Номан Челебиджиханнынъ хатыра кунюне багъышлангъан дерстен тыш ишленмеси
Слайд Н.Челебиджиханнынъ экранда фотосурети
Гимн янъгъырай «Ант эткенмен» (хор иджра эте):
Ант эткенмен
Ант эткенмен татарларнынъ ярасыны сармагъа,
Насыл болсун бу заваллы къардашларым чюрюсин?
Онлар ичюн окюнмесем, къайгъумасам, яшасам,
Юрегимде къара къанлар къайнамасын, къурусын.
Етекчи: Селям алейкум, севимли талебелеримиз ве сайгъылы оджаларымыз!
Бугуньки топлашувымыз Номан Челебиджиханнынъ хатыра кунюне багъышлана. Бу кунь къырымтатарлар ичюн, такъвимлерде къайд этильмеген олса да, адий кунь дегильдир. 1918 сенеси февраль 23-те матрослар ильк миллий укюметимизнинъ башы, Полония, Белорусие ве Къырым мусульманларнынъ муфтиси, истидатлы шаир ве языджымыз Номан Челебиджиханны Акъярнынъ апсханесинде атып ольдюрген эдилер. Къырым миллий джумхуриети гъайып этильди.
Етекчи: Номан Челебиджиханнынъ ады биз ичюн Ватангъа ватанперверджесине хызмет этювнинъ юксек темсили олып къалды. Челебиджихан эр анги зорбалыкънен къарышувнынъ душманы олып, Къырымнынъ келеджегини «Исвечре киби девлетни» мейдангъа кетирювде коре эди: «Къырымда яшагъан бутюн халкълар – шаане гульдестесидир. Шунынъ ичюн эр бир халкъкъа мусавий акъ-укъукълар ве шараитлер берильмек зарур, чюнки бизге омюр бойлап къол-къолгъа берип адымламакъ керек оладжакъ».
Етекчи: Эр бир миллетнинъ шаны, шурети, намусы, вельасыл бутюн адиль ынтылув ве гъайретли, умют ве арзулары шу миллетнинъ байрагъында озь ифадесини булгъандыр. Лякин байракъ эллерден тюшер исе миллетнинъ менлиги, шаны ве шерефи, арзу ве умютлери аякълар астында къалыр, намусына токъунырлар. Миллет къою бир джеалетнинъ къаранлыгъы ичинде чапаланыр ве чекильмез бир колетнинъ эсаретинде къалыр.
1783 сенесинде Къырым Русие тарафындан хаинлердже басып алынмасы нетиджесинде асырлар девамында далгъалангъан байрагъымыз, дженнет киби бир ватанымыз, умют ве идеалларымыз рус мужиклерининъ чамурлы чызмалары астында эзильди, ёгърулды.
Байракъ иле оюн, С.Какуранынъ тюркюси «Байракъ».
Етекчи: Арадан тамам бир асыр кечкен сонъ миллетни саргъан зульметте кичкене бир ышыкъ пейда олды, бу – келеджекте шаркъкъа ве гъарпкъа, дженюп ве къутупкъа узанаджакъ Исмаил бей Гаспринскийнинъ зиясы эди. О, озюнинъ «Терджиман»ынен дигер бир чокъ неширлеринен маарифет, бильги, фикир байрагъына виранелерге чевирильген миллетнинъ узеринде котерди. Исмаил бей Гаспринскийнинъ вефатындан бир къач йыл кечер-кечмез онынъ ташыдыгъы агъыр юкю Номан Челебиджиханнынъ омузларына тюшти. Номан Челебиджихан бу юкни миллий уянув, миллий къуртулыш юкюни башкъа ёлнен алып кетмеге меджбур олды…
Н. Челебиджиханнынъ «Сары тюльпан» шиири ифадели окъула (музыканен берабер):
Сары тюльпан
Ильк баарьни мужделеген сары тюльпан,
Бари, бойле солмасайдынъ ич бир заман.
Гузель ёсма, гондженъ иле эндамынъны
Эр кунь север, опер эдим сайгъыларман.
Гонълюмизни хошландырдынъ, сары тюльпан,
Мен де сени эльден, ельден къыскъанаман.
Узакълардан, коктен, ерден чокъ суемен, -
Кунешлернинъ, йылдызларнынъ козю яман.
Сары тюльпан, багъчамызны шенълендирдинъ,
Пек аз заман къырыкъ гонълюм эглендирдинъ,
Ярын сен де къырыладжакъ, оледжексинъ,
Оледжексенъ, бу джихангъа нечюн кельдинъ?
Слайд «Чёль», «Атларнынъ йылкъысы». Етекчи: …Уджу-буджагъы корюнмеген чёллер… Дюльбер, назик, къулан шиддетли, къудретли, джумерт ве саран чёллер. Иште, шу чёллер багърында Буюк-Сонакъ коюнде 1885 сенеси Ибраим Челебининъ къорантасы даа бир джангъа артты. Огъланчыкънынъ адыны Номан къойдылар.
Номан гъает сезгир, инсан адалетсизлигине инджеден, ичинден сесленген бир бала эди. О, табиатынджа мерхаметли бала эди. Лякин, о, агъламагъа бильмей эди. О, къуветли севги, къуветли ираде, къуветли рух саиби, дедигини япкъан, дедигинден таймагъан, дедигини озюне хас бир сувукъкъанлыкъ ве ираде иле яптыргъан, керек олмагъан, арткъач, бош арекетлер япмагъан бир бала олып осьти. Атларны пек севе эди, окъувдан къачып, джылкъыгъа чапар эди.
Слайд «Мектеп», «Медресе»
Етекчи: Номан башлангъыч тасилини кой мектебинде алды. Лякин кой мектебиндеки тасилини токътатмагъа меджбур олды. Къырымнынъ онларнен койлериндеки мектеплер, бу джумледен Сонакътаки кой мектеби рус мемурлары тарафындан къапатылды.
Номан Челебиджиханнынъ 1913 сенеси язгъан «Къарылгъачлар дувасы» икяеси акъкъында Джафер Сейдамет Къырымэр бойле деди: «Бу икяе, къырым тюрклери эдебиятынынъ ольмез бир парчасы оларакъ, даима къуветини мухафаза этеджектир!»
Саналаштырув «Къарылгъачлар дувасы» икяесинден бир парча.
Етекчи: Чар укюметининъ эмиринен кой мектеби къапатылгъан сонъ Номанны Джанкой дживарындаки Акъчокъра медресесине бердилер. Мында бир къач вакъыт окъугъан сонъ Акъмесджит рушдиесине авушты. Бу ерде де чокъ къалмады. Тасилини Багъчасарайда Зынджырлы медреседе девам эттирди.
Слайд «Медресе»
Слайд «Балалар». Н.Челебиджиханнынъ «Айгиди, татар яшлары» шиири ифадели окъула (музыканен берабер):
Айгиди, татар яшлары
Айгиди,татар яшлары, окъумайлар!
Эренлерге эш болуп ёл къувмайлар.
Башта акъыл бар экен, козьде къарув,
Корьмей, бильмей юрьмектен утанмайлар!
Айгиди, татар яшлары, окъумайлар!
Окъусалар кимседен кем къалмайлар.
Истамбулда, Парижде биринджи бола,
Японлар да оларгъа еталмайлар.
Айгиди, татар яшлары, ёкъ башлары,
Тёрелермен тёрде оськен ёлбашлары.
Ёлбашлары болмагъанда хорлукъ корип,
Къайда барса тёкелер козьяшлары!
Етекчи:
Сонъра, озь бильгисини теренлештирмек ичюн, Туркиеде, Истамбул мектеплеринде ве университетинде окъуды.
О, озюнинъ ильки шиирлерини Туркиеде окъугъан йыллары дердж этип башлады. 1911 сенеси Номан анда окъугъан Бекир Чобан-заденен берабер озьлерининъ джыйынтыгъыны дердж этелер. Бу эки истидатлы яш, сонъундан белли олгъаны киби, къырымтатар халкъынынъ федакяр эвлятлары оларакъ танылдылар.
Етекчи: Арды-сыра 3 слайд «Къурултай»
1912 сенеси Номан Челебиджихан окъувны битирип, Къырымгъа къайтып келе. 1917 сенеси исе Биринджи Къырым Къурултайында Къырымтатар миллий укюметининъ башы оларакъ сайлана. Озь халкъына джан-юректен хызмет эте. Лякин, о башлагъан эйи ишлернинъ омюри къыскъа олды.
Н.Челебиджиханнынъ «Бастырыкъ» шиири ифадели окъула (музыканен берабер):
Бастырыкъ
Дёрт таш дивар, энъ тёпеде — бир кичкене пенджере,
Ичке демир чабакълардан ышыкъ тувул — дерт кире.
Эр кошеде дым кольгелер, ешиль куфлер копюре,
Ятакъ — тахта, емек — фена, ерден сувукъ уфюре.
Хызметчи де эр кунь буны сувлап-сувлап сипире,
Кимерде бир анайны да сёгип сала козь коре.
Акъшамлар бу къара уйге къара перделер кере,
Янъгъызлыкълар янъгъыз джангъа джанлы тюшлер косьтере.
Гъарип юрек чапалана, тёнлер, тюклер урьпере,
Тозмай* гонъюль хаваланып, алчала бом-бош ере.
Невбетчилер гедже-куньдюз къарап, джюрип тешкере,
Къапыдаки авур кильтни эр саат дёрт-беш кере.
Бу кольгели, къардан сувукъ кильтли къара мезаргъа
Яманлардан пек фазла яхшы инсан коп кире.
Киргенден сонъ ишлер белли: тура, тура, я джуре,
Я да акъсыз азапларгъа даяналмай делире...
Етекчи: 1918 сенеси Номан Челебиджихан большевиклер тарафындан якъаланды ве Акъярда бастырыкъка къапатылды. Арадан чокъ вакъыт кечмеден, вахшийджесине ольдюрильди. Джинаетчилер онынъ джеседини Къара денъизге ташлайлар.
Слайд «Денъиз» (денъизнинъ шувултысы) Н. Челебиджиханнынъ «Савлыкъман къал, ватаным» шиири ифадели окъула (музыканен берабер):
Савлыкъман къал, татарлыкъ!
Савлыкъман къал, татарлыкъ! Мен кетем дженкке,
Атымынъ башы айланды ахирет бетке.
Сенинъ ичюн яшадым, сенсиз ольсем
Бильмем, насыл кирермен бош дженнетке.
Авдарылгъан алтавлар, тамулар ташкъан,
Бу ишлерге биз тувул, мелеклер шашкъан,
Хырпалангъан менликлер, хорлангъан къызлар
Баласын ташлап анайлар чёллерге къачкъан.
Артыма бакъсам — акъ омюр, алдымда — олюм,
Коп узамаз беллиймен къарангъы ёлум.
Къарсамбадан хавф этмей, кольгеден урькмей,
Сонъ нефесте "Татар", деп узаныр къолум.
Слайд Н.Челебиджиханнынъ эйкели
Етекчи: Номан Челебиджиханнынъ ер юзюндеки ёлу 33 яшында узюльди ве эндиден сонъ эбедийликте девам этмекте. Къырымтатар халкънынъ улу огълу Номан Челебиджихан, миллий къараман оларакъ, тарихымызда ве халкъ хатырасында эбедий къалды. Халкъымыз яшагъандже о да яшайджакъ!
Слайд Къырым. Дува окъула.
Етекчи: Хатыры кунюне багъышлангъан топлашувымыз сонъуна кельди. Дикъкъатынъыз ичюн чокъ сагъ олунъыз ве сагълыкънен барынъыз!
346
123 713 
