Инзагата нютагай анхаралда – үншэн үхибүүд.
Юун дээрэһээ энэ эжы абатай, Эхэ оронтой үхибүүд үншэржэ, зобожо, ядаржа ябанаб?
Нэгэдэхеэр, гэр байрын дотор байдалһаа, аба эжын хэрүүл шууяанһаа, архи тамхинһаа, һула һалан ябадалһаа.
Хоердохёор хэлэхэдэ, мүнөөнэй энэ хүндэ сагта залуу айл бүлэнүүдэй ажамидаралда хатуу хүндэ сагай ерээд байхада, олонхинь ажал үгы, байра байдалаар тулюур болоод байна. Тулюур туйган гэр бүлэдэ гүрэнэй туһаламжа һуладана.
Буряад арад үхибүүдые үншэрүүлдэггүй айл аймагаараа хамтаржа, үншэн үхибүүдые хүл дээрэнь табидаг байһан гэжэ мэдээжэ. Буряад арад урдынгаа ёhо заншалые һэргээжэ, тон нангинаар сахижа ябаа һаа, залуу vеын ажабайдал найдамтай боложо һэргэхэ гэжэ һанагдана.
Ёһо заншалаа сахижа ябаха залуу үетэмнай буряад хэлэе мэдэхэгүй һаа, хаанаһаа урдын ёһо заншалые мэдэхэ бэлэй.
Тиимэһээ, эртэ урда сагһаа элинсэг хулинсагаймнай, бурхан баабайн, аба эжын һургаал, түрэл буряад хэлэеэ бага наһанһаань нарин нягта сахижа ябахыень заажа үгэхэ, ганса гүрэнэй зорилго бэшэ, харин бултанаймнай уялга болоно ха юм даа.
Байгша оной сентябриин 24- дэ албан ёһоной уулзалгада Москва хотын Υндэһэтэнэй жасые сэгнэн шалгаха шэнжэлэгшэдэй бүлэг президент Марина Оскаровна Егоровагай хүтэлбэри доро Улаан – Υдэ хото ерэжэ, ниигэмэй үншэрэлгэ һэргылгын хүдэлмэри үнгэрхэхэ ба хэрзэгы хатуу, дошхон хандалгаһаа үхибүүдые хамгаалха талаар ажал ябуулагдана.
Би эжытэйгээ (Дарима Булатовна) дʏʏ хʏбʏʏн Ильятай холын Москва хото ассамблейдэ ошоод ерээбди, энэ ошохон темэмнай «Υншэн хʏʏгэдэй ажабайдал» нэрэтэй байгаа.
Ямаршье хүндэ сагта буряад нютагта үншэн үхибүүд үншэрөөд ябаа гэжэ байгаагүй, дуулдаагүй.Өөрын түрэл түшэмэй улад зон, хүршэнэрынь хаража, хүл дээрэнь табидаг байгаа. Тэрэ үе сагта архи тамхиин хойноһоо, хүнгэн ябадалһаа үхибүүдээ хаяа гэжэ дуулдаагүй. Харин, мүнөө иимэ амгалан тэнюун сагта юундэ үхибүүд үншэрнэб!?. Бодомжолоё…
Манай республикын үхибүүдэй гэрээр 5500 үншэн үхибүүд хүмүүжүүлэгдэнэ. Жэшээлхэдэ:
Баргажанай үхибүүдэй гэртэ – 60 үхибүүд;
Каменска үхибүүдэй гэртэ – 40 үхибүүд;
Хэжэнгын байрада – 60 үхибүүд;
Мало – Куналейскын гэртэ –10 үхибүүд;
Хяагтада – 60 үхибүүд;
Улаан – Υдын «Малышок » байрада – 73 үхибүүд;
Улаан – Υдын санаторно байрада - 40 үншэн үхибүүд;
Галтайн һургуули интернат – 60 үхибүүд хүмүүжүүлэгдэнэ.
2008 оной январиин нэгэндэ манай республикада хадаа 18 – хүрөөгүй 258.800 үхибүүд гэжэ тоологдоһон байна. Эдээн сооһоо үншэн үхибүүд, ядаруу байдалда ороһон хүүгэдэй тоо – 1334 үхибүүд болоно.
Зэдын аймагта олон бүлэдэ, үншэн хүүгэдые хүүмүүжүүлжэ байна. Харин Инзагата нютагаархид 19 үншэн хүүгэдые гэр бүлэдөө оруулжа, хэды ехэ баяр баясхалан асарааб? Эдэ хаягдаһан хүүгэд, ямар азатайб даа; өөрын гэр байратай, түрэлхидтэй, өөрын нааданхайнуудтай болоо ха юм.
Би өөрынгөө дʏʏ хʏбʏʏн Ильятай Зэдын аймагай Инзагата тосхондо Галсановай бʏлэдэ ажаһуунабди .Бидэ хоёр аха дүү хоёр болонобди.
Минии эжы Дарима Булатовна ехэ һайн эхэнэр юм. Ɵөрөө хоёр хʏбʏʏдые хʏмʏʏлжэ хʏл дээрэнь табинхай. Эжымни һургуулиин эдеэ хоолын даагшаар ажалладаг юм. Амтатай эдеэн хэхэ дуратай. Дʏʏ хʏбʏʏн Ильятайгаа эжыдээ шадал зэргээрээ туһалдагабди. Минии эжы гоёор дууладаг, волейбол наададаг, энэ тэрэ юумэндэ дуратайгаар хабаададаг юм. Бидэ бʏлөөрөө нэгэ команда болоод, волейбол наадагбди, элдэб янзын конкурсда хабааданабди. Бидэ эжыдээ дуратайбди, ходо хайрлажа, һанажа ябадагби.
Хүнэй үри өөрын болгохо гээшэ, ямаршье ажалһаа хүндэ, харюусалгатай гэхэдэмни алдуу эндʏʏ болохогүй гэжэ һананаб. Ɵөрынгөө жэшээ дээрэ хүүмүүжүүлхэ, дотор һанаа сэдьхэлыемнай ойлгохо, зүб харгы замда оруулха гээшэ хʏндэһэн ажал юм байна даа. Υдэшэндөө олон дахин бодожо һанаагаа зобохо, үбдэхэ зобоохо гэжэ байгаал даа.
Энэ тулиһан, үншэрһэн, зобоһон хүүгэдые дулаан гэртээ, дүүнэр аханартай, эжы абатай болгохо гээшэ – ехэ буян даа! Нимгэн зөөлэн һанаа, дотор сэдьхэлээрээ дурлалга, мээхэй уринаар хандалга, өөртөө дүтэ болгоо һаа, түрэл гүб, үргэмэл гүб гэжэ илгахагүй ха юм даа. Манай дунда һургуулида эдэ олон ʏншэн хүүгэд һурана. Эдэнэй дунда ородшье, буряадшье яһатанай хүүгэд бии. Буряад хэлэ литературын багша Светлана Суруновна энээндээ ехэ анхаралаа хандадаг, юундэб гэхэдэ өөрөө юһэн жэлэй саана тээ хоёр хʏʏгэдые «Малышок» гэжэ нэрэтэй байраһаа хүбүүн басаган хоёрые абаа. Хайшан гэжэ буряад хэлэн дээрэ хэлүүлхэб, дуратай болгохоб гэжэ манай багшын тон ехэ уялга байна.
Хэлэн үгы хэгдэбэл –
Арад үгы хэгдэхэ.
Арад үгы хэгдэбэл
Нэрэтэ орон һүнэхэ…
Энээн тухай эдир наһатандаа хатуу шангаар ойлгуулха, шуһандань шэнгэтэр хэлэхэ гээшэ манай багшын зорилго болоно.
Мүнөө эдэ үргэмэл хүүгэд сэбэр гоёор хоорондоо хөөрэлдэдэг, элдэб янзын конкурснуудта хабаадаад, түрүүшын һуури эзэлнэд. Жэшээнь: Ирина Глухоторенко, Слепченова Ирина 2012 онһоо эхилээд, пед.колледжын «Буряад хэлэн баян даа!» гэжэ конкурсда тʏрʏʏшын һуури эзэлдэг юм. Цыбиков Дима 8 – хи класстаа «Шаг в будущее» гэжэ конференцидэ хабаадаад, түрүүшын һуури хоёрдохи һуури эзэлээ юм.
Дʏʏргэлтэ:
Тиимэһээ Инзагата нютагһаа, Зэдэһээ жэшээ абажа, тулижа байһан хүүгэдтэ туһалыт, үргэжэ абыт гэжэ гуйнаб!!!
Υншэн үхибүүдые гэр байратай болгохо гэһэн асуудал һонирхол татаа. 2006 онһоо эхилжэ гэрнүүдые үншэн зондо үгэхын түлөө һомологдожо эхилээ.
Гүрэнэй байрада ямаршье һайн байдалтайшье һаа, эдихэ ууха, үмдэхэ хубсаһа хунараар, анхарал хандалгаар дуталдаашьегүй һаа, өөрын дулаан гэр байраһаа, аба эжын хандалгаһаа үлүү үхибүүдтэ юу байхаб?
«2008 оноо 2010 он болотор ниигэмэй үншэрэлгэ болон үншэн ба гэртэхинэй тэдхэмжэгүй үлэшэһэн үхибүүдые гэр бүлэдэ түхеэрэлгэ һэргылхэ республиканска журам хүгжөөлгэ» гэһэн программын үрэ дүнгүүдээр хэрзэгы хатуу дошхон хандалгаһаа үхибүүдые хамгаалха талаар харилсаа холбоон эмхидхэгдэһэн юм.
Эдэ үхибүүдэй муу ябадалда орохогүйн, хуули хазагайруулхагүйн тула манай аймагай комисси, һургуулинуудай багшанар, аймагай гулваа ехэ ажал ябуулдагбди.
Он жэлэй ошохо бүри үншэн үхибүүдэймнай тоо үсөөн боложо, үхибүүн бүхэн өөрын эжы абатай, аха дүүнэртэй боложо, гүрэнэй үхибүүдэй байрада үншэн үхибүүд үсөөрэг лэ гэжэ һанагдаха байна. Би жаргалаа, гэр байраа олоошье һаа, бүхы арад зондоо ханданаб, тулижа, ядаржа байһан үхибүүдые үргэжэ абыт, туһалыт гэжэ гуйхал байнаб даа.
2 995
20 523 
