Открытый урок по бурятской литературе

Буряад ороной ГИМН

Хүгжэмынь: Анатолий Андреевэй

Yгэнь: Д.Жалсараевай

Yнгын дайдаар, хангай тайгаар нэмжыгшэ

Таежная, озерная, степная,

Үлзы Буряад — манай нангин үлгы.

Ты добрым светом солнечным полна.

Сэлмэг сарюун, сэнхир номин шарайшни

Цветущая от края и до края,

Будь счастлива, родная сторона.

Сэдьхэлдэмнай хэзээдэшье зулгы

Эрхим хангал санзай шэнги агаарташ

Брусничный дух, черемухи дыханье,

Эршэ хүсөөр элсүүлэнгүй яалайб!

Лилового багульника настой.

Эмтэй домтой мүнхын уһан аршаандаш

Я не дышу, а пью благоуханье

Моей земли, равнинной и лесной.

Эльгэ зүрхөө хүртүүлэнгүй яалайб!

Холын замда эхын ёһоор юрөөжэ,

Прими, земля, сыновнее спасибо,

Хүмүүн зондо хэтын жаргал хүсөөш.

Святой водой Аршана угости,

Саяан хадын сэлгеэн амяар арюудхан,

Чтоб я обрел невиданную силу

Аршин далайн гэгээн долгёор сүршөөш.

Для дальнего нелегкого пути.

С тобой, земля, мы слиты воедино,

Шэрүүн сагай ерээшье һаа дэлхэйдэ,

Моею стала и судьба твоя.

Шинии заяан замһаа хадуурхагүйл.

Поклон тебе от сердца, край родимый,

Эбтэй дорюун бүлын ёһоор жаргыш даа,

Любимая Бурятия моя!

Энхэ Буряад манай нангин үлгы.

О, Мать земля!

Эхэ нютаг!

Зэдын аймаг

Инзагата нютаг һайхан даа…….

Буянтайлби, жаргалтайлби

Бурин-Хаанай хормойдо,

Борьёо талын энгэртэ

Бута сагаан буусатайб…….

( М.Чойбонов )

МАТВЕЙ РАБДАНОВИЧ ЧОЙБОНОВ

• Россин Буддын шажантанай Сангхын дид-хамбо лама
• Арадай эмшэн
• Арадай медицинын магистр
• Доктор философ
• Поэт-дуушан
• Сибириин хизаардахи хасаг албанай генерал-полковник

«Матвей Чойбонов-Зэдэ нютагай омогорхол»

Хэшээлэй эпиграф:

«Нютагаа магтаха

Ямар хүнэй буян бэ?

Нютагаа эрьехэ

Ямар хүнэй жаргал бэ?......»

                       Матвей Чойбонов

• Буян – 1. Арюун, нангин, һайн

гэһэн удхатай санскрит үгэ;

2. Хүндэ, амитанда туһа болоһон һайн үйлэ бүхэниие буян гэдэг;

3. Благодеяние, добродетель, делать благо, делать добро;

• Жаргал-

• Хүнэй хүсэл, сэдьхэл дүүрэн һанаан;
• Счастье, радость

МАТВЕЙ РАБДАНОВИЧ ЧОЙБОНОВ

• 1947 оной октябриин 2-до Зэдын аймагай Инзагата нютагта түрөө.
• 1966 ондо Дээдэ Yшөөтэйн дунда һургуули дүүргээ
• 1972 ондо багшанарай дээдэ һургуули дүүргээ
• 1980 ондо Улаан-Yдын

медицинскэ училищи дүүргээ.

• 1992 ондо Элиста хотодо арадай

медицинын магистр гэ һэн нэрэ зэргэ хамгаалаа.

• 1994 ондо Сартуул-Гэгээтын дасанай шэрээтэ лама ( Данзан-Нима)
• 10 гаран сборнигуудай автор

Үндэр хангай Уран-Дүшэ

Үргэн голоо халяан сүршэ

Үнэн малшад, дууша нүхэд,

Үлгы тоонтым-аба эжы.

Хариин дайдада ябахадаа

hанаа сэдьхэлээ хүдэлгэн,

Халюун тоонто нютагаа

һанан сүршэн ябадагби……

Матвей Чойбонов

Шэнэ үгэ - халюун (привольная,

благодатная Земля- Родина )

ЭПИТЕТ

РИТМ

УРАН АРГАНУУД

РИФМЭ

ЗЭРГЭСY YЛГЭ

• Ямар нэгэн ойлгосын удхые бүри эли, тодо болгожо, шухала шэнжэ тэмдэглэһэн элирхэйлэгшые эпитет гэнэ.

Текст соо харая… (Үндэр Хангай, үргэн голоо, дууша нүхэд ,Үнэн малшад, баян талын, үлгы тоонтым , хариин дайдада, халюун тоонто)

• Ямар нэгэ юумые, үзэгдэлые ондоо юумэнтэй гү, али үзэгдэлтэй сасуулжа харуулһан уран үгые зэргэсүүлгэ гэдэг.

- (Үнэн малшад, дууша хүбүүд)

• Шүлэгэй мүр соохи үгын үенүүдэй тааралые ритм гэнэ. (Үндэр, Үргэн, Үнэн……

Мүр соохи үгын һүүлэй абяануудай таараха ушарые рифмэ гэдэг.

(Дүшэ, сүршэ…..)

1. НЭН Т Y Р YY Н ЯМАР БОДОЛ Т Y Р YY ЛНЭБ? 2. Ямар үгэнүүд гол һуури эзэлнэб?

АРТИКУЛЯЦИОННО ГИМНАСТИКА

ДААБАРИ:

Оньһон ба хошоо үгэнүүдэй эхин мэдүүлэлые удхаарнь үргэлжэлүүлхэ.

БЭХИЖYYЛГЭ: Когнитивнэ карта зохёожо һуралга

Б үлэгөөр хүдэлмэри

1 б үлэг

2 б үлэг

• Хэн тухай хөөрэлдөөн болооб?

1 . Ш үлэгэй удха зураглагты?

2. Хэзээ т үрөөб?

( зурагаар харуулха?)

3. Хаана түрөөб?

4. Ямар хүн болоноб?

НЭРЛЭГТЫ …………..

ЖАРГАЛ

Гэрэй даабари: 1.Матвей Чойбоновой ш үлэг сээжэлдэхэ 2. Зохёолой уран аргануудые сээжэлдэхэ 3.Отзыв зохеохо а) М.Чойбоновой намтар ба творчество б) шYлэгэй удха тухай