Марковтар дьиэ кэргэн туhунан.
Дьоннорбут, Марков Николай Семенович , Петрова Елизавета Афанасьевна Алдан оройуонугар Золотинка бөһүөлэгэр кулун тутар 24 кунугэр 1954 сыллаахха ыал буолбуттар.Фото1
Аҕабыт, Марков Николай Семенович, кулун тутар 10 күнүгэр 1921 с уруккута Тимптонскай оройуонугар (билиҥҥитэ Нерюнгринскай оройуон) , Золотинка бөһүөлэгэр төрөөбутэ . Оскуолаҕа сэттэ кылааhы бүтэрэн баран,сытыы-хотуу, барбыт- кэлбит уолу Томмот куоратыгар бухгалтердар курстарыгар үөрэтэ ыыппыттар. Онно үөрэнэ сырыттаҕына 1941 сыллаахха атырдьах ыйын 15 күнүгэр 763 стрелковай полкаҕа сулууспаҕа ыҥырыллыбыт.Фото 2 Армияҕа сылдьан нууччалыы ыраастык саҥарар, быһаарсар эбит. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии ыарахан кэмигэр сулууспалыыр чааhа Ленинградскай фроҥҥа быраҕыллыбыт. Сэрии маҥнайгы күннэриттэн өстөөх самолеттара Ленинграды бомбалаан барбыттара. Күнү-дьылы да араарбат уот холорук ортотугар буола түспүттэр. Ол курдук аҕабыт сэрии маҥнайгы күннэригэр чугуйуу эрэйин-муҥун, хомолтотун, өлүүнү-сүтүүнү барытын көрбүт, билбит.
1942 сыллаахха тохсунньу 2 күнүгэр хаан тохтуулаах улахан кыргыһыыга кыттан уҥа илиитигэр ыараханнык бааһыран, уһуннук госпитальга эмтэнэн баран дойдутугар төннөн кэлэр.
1944с. иккистээн бэбиэскэ тутан Забайкальскай байыаннай уокурукка тиийбит.Фото3, Фото3.1 Младшай командирдар курстарын бутэрэн баран, онно сулууспалыы сылдьан 1945 с. атырдьах ыйын 9 күнүттэн балаҕан ыйын 2 күнүгэр диэри милитаристскай Японияны утары сэриигэ танковай полкаҕа сылдьыбыт. Онно Забайкальскай уонна 1,2 Дальневосточнай фроннар тыҥааһыннаах кыргыһыыларга киирбиттэр. Биһиги аҕабыт 111 танковай дивизия 222-с полкатыгар сулууспалаабыта. Кинилэр полкалара бөҕөргөтүүлээх Хайдар куораты ылыыга уонна Улахан Хинганы туорааһыҥҥа кыттыбыта, онно өлүү-сүтүү элбэх эбит. Сэрии уопсайа 25 күн устатыгар Япония саамай күүстээх группировкатын сэриилээн Маньчжурияны босхолообуттара. Балаҕан ыйын 3 күнүгэр Верховнай Президиум уурааҕынан Японияны Кыайыы күнүнэн биллэриллэр. «За победу над Японией” диэн мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Сэрии бүтэн эйэлээх олох эргийбитин кэннэ, өссө биир сыл бэйэтин чааhыгар сулууспалаан баран 1946с. дойдутугар букатыннаахтык эргиллэн кэлбит.
Аҕабыт 1941 сыллаахха Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыаҕыттан Ленинградынан, Забайкалиянан стрелковай полк сержанынан сылдьыбыт. Кини бойобуой үтүөлэрин иһин Аҕа дойду сэриитигэр 2-с степеннээх уордьанынан, бойобуой мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
“За победу над Германией в ВОВ 1941-1945г.г.» мэтээл ССРС Президиумун уураа5ынан ыам ыйын 9 күнүгэр бигэргэтиллэн туттарыллар.
Сэрии кэнниттэн кэлэн араас үлэлэргэ үлэлээбит. Кэлин аналлаах курсу үөрэнэн бүтэрэн баран , кыыл иитэр фермаҕа бэрт өр кэмҥэ үлэлээбит.Фото4. Ол кэнниттэн Майаҕа тутууга ПМК-ҕа үлэлии сылдьан пенсияҕа тахсыбыта.
Ийэбит Петрова Елизавета Афанасьевна Мэҥэ –Хаҥалас « Нөөруктээйи нэhилиэгин» Павловскай бөһүөлэгэр 1932с. кулун тутар 5 күнүгэр колхозтаах дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбут. Аҕата Петров Афанасий Николаевич “ Кыһыл оҕуруотчут” холкуоска үлэлээбит. Ийэтэ Петрова Акулина Семеновна дьиэ хаһаайката эбит.
1940 сыллаахха Павловскай начальнай оскуолатыгар үөрэнэ киирбит, ол сыл ийэтэ ыарахан ыарыыттан ыалдьан өлбүт.
Аҕата Афанасий Николаевич Петров 1941 сыллаахха сэриигэ ыҥырыллан барбыт уонна 1943 сыл аҥар атахтаах эргиллэн кэлэн Павловскай холкуоһугар үлэтин саҕалаабыт.
1949сыллаахха сэттис кылааһы бүтэрэн баран, 1950 с. Дьокуускайдааҕы №2 педучилищеҕа иитээччи үөрэҕэр киирбит.
1953с педучилищены бүтэрэн баран уруккута Тимптонскай оройуоҥҥа Золотинка бөһүөлэгэр оскуола интернатыгар иитээээччинэн үлэлээбит. 1954с. аҕабытыгар кэргэн тахсан үс кыыстаммыттар.
1960с. дойдутугар Мэҥэ – Хаҥалас оройуонугар Павловскай бөһүөлэгэр көһөн кэлбиттэр.Ол кэлэн оскуолаҕа үс сыл учууталлаабыт. 1963 с. Сото бөһүөлэгэр көһөн кэлбиттэр. Манна аҕабыт кыыл иитэр фермаҕа үлэлээбит, ийэбит оскуолаҕа үлэлээбит.
1964с. Хара бөһүөлэгэр көһөн кэлэн оскуола интернатыгар иитээччинэн үлэлиир.Фото 5
1970с продленнай группа иитээччитинэн, 1977с подготовительнай группа учууталынан үлэлиир . Уон оҕолонон 1976с Герой ийэ үрдүк аатын ылбыта. . 1982с пенсияҕа тахсар. Харатааҕы аҕыс кылаастаах оскуолатыгар иитээччинэн, учууталынан үтүө суобастаахтык улэлээбитэ. фото 6
Күн күбэй ийэбитигэр,
Амарах аҕабытыгар,
Оҕо эрдэхтэн бүөбэйдээн,
Үлэҕэ, үөрэххэ кынаттаан,
Үтүөҕэ, кэрэҕэ уһуйбуккутугар,
Ананар эһиэхэ дириҥ тапталбыт,
Истиҥ иһирэх махталбыт.
Фото 7 Биһиги төрөппүттэрбит уон оҕону, алта кыыһы, түөрт уолу төрөтөн, барыбытын оскуолаҕа үөрэттэрэн, түөрт уол бары сэбиэскэй Аармыйаҕа ытык иэстэрин толорон кэлбиттэрэ.Ол курдук төрөппүттэрбитигэр үһүс уоллара Анатолий сулууспалаабыт чааһыттан, Германия сириттэн махтал суругу тутан үөрбүттэрэ – көппүттэрэ.Ол туһунан №100 (6492) 20.08.85с. “Ленинскэй знамя”хаһыакка С. Эверстов ыстатыйата тахсыбыта.
Биһигини төрөппүттэрбит кыра эрдэхтэн үлэҕэ сыстаҕас буоларга, улахан дьону убаастыырга, эйэҕэс сыһыаҥҥа ииппиттэрэ.
Кинилэр нэһилиэк общественнай үлэтигэр көхтөөх кыттыыны ылаллара, зонанан ыытыллар араас мунньахтарга, мероприятиеларга оҕолордуун улахан дьоннуун көхтөөхтүк кыттарбыт.Уруок ааҕыытын кэмин биллэрэр «Орел» зона былааҕа биһиги дьиэбит таһыгар ыйанан турбута.Зонанан кэнсиэрдэр буолаллара, онно бары кыттарбыт, ийэбит наһаа үчүгэйдик нууччалыы ыллыыр этэ, аҕабыт хомуска оонньуура.
Аҕабыт кадровай булчут этэ. Уолаттарын бултуурга-алтыырга уһуйара, ордук кыра уол Лаврентий, күтүөппүт Николай Гаврильевич быраата Юрий барсаллара. Төрөөбүт дойдутугар Золотинкаҕа бииргэ төрөөбүт түөрт быраатыгар, биир балтытыгар күүлэйдээн кэлэрэ. Онно баран бултаан-алтаан, дьонун-сэргэтин көрсөн кэһии бөҕөлөөх кэлэрэ:биэдэрэнэн сугун, таба тыһа, этэ, эһэ үөһүн эмп гынарга аҕалара. Аҕабыт сүрдээх элбэх кэпсээннээх,элэккэй, бэһиэлэй, улахан саҥалаах – иҥэлээх киһи этэ.
Фото8 Соҕуруу дойдуга Геленджикка, Москваҕа, Крымҥа путевкаларынан сынньалаҥ санаторийдарыгар күүлэйдээн эмтэнэн кэлэрэ. Нууччалыы ыраастык кэпсэтэр- ипсэтэр буолан уопсай тылы түргэнник булара, доҕордоһоро.
Сэрии кэминээҕи сылларын ахтан-санаан ылара, оскуолаҕа ыҥырдахтарына аккаастаммакка баран оҕолорго сэрии ыар кэмнэрин туһунан кэпсээн кэлэрэ.Кыыһыгар Нина Николаевнаҕа Өлөөн улууһугар бара сылдьан, дьиэтин салҕаан, кэҥэтэн тутан кэлбитэ. Онно сылдьан кыыһа үлэлиир оскуолатын оҕолоругар көрсүһүүгэ ыҥырыллыбыта, ыраах сатыы походка сылдьыспыта.Фото9 Өлөөн кэрэ айылҕатын бэйэтин төрөөбүт дойдутун айылҕатыгар холоон дуоһуйбута, астыммыта.
Ийэккэм барахсан, эйиигин,
Олус диэн ахтабын, суохтуубун
Хомоҕой хоһоонум тылларын,
Ийэкээ, эйиэхэ аныыбын.
Санааргыыр кэмнэрбэр куруутун,
Аттыбар эн баар курдуккун ,
Күүстээх санааҥ, тулууруҥ,
Олоххо кынаттыыр күүс биэрэр.
Кыракый эрдэхтэн биһиги,
Үөрэтэр өс хоһоонноох тылларгын,
Нарыннык ыллыыр ырыаларгын,
Олус да сэргээн истэрбит.
Эн үөрбүт дьүһүҥҥүн , ийэкээ,
Эйэҕэс мичээргин, көрүүгүн,
Иһирэх тылларгын, сүбэҕин,
Өрүүтүн истиҥник саныыбыт.
Элбэх оҕо, сиэн, хос сиэн,
Амарах ийэтэ, эйэҕэс эбээтэ буоллаҥҥын,
Үйэлэргэ биһиги дууһабытыгар,
Сырдыгынан сыдьаайа туруоҕун.
Бу хоһоону күн күбэй ийэбитигэр анаан Хорообут детсадыгар иитээччинэн үлэлиир балтыбыт, Любовь Николаевна Лукина суруйбута.
Биһиги ийэбит Елизавета Афанасьевна Петрова Нөөрүктээйи сириттэн төрүттээх, кыра эрдэҕинэ ийэтэ эдэр сааһыгар өлөн аҕатынаан Петров Афанасий Николаевичтыын олорбуттар. Онтон аҕата иккистээн кэргэн ылан биэс оҕоломмуттар, онон балтыларын, бырааттарын көрсүбүт, көмөлөспүт. Бииргэ төрөөбүттэрин кытта өрүү чугастык билсэрэ, сылдьыһара.Кэлин улахан дьон буолан баран элбэх оҕолоох эдьиийдэригэр, биһиги ийэбитигэр, күүс-көмө буолаллара.
Ийэбит Елизавета Афанасьевна уон оҕону төрөтөн 1976 сыллаахха “Герой ийэ” үрдүк аатын сүкпүтэ. Хара дьоно-сэргэтэ таптаан, убаастаан “Ыаллар маамалара» диэн ааттыыллара. Кини оҕо сааһыттан олох ыараханын билбит буолан сүрдээх үтүө сүрэхтээх, аһыныгас, киэҥ-холку дууһалаах, тулуурдаах, мөҕөр-этэр , кыыһырар диэни билбэт киэҥ көҕүстээх, сымнаҕас майгылаах этэ. Биһи ыалга өрүү элбэх ыалдьыт-хоноһо сылдьара. Уон оҕону көрөр-истэр түбүгүттэн ордон ыалдьыттары мэлдьи үөрэ-көтө көрсөрө, кэпсэтэн-ипсэтэн итии үүттээх чэйи кутан, толору астаах остуолга аһатан ыытара. Ийэбит «элбэх оҕолоохпун»диэн дьиэҕэ олорбутун олох өйдөөбөппүт, өрүү Хара оскуолатыгар үлэ үөһүгэр сылдьара. Элбэх көлүөнэ ыччаты үөрэтэн-такайан, иитэн таһаарбыта. Ол быыһыгар сүөһү ииттэн, оттоон-мастаан тыа ыалын сиэринэн аҕабытынаан Николай Семеновичтыын бэйэ-бэйэни убаастаһан, өйөһөн-өйдөһөн, олус эйэлээхтик, иллээхтик олорбуттара.Биһигини барыбытын үлэҕэ иитэллэрэ: сааһын мас мастыырбыт, сайынын от оттуурбут, сир астыырбыт. Оҕону иитиигэ, улаатан баран өйдүүрбүтүнэн норуот педагогикатын туттар эбит. Тугу эмит сэмэлиир буоллаҕына, мөхпөккө-эппэккэ өс хоһооннорунан биирдэ этэн кэбиһэрэ. Холобур: “Кулгаах ырааҕы истэр, харах чугаһы көрөр”, «Хонууга хорос, сыһыыга сырбас» , “ Без труда, не выловишь рыбку из пруда» о.д.а. Ийэбит айылҕаттан бэриллибит нап-нарын куоластаах ырыаһыт этэ, нуучча норуотун ырыаларын олус сөбүлээн ыллыыра, кэнсиэрдэргэ, биэчэрдэргэ кыттара.
Биһиги табаарыстарбытын, дьүөгэлэрбитин оонньуу , күүлэйдии кэллэхтэринэ үөрэ-көтө көрсөллөрө, дьиэбит таһа өрүү оҕо саҥатынан, кэпсээнинэн туолара. Оҕолор биһиги тэлгэһэбитигэр оонньуулларын олус сөбүлүүллэрэ, астыналлара. Онно кэлэллэр этэ чугас ыалларбыт оҕолоро Терентьевтар, Григорьевтар, Федоровтар,Дмитриевтар о.д.а
Тапталлаах төрөппүттэрбит ийэбит Елизавета Афанасьевна, аҕабыт Николай Семенович ийэ, аҕа, эбээ, эһээ, хос эбээ, хос эһээ буолан үйэттэн үйэҕэ, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ ааттара ааттана , ахтылла туруохтара. Кинилэр олорбут олохторо билигин оҕолоругар, сиэннэригэр, хос сиэннэригэр бэриллэн салҕана турарыттан олус үөрэбит.
Фото 10,11,12,13,14
1 934
32 540 
