске асады. М??алімні? айт?анын естіп ?ана тіл ?йренуге болмайды. ?рбір бала ?зі о?ып 20 жазып с?йлемдер ??растырып, с?йлемдерді сан сала?а ?згертіп, ?зі ?рекет еткенде ?ана н?тижеге жетеді. Жетінші за?дылы? Тілге ж?йелі т?рде сатылап ?йрету. Тіл лексика ж?не грамматикалы? формалар ар?ылы ?ана дамиды, ал екінші тіл не??рлым бай болса, тілдік деректер де со??рлым ??ынады. Сонды?тан балалар ?йренгендерін ?мытып ?алмау ?шін тілдік материалдарды к?бірек беріп, с?йлегенде ?олданып отыруына жа?дай жасалады. М?нда ?айталауды? алатын орны ерекше ж?не бала есінде саналы т?рде, т?сініп са?тауы ?шін ойлау операцияларын ?олдану ?ажет: Салыстыру, анализ, синтез, жалпылау, на?тылау, дедуктивтік ой ?орытындыларын жасай алатындай болуы тиіс. Балалар тіліндегі ерекшеліктер – с?зді? дыбысталу жа?ын д?рыс айту?а ?абілетті бола бастайды. Оларды? фонетикалы? есту сезімі жетіле бастайды. Б?л жа?дайда жеке с?здерді? дыбысты? жа?ын д?рыс айтуына негіз болады. Екінші ерекшелігі – олар ?зіні? с?йлеу тіліндегі м?кістікті бай?амайды, с?йлеу органдарын д?рыс пайдалану керектігін ескермейді, артикуляциялы? аппараттары дыбыстау жа?ынан ?лі толы? жетілмегендіктен, кейбір дыбыстарды ?ате айтады. Сонды?тан, оларды с?зді? дыбысты? жа?ынан д?рыс айту?а жатты?тыру ж?мысы – тіл дамыту ісіні? негізгі бір б?лігі болып табылады. Ол ?шін педагог ?зі ж?мыс істейтін топта?ы балаларды? с?йлеу д?режесін, ?р баланы? ?з ?олдану ерекшелігін ба?ылап, к?нделік ж?ргізуге тисті. Б?л ж?мыс тілді ?йретуді? ал?аш к?нінен басталады. Саба? ?стінде, саба?тан тыс уа?ыттарда педагог т?рлі суреттер мен ойыншы?тарды пайдалана отырып, ?р баламен жеке с?йлесіп, с?йлеу да?дысында?ы кемшіліктерді аны?тайды. Баланы толы? зерттеу ма?сатында т?рліше жатты?у ж?мыстары ж?ргізіледі. Балалар?а к?рделі дыбыстар жиі ?атысатын с?здер, суреттер, ?ле?, та?па?, ойын т?рлерін ?зірлеп беруге болады. Баланы? тіл м?кістігін т?зету ?шін ?тілетін саба?тар бір мазм?нды бірнеше б?лімнен ??ралады. Саба?ты? бірінші б?лімінде ?йрету ма?саты ?ойылады. Педагог мысалы, «? дыбысын д?рыс айтып ?йренеміз» - деп т?сіндіреді. Сонан со?, жеке дыбыстарды айт?анда с?йлеу м?шелеріні? ?андай жа?дайда болатынын к?рсетеді. Саба?ты? екінші б?лімінде сол дыбыс ?атысатын с?здерді айт?ызып жатты?тырады. Педагог ?зі бірнеше суретті (р не л дыбысы ?атысатын) к?рсетеді, балалар онда?ы затты айтады. Балалар?а ?з ойларынан бірнеше мысал айту ?сынылады. Олар жауап береді.(шар, тор, кино т.б.) саба? со?ында сол дыбыстар жиі ?атысатын ?ле?, та?па? не жа?ылтпаш о?ылады. Ал саба?ты? екінші б?лімінде дидактикалы? ойын ойнатып, сахналау, драматизация жасату?а болады. Т?рлі жатты?у ж?мыстарын ба?дарлама талабын ескере отырып, бас?а саба?тар?а ?осымша жоспарлау?а болады. К?нделікті т?рбие ж?мысы кезінде та?ерте? саба??а дейін я?ни режимдік с?ттерде т?скі ?й?ыдан со? ?рт?рлі ж?мыспен байланыстыра ?ткізуге де болады. Балаларды с?зді? дыбысты? ??рамына талдау жасай білуге ?йрету ?шін де жатты?у ж?мыстары ?тіледі. Балаларды т?рлі дыбыстарды айта білуге, ?деби тіл 21 нормаларында с?йлеуге ?йрету ?ажет. Б?л ж?мыста бас материал сы?а?, ?ле?, та?па?, ма?ал-м?тел о?у, жа?ылтпаш айттырып, ж?мба? шештіру, ??гімелеп айт?ызу. Суреттерге сипаттама жасату, ??сас дыбыстарды ажырата білуге ?йрету ?шін суреттер даярлау: ш, ж, ч, щ дыбыстарына – ш?лы?, ж?шік чемодан, щетка: р,л,с,з дыбыстарына – радио, ла?, стол т.б. Дауыс к?шін, ? ыр?а?ын д?рыс ?олдану?а ?йрету. Ондайла: «жасырын сыр» «с?зді бірінен-біріне а?ырын айту, жа??ыры? (с?зді ?р т?рлі дауысты ?атты, баяу, орташа ?олдану) алыс-жа?ын (дауыс тонын к?тере ж?не т?мендете о?у). М?ндай с?здер жа?ын ж?не алыс, ?те ?ріректе отыр?ан балалар еститіндей д?режеде айтылады. (ызы?-ызы?, сырт- сырт) Дыбыс с?з деген ??ымдарды ме?гере отырып, с?зді? дыбыстан ??ралатынды?ын т?сіндіру ?ажет. Балаба?шаларды? ересектер тобында балалар?а о?ып беретін м?тіндерді? ма?ынасы ау?ымды, тілі же?іл, к?ркем, ойы орамды, т?рбиелік ма?ызы зор, балалар?а айтары да, ?йретеді де к?п болуы ?ажет. Балалар?а ?аза? тілі материалдарын аны?, д?л т?сіндіруде іске асырылатын принцип-к?рнекілік принципі. Б?л принцип балаларды? дыбыс ж?йесіндегі білімі мен да?дыларын ?рі ?арай ны?айту ?шін ж?не оны жете ме?герту ?шін ?олданылады. ?р саба? сайын к?рнекі ??ралдар пайдаланылады. К?рнекілік принципі деп бала тікелей ?абылдайтын на?ты образдар?а ??рыл?ан о?уды айтады. К?рнекілік баланы? зат, ??былыс туралы т?сінігін на?тылай т?сінеді, ба?ылау ?абілетін жетілдіріп, а?ыл-ойын дамытады, о?у процесін ?ыз?ылы?ты етеді. К?рнекілікті пайдалану ар?ылы балалар?а ?тілетін та?ырыпты ?ызы?ты ?рі же?іл, бала ?иялына ?сер ете отырып, оны? т?сінігіне сай ?р т?рлі заттарды немесе плакаттарды ?олданып, саба?ты тиімді ?ткізуге болады. К?рнекілік бала?а жан-жа?ты ?сер етеді. Балалар бірінші педагогтан саба?ты ты?дайды, екінші к?рнекілік ар?ылы оны к?з алдына елестетіп немесе на?тылы заттар ар?ылы к?реді. Балалар, ?сіресе к?збен к?рген, ?олмен ?ста?ан н?рселерін тез естеріне са?тайды. Сонды?тан к?рнекілікті пайдалану педагог ?шін де, бала ?шін де тиімді. ?діскер ?алымдар ?аза? тілі саба?ында ?олданылатын к?рнекілік т?рлерін т?рт топ?а топтастырады. Олар: 1) На?ты к?рнекілік (затты немесе ??былысты тікелей к?рсету) 2) Бейнелеу к?рнекілігі (сурет, схема, кесте, плакат, диаграмма т.б.) 3) Дыбысты? ??ралдар (магнитофон, компьютер, диафильмдер т.б.) 4) К?ркем с?з ар?ылы бейнелеу (педагогты? балалар?а заттар мен ??былыстарды т?сінікті де же?іл т?рде бейнелеп баяндауы) К?рнекі ??ралды? т?рлері ?діскерлік, педагогикалы? т?р?ыдан д?рыс жасалу ?шін о?ан мынадай талаптар ?ойылады: 1. К?рнекі ??ралда берілген материалды? мазм?ны балаба?ша ба?дарламасына сай негізделіп, с?йлемдері ?за?, м?тіндері ауыр болмауы керек. Егер балаларды? т?сінуіне ауыр материалдар берілсе, оны? к?рнекілігі де шамалы болады. 22 2. К?рнекі ??рал белгілі бір тілдік материал?а арналып, соны? негізгі белгілерін д?л к?рсететіндей болуы керек. 3. К?рнекі ??рал таза, ?ріптері аны?, жазуы топ?а т?гел к?рінетіндей аны? болуы керек (плакат, кесте, фотосуреттер) 4. Материалды? негізгі белгілері (?ріптер мен с?здер) ?ызыл сиямен жазылып, ?ал?андары жай сиямен жазылуы керек. К?рнекі ??ралды екі-а? т?рлі сиямен ?те ?ажетті бол?ан жа?дайда ?ана ?ш т?рлі сиямен жазу?а болады. 5. К?рнекі ??ралдарда шартты белгілерді орынсыз к?п бере беруге болмайды. 6. Онда?ы берілген м?тіндер мен мысалдарды? т?рбиелік ма?ызы к?шті, та?ырыпты? ?ылыми ?згешеліктеріне лайы? бол?аны д?рыс. ?айшы пікір ту?ызатын мысалдар берілмеуі керек. 7. Балалар?а тартымды ж?не к?рнекті болуы ?шін оны к?лемі кішкентай ?а?аз?а жасау?а болмайды. О?ан арнал?ан ?а?азды? ?зыны 1метр, к?лдене?і 75 см бол?аны д?рыс. К?рнекілік ?дісі ?аза? тілін о?ыту ?дістеріні? ішінде орын алатын ?дістерді? т?рі. Ол жа?а материалды т?сіндіру саба?тарында да, ?ткен материалды ?айталау, бекіту саба?тарында да ке?інен пайдаланылады. Педагогты? с?зі мен к?рнекілікті ?штастыру – ?аза? тіліні? теориялы? материалын балаларды? сапалы ?рі берік ме?геруіні?, практикалы? да?дыларды игеріп, іскерлікке ?йренуді? негізгі шарты болып табылады. ?аза? тілінде ?олданылатын к?рнекілік ??ралдарды? бір т?рі – техникалы? ??ралдар. ?ылыми-техникалы? процесс, ?нерк?сіп пен ауыл шаруашылы?ына ?ылым негіздеріні? бойлап кіруі балалар?а берілетін білім де?гейін к?теріп, о?у-т?рбие процесін барынша жа?сартуды талап етеді. Осы?ан орай о?ыту ісіне ?ойылатын талап-тілекті? ?суі, балаларды? к?п н?рседен хабардар болуы педагогты? ?зі о?ытатын п?нін де, жалпы ?ылым негіздерін тере? білуін ж?не сол мол білімді балалар?а шебер жеткізуін талап етеді. Демек, м?ндай шеберлік-о?ыту т?сілдерін жетілдіру, техникалы? ??ралдарды, ба?дарламамен о?ыту м?мкіндіктерін пайдаланып, саба?ты тиімді, ?дайы ізденуі ар?ылы ?ол жеткізуге болады. О?у п?ндеріні? ?ылыми-теориялы? д?режесін к?теру, о?ыту т?сілдерін жетілдіру, балалар?а ке? к?лемде білім беру жолдарын ?арастыру, о?у-т?рбие процесін одан ?рі жетілдіре т?судегі негізгі міндеттер белгіленді. Атап айт?анда, ?р педагогты о?ытуды? тиімді ?дістерімен ?аруландыру,тере? білім беруге жа?дай ту?ызу, о?ытуды? кабинеттік ж?йесіне к?шіп, техникалы? ??ралдарды ке?ірек ?олданып ?йымдастыру, ?сіресе ?р топта?ы ?йретілетін материалды? ерекшелігіне ?арай орынды жерде проекциялы? дыбысты жазып алатын ж?не оны ?айталап естіртетін аппараттар, радио мен теледидар, кинопроектор, эпифильм, диафильм, кинофильмдерді? фраменттерін пайдаланып, саба?ты мазм?нды ?рі тартымды ж?ргізу талап етілуде. Психология-педагогикалы? зерттеу ж?мыстарыны? н?тижелеріне ?ара?анда, техникалы? ??ралдарды пайдаланып ?ткізілген саба?та балалар 23 жалы?пайтынды?ын, жа?а о?у материалын ?абылдау процесіне балаларды? ?р т?рлі сезім м?шелері ?атысатынды?ын, соны? н?тижесінде, балаларды? о?у?а ?ызы?ушылы?ы артып, т?сіндірілген материалды оларды? берік ?абылдауына м?мкіндік ту?ызатыны д?лелденді. Демек, о?у-т?рбие ісінде техникалы? ??ралдарды пайдалану ?рбір мектепке дейінгі ?йымдар т?жірибесінен лайы?ты орын алуы керек. Саба?та балаларды с?йлеуге да?дыландыру барысында ?олданыл?ан жатты?улар, тапсырмалар ж?йесі, к?рнекіліктер, тестілер, ?ойыл?ан ?зекті с?ра?тар, е?бекке ?атысты ма?ал-м?телдерді? м?н-ма?ынасы балаларды а?ыл- ойын дамытуды к?здейді. Балаларды? а?ыл-ойын, тілін, с?йлеу да?дысын ?рістетуді т?рбиелеуде пікірсайыс т?рінде ?ткен саба?тарды? р?лі ерекше. Білімді ме?геру процесінде балаларды? ойларын жандандырып, оларды ауызша с?йлеуге да?дыландыра т?суге ?олданылатын ж?мыстар да ?тымды ?діс- т?сілді пайдалануды керек етеді. Б?л баланы? жалпы жетілуіне, ?мір т?жірибесіне де байланысты. Б?л орайда, та?ы да о?у процесіні? р?лі зор. Бала кітапты немесе ?осымша пайдалан?ан м?тіндерді ты?дай отырып, ?мірмен, таби?атпен, адамдарды? е?бегімен танысады. Мектепке дейінгі жаста?ы балаларды? с?йлеу да?дысын ?алыптастыру ж?мыстарында халы?ты? інжу-маржандары ма?ал-м?телдерді ??ындыру, т?сіндіру хал?ымызды? е?бекс?йгіштігін д?лелдеу, хал?ына ??рметпен ?арау, сыйлау сезімін тудырады. ?аза? тілін ?йреткенде балаларды? жас ерекшелігін ескеріп, ?діс-т?сілдерді та?дап, саба? ?ткізгенде бірінші орын?а ойын ж?не ойын т?рлерін ?ою ?ажет. Ал?аш?ы тіл саба?тарынан бастап, баланы ?зге тілде с?йлеуге ??лшындыратын айналасында?ы зат, ??былыстарды? ?аза?ша атауларын ?йрету ?шін ?олданылатын ы??айлы ?дістерді? бірі – дидактикалы? ойындар. Дидактикалы? ойындар арнайы ма?сатты к?здейді ж?не на?ты міндеттерді шешеді. ?р т?рлі топта?ы балаларды? шамасына ?арай берілетін ба?дарлама материалдарын ме?гертуді, ?йренген білім да?дыларын бекіту ж?мыстарын дидактикалы? ойындар ар?ылы ж?зеге асыру?а болады. Ойынны? пайдасы – баланы? ой-?рісін ?алыптастырып, дамытады. Ойынны? міндеті баланы? ?ызы?ушылы?ын оятып, белсенділігін арттырады. Дидактикалы? ойындарды? т?рлерін балаларды? жас ерекшеліктеріне с?йкес ?олдану ?ажет. Баланы? ауызекі тілде с?йлеуін, тілді? дыбысталу м?дениетін, байланыстырып с?йлеу мен с?здік ?орын дамыту ?шін саба?та ж?не ?йде ойналатын дидактикалы? ойындарды? ма?ызы зор. Дидактикалы? ойындарды? ма?сатына с?йкес шарты на?ты к?рсетіледі. Ойын шарттары мен к?рнекіліктерді пайдалану ар?ылы баланы? жеке басын, ойын ?рекетін дамыту?а болады. Арнаулы ?аза? тілі ??ралдарыны? ?атарында ерекше орын берілетін ойын т?рлері – ?аза? тіліне т?н ?,?,?,?,?,?,і,? дыбыстарды? д?рыс айту?а арнал?ан дидактикалы? ойындар болуы керек, я?ни дыбысты? жатты?улар, аударма с?здіктер, ж?мба?, жа?ылтпаштар, санама?тар ?амтыл?ан ойындар. 24 ?аза? тілін о?ытуда пайдаланылатын дидактикалы? ойындар: балаларды? саба? ?стінде ал?ан білімдерін бекітуге, бір-бірімен ?арым-?атынас?а т?суге, ?аза?ша с?йлеу ?лгілерін еркін ?олдануына ба?ыт береді, ?йымшылды??а ?йретеді. Дидактикалы? ойындар мектеп жасына дейінгі ?лт балаларыны? да, ?зге ?лтты? балаларыны? да тілдерін дамытуда ?те ма?ызды р?л ат?арады. ?р саба?та ойынды тиімді пайдалану ар?ылы саба?ты? ?серлілігін, тартымдылы?ын, белсенділігін, баланы? ынтасын арттыру?а болады. Сонымен ?атар б?л сол саба?та?ы ?тілетін жа?а та?ырыпты баланы? жа?сы ме?геруіне ы?пал етеді. Дидактикалы? ойын барысында балаларды? зейінін, жылдамды?тарын, тап?ырлы?тарын, бай?а?ышты? ?асиеттерін дамыта отырып, дыбыстарды ажырата білу мен с?здік ?орын молайтуды ж?зеге асыру?а болады. Дидактикалы? ойын ар?ылы тіл ?йрету тиімді ?рі н?тижелі болары с?зсіз. Ойын-?леуметтік ?ызмет. Ол баланы? жасына ?арай ?зін ?орша?ан ортаны танып білуге ??штарлы?ын арттырады. Балаларды ?ажетті білім да?дыларымен ?амтамасыз ету ?шін педагог ?р саба?та ж?йелі ж?мыс ж?ргізуі ?ажет. Ол ?шін педагогты? ?діскерлік шеберлігі, теориялы? білімі, ?йымдастырушылы? ?асиетіні? жо?ары де?гейде болуымен ?атар, ??нды жасал?ан к?рнекілік, электронды? о?улы?, аудио, бейнетаспаларды? болуы да ?ажет. Осы?ан байланысты бір ?ана электронды? о?улы?тарды? тиімділігін айта кетсек, олар: - ?рт?рлі ж?мысты тез ж?не ?ыс?а мерзімде орындауды ?амтамасыз ету; - тілді ?йрену уа?ытын ?немдеу; - к?рнекілік ж?не т?сініктілік принципін пайдалану м?мкіндігі; - бейнелеу м?мкіндігіні? жан-жа?тылы?ы; - дидактикалы? м?мкіндігіні? жо?ары де?гейлігі; - баланы? ?з бетімен ж?мыс істей алуы; - тілді білу де?гейін ба?ылау ж?не ба?алау. Сондай-а?, электронды о?улы?та?ы о?ыту, модельдеу, тестілеу т.б. ба?дарламалар жиынты?ы тіл ?йретуде жай о?улы?тар?а ?ара?анда ?те тиімді ?осымша м?мкіндіктер береді. Олар жина?ы, ы??айлы т?рде алынады, ?йткені электронды? о?улы? – б?л дидактикалы? ?діс-т?сілдер мен а?паратты? тенологияны ?олдану?а негізделген т?бегейлі ж?йе. Оны пайдалану барысында т?мендегі ма?саттар ж?зеге асырылады: - ты?далым ар?ылы екпін, ?аза? тіліні? т?л дыбыстарына назар аударту; ты?дау ар?ылы ?абылдау?а, есте са?тау?а, д?рыс о?у?а да?дыландыру; - о?ылым ар?ылы мазм?ндап, ?з ойын айту?а ?йрету; о?у жылдамды?ын арттыру; о?у ар?ылы мазм?нын ме?герту; - жазылым ар?ылы берілген т?рлі жатты?улар мен тапсырмалар ар?ылы тіл ?йренушіні? сауаттылы?ын арттыру; ?ойыл?ан с?ра?тар?а жауапты жазбаша жазу?а ?йрету; - к?ру ар?ылы берілген та?ырып бойынша материалды пысы?тау; - ?рт?рлі тапсырмалар, тест ар?ылы баланы? білімдерін тексеру. Толассыз а?параттар а?ымын б?кіл?лемдік Интернет ж?йесі, спутниктік каналдар, теледидар, ?ялы байланыс ар?ылы к?ріп, естіп ?абылдау?а 25 машы?тан?ан ХХІ ?асырды? ?кіліне на?ыз керегі – санды? бейне, анимация, компьютерлік о?ыту ойындары, дыбысты жа??ырту т.б. компьютерлік технологиялар. Осыларды? б?рін ?олдану?а м?мкіндік беретін ?азіргі мультимедиалы? ба?дарламалар тіл ?йретуді жеделдетуге, о?у у?ждемесін к?теруге, с?йлесім ?рекетін дамыту?а зор ?серін тигізеді. Адамзат алдында т?р?ан басты міндеттерді? бірі жан-жа?ты дамы?ан жеке т?л?аны т?рбиелеу. Ол тіл ар?ылы ж?зеге асады. Баланы? тілі бай болса, оны? ойы да ке? болады. Сонды?тан оны? тілін байытып, ойын ке?ейте т?су ?шін ?ле?, ертегі, ??гіме, ма?ал м?тел, ж?мба?, жа?ылтпаш, ?деби шы?армалардан ?зінділер о?ытып, таныстыруды? ма?ызы зор. Сол ар?ылы оларды? ойлау ?абілеттері артып, к?ргендерінен ой т?йіп, ?орытынды жасау?а ?йренеді. Баланы? ал?аш?ы ?стазы ата анасы, тетелес а?алары мен апалары, т?рбиеші ?стаздары. Олармен к?нбе к?н араласу, с?йлесу ар?ылы баланы? тілі к?н сайын жетіле береді. Баланы? тілі бай болса, ойы да жа?сы дамиды. Мазм?ны тере?, тілі к?ркем, о?у?а же?іл, ?зінділер о?ып ?йрену, ?йренгендерін ?з с?здерінде ?олдана білу балаларды? с?здік ?орын молайтады. Оларды ж?йелі ойлау?а, ойын д?рыс т?сіндіруге жатты?тырады. Жеткіншек ?рпа?ты? жан жа?ты дамуына жа?дай жасау жалпыдан жекеге ?арай, я?ни жеке т?л?аны дамытуды?, баланы? тілін дамытуды?, оны? жеке ?асиеттерін ашып, білімі мен біліктілігін к?шейте отырып, ?зара ?арым ?атынаста ?олданатын с?з байлы?ын молайту болып табылады.