Презентация "Д?ньяны? ?иде мог?изасы"

К ирегә

К ирегә

Җиде могҗизага борынгы дөньяның иң танылган һәйкәллә-ре керә. Алар: Әл - Гизадагы Мисыр пирамидалары, Семи-рамиданың Һавадагы бакчалары,Олимпиядагы Зевс һәйкәле, Галикарнастагы Мавзолей,Эфес храмының Артимедлары,Фа-рос маягы, Родос алыбы. Дөньяның җиде могҗизасы исемле-ген уйлап табу грекларга эллинистик поэзияны үстерү өчен, бары тик риторик күнегү генә булып торган. Менә шуңа күрә алар арасында Афинадагы Акропль, Афродит сыны кебек күп кенә борынгы шедеврлар юк. 7 санын сайлау белән грек акыл ияләре бу исемлекнең төгәллеген, закончалыгын күрсә-тергә теләгәннәр. 7 санын алар Аполлонның изге саны дип санаганнар. Жиде могҗиза турындагы җыентыклар антик чор-да киң таралган булганнар һәм үз эчләренә дөньяның иң бөек һәм техник яктан искитмәле корылмаларны һәм һәйкәлләрне үз эченә алганнар. Эллинизм чорыннан башлап грек авторла-рының язмаларында Җиде могҗиза турында искә алулар күре-нә. Аларны инде мәктәпләрдә үк өйрәткәннәр, бу могҗизалар турында галимнәр һәм язучылар язганнар.

Алга

Мисырда табылган папируста, мәктәптә мәҗбүри өйрәте-лә торган атаклы рәссамнар, скульпторлар, архитекторлар-ның исемнәре, иң зур утраулар, таулар, елгалар һәм дөнья-ның җиде могҗизасы турында язылган. Могҗизалар исем-леге акрынлап тупланган һәм бер могҗизаны икенчесе алыштырган. Антипатр Сидонский үзенең эпиграммасын-да тулы исемлекне санап чыккан. Аларга ул Бабил стенала-рын, Олимпиядагы Зевс сынын, пирамидаларны, Мавсола табутын, Артимеданы, Олимпны керткән. Антипатрның тас-вирлавы Александрийск Филона иншасы буенча язылган. Искәндәрия маягы төзелгәннән соң ул Бабил стеналары (дөнья могҗизасы буларак аны «Табигый тарих» китабын-да Плиний искә ала) урынын алган дип фикер йөртергә бу-ла. Җиде могҗиза турында Русида Симеон Полоцк беренче булып искә ала. Фишер фон Эрлах (1656-1723) үзенең кита-бында безгә билгеле булган беренче тәкъдимнәр турында яза.

К ирегә

Искәндәрия Африка җирендә. Шуңа карамастан, бу шәһәрне бары тик Африкага гына бәйле итеп күз алдына китереп булмый. Искәндәриядән ерак түгел, Африка белән Азия арасындагы чик уза. Ауропа исә элемтә аша, сәүдә аша, культура аша бу каланың тарихына сеңеп калган. Шуңа күрә без бу шәһәрне кыйтгаларның тоташкан җире итеп күз алдына китерергә күнеккәнбез. Ул чыннан да шулай. Борынгы грек галимнәре монда белем алырга килгәннәр. Борынгы Рим чорында империянең сәясәте монда кайнап торган. Шәһәр гәрәпләр кулына күчкәч, хәлифәлекнең сәүдәсе шушы калдадан үсеп чыккан һәм күп илләрдә, җир шарының әллә кайсы почмакларында йөреп, кире монда кайтып килгән. Борынгы Рим чорында Җир шарында ике иң зур шәһәр - Рим һәм Искәндәрия белгәннәр барлыгын. Искәндәрия порты, аны каплап, ышыклап торган Фарос атавы турындагы мәгълүматлар борынгы грек шагыйре Гомерның “Одиссея”китабында бар. Җиде могҗизаның берсен – Фарос маягын – нәкъ шушы утрауга төзиләр. Страбон маяк турында мәгълүмат бирә: “ Фарос атавы белән ярыматау арасындагы тар бугаз култык эченә керергә юл булып тора.

Алга

Култыкта судан чыгып күренеп торган һәм су астына яшеренгән кыялар бар. Шуларга дулкын бәреп кайнап тора. Утрауның диңгезгә чыгып торган өлешендә бер зур кыя бар. Шул кыя өстендә ак таштан күп катлы манара утыртканнар. Шуны атау исеме белән Фарос дип атап йөртәләр. Диңгезчеләрне куркынычтан саклар өчен шушы манара – маякны патшалар дусты Книдлы төзеде... Искәндәрия яссы җиргә урнашкан. Шәһәрнең тирә - ягында таулар да, ерактан күренерлек калкулыклар да бар. Борынгылар, шәһәр салу өчен тау битләрен, калкулыкларны, елга үзәннәрен сайларга яратканнар. Искәндәрия исә, өч кыйтгаларның сәүдә юллары очрашкан җиргә салынган булганлыктан, аны ниндидер зур, кешеләрнең дикъкатьләрен таләп итәрлек корылма белән бизәп абруен күтәрергә кирәк булган. Маякны Птоломей Беренче Сотер, фиргавен тәхеттә утырганда безнең эрага кадәр 285 нче елны сала башлыйлар. Аның малае Птоломей Икенче Филадельф чорында безнең эрага кадәр 280 елны тәмамлыйлар. Җиде могҗиза исемлегенә кергән башка төзелешләрне кайберләренең эшләнүе гасырларга сузылган. Фарос маягы иң кыска вакытта эшләнгән тылсымлы һәйкәл. Могҗизалы һәм серле. Аны әле дә аңлап булмый.

К ирегә

Родос утравын исә борынгылар Кояш алласы Гелиосның үте-нече буенча аллалар диңгез төбеннән күтәреп чыгарганнар дип аңлаталар Атауда яшәүчеләр Родос каласы янындагы иң биек тау башына мәрмәрләрдән гыйбадәтханә салган булган-нар. Родос атавы чыннан да әкияттәгедәй матур, күркәм. Ро-дос атавында яшәүчеләрнең баюы, алга китүе аларның сугыш-ка катнашмыйча тынычлыкта яшәүләре аркасында булган. Лә-кин, кызганычка каршы, тынычлыкта яшәргә, сәүдә итеп, төр-ле һөнәр үзләштереп баерга күнеккән родослылар сугышта катнашудан котыла алмаганнар. Искәндәр Зөлкарнәй үлгәннән соң аның яугирләре яулап алган җирләрне үз кулларына эләк-терү эләктерү өчен үзара сугыша башлаганнар. Бүгенге көндә Сүрия дәүләте урнашкан җирләрдә патша булып утырган Сы-ңар күзле Антигонның малае Деметрий, Мисыр патшалыгында утыручы Птолемейга каршы сугыш башлар алдыннан, Родос атавында яшәүчеләргә сугышка катнашырга боерык биргән Родослылар Мисыр дәүләте белән үзара дуслыкта, сәүдә итеп, бер-берсеннән файда күреп яши торган булганнар.

Алга

Шуңа күрә Мисырга каршы сугышудан баш тартканнар. Безнең эрага кадәр 305 елга Деметрий Родос атавына гаскәр керткән һәм сугыш башлаган. Деметрий тарафыннан Родос каласы ныгытмаларын җимерү өчен махсус ясаткан геле-поль (“шәһәр алучы”)-әле моңа кадәр сугышта бер тапкыр да кулланмаган яңа машина булган. Гелепол ь ның биеклеген 60, киңлеген 30 колычлы көпчәкләргә утыртылган күп катлы башня итеп эшләткәннәр. Этеп илткәч, ул ныгытмадан гына түгел, хәттә ныгытма өстендәге маналардан да биегрәк тор-ган. Аның эченә 3400 кораллы сугышчы сыйган. Безнең эрага кадәр 280 елда, 12ел көне-төне, армый-талмый тырышканнан соң һәйкәл эшләнеп бетә.

К ирегә

Мисыр пирамидалары – мисыр фиргафеннәренең каберлә-ре. Алар арасындагы иң зурлары – Хеопс, Хефрен һәм Мике-рин пирамидалары. Алар җиде могҗиза исемлегенә кертелгән-нәр. Борынгы греклар һәм римлылар пирамидаларда бөеклек һәм кырыслык күргәннәр.Горур фиргәвеннәр үз халыкларына бу бер мәгънәсез биналар төзеткәннәр. Илнең халкы каберлек-ләрне, елның авыл хуҗалыгы белән шөгыләнмәгән вакытлар-да төзегәннәр.Текстларда патшаларның бу каберлекләргә һәм аларны төзетүче-ләргә игътибар бирүләре турында әйтелә.Пи-рамидаларга кылына торган гыйбадәтләр турында да билгеле. Пирамидалар Нилның сул як – көнбатыш ярында урнашканнар (Көн-батыш – үлеләр патшалыгы дип ышанганнар) һәм үлеләр шәһәре бик күп каберлекләр, пирамидалар һәм гыйбадәтханә-ләр белән аерылып торган. Иң зур пирамидаларның берсе – Хеопс пирамидасы. Башта аның биеклеге 147 метр, ә бер ягы-ның озынлыгы 232 метр булган. Аны төзү өчен 2,5 тонналы

2 млн. 300 мең таш блоклар кулланылган.

Алга

Бөек пирамидаларны фиргавеннәрнең хатыннарының һәм аның якыннарының кечрәк каберлекләре әйләндереп алганнар. Мондый комплекска мәҗбүри рәвештә Өске һәм Аскы Мисырның изге урын-нары кергән, зур сарайларда хеб-су бәйрәмнәре үткәрелгән, кабер-лек гыйбәдәтханәләрендә эшләүчеләр үлгәннәргә табынуны тәэ-мин итеп торырга тиеш булганнар. Пирамидалар тирәсе баганалар белән әйләндереп алынган булган һәм ябык үтү юллары храмнар-ны Нил белән тоташтырган. Бөтен пирамидалар да дөньяның дүрт ягына да карап торалар, бу бо-рынгы мисырлыларның астрономия өлкәсендә алга киткән икәнлеген күрсәтә. Барлык пирамидалар-ның авышлык почмаклары төгәл, ә Хеопс пирамидасының авышу почмагы пирамиданың биеклеге белән нигезенең радиусы тигез бу-лырлык итеп эшләнгән. Пирамида эчләрендә борынгы төзүчеләр таш стена арасында камералар урнаштырганнар, керү юллары то-маланган һәм яшерелгән коридорлар, үтү юллары һәм галереялар төзелгәннәр. Ләкин шуңа да карамастан ка-берлекләр фиргавеннәр күмелгәннән соң ук таланганнар. Угрылар пирамидаларны яхшы бел-гәннәр, алар бу корылмаларны төзүчеләр яки каханнар булуы ихтимал.

К ирегә

Бу гыйбадәтханәне дә борынгылар Җиде могҗизаның берсе дип санаганнар. Ул Кече Азиядә Әфәс шәһәрендә булган. Лувр музеенда сакланган Венера сыны да шунда табылган. Татар бала-ларының Төркиягә укырга барып йөрүләре мине чиксез шатлан-дыра. Алар уку вакытында бөтен дөньяга мәшһүр булган бик күп борынгы һәйкәлләрне күрә алачаклар. Бу язмада шуларның бер-се – Артемида гыйбадәтханәсе турында бара.Измирдән Бодрумга барганда узасың бу шәһәрчекне. Сәлчәкнең борынгы греклар чо-рындагы Әфәс урынында икәнлеген белү белән як – ягыңа карап диңгезне эзли башлыйсың. Якында диңгез күренми. Диңгезне Сәлчәк яныннан аккан Кече Мәндәрәс елгасы армый-талмый ләм ташып торып, 30-40 чакрымга көнбатышка этәреп куйган. Төбенә туктаусыз ләм утырып торганлыктан борынгы заманда кораблар-га җил – давылдан сакланырга гаҗәп уңайлы. Кушада култыгы саеккан. Аның портына зур кораблар килеп җитә алмый башлаган. Хәзер анда балыкчы көймәләре, яхталар гына ттуктала. Әфәс шә-һәре инде күптән хәрабәләргә әверелгән.

Алга

Монда заманында бөтен галәмгә данлыклы сарайлар, театр би-налары булган, хәзер аларның нигез ташлары, колонна ватыклары гына ята. Аны унтугызынчы гасырның азагында казый башлап, безнең гасырда гына ләм катламыннан коткарганнар. Төрекләр ка-нал казып Кече Мәндәрәс елгасыннан борынгы гавань урынына су тутырганнар. Янәшәдә - исән калган диварлар, колонналар, нигез ташлары. Юк ул хәзер, шуңа карамастан, тарихны җентекләп өйрәнгән туристлар сәгатьләр буе шушы урынга карап торалар. Матурлык тылсымлы. Син аның каршында никадәр тырышсаң да битараф кала алмыйсың. Матурлык дулкынландыра. Матурлык җимерелгәннән соң да юкка чыкмый. Аның даны, тәэсире кала. Җиде Могҗизаның берсе саналган Артемида гыйбадәтханәсенең нигезендә сакланган ташларга карап туристлар күз алларына китерергә тырышалар. Артемида храмының буе 100, киңлеге 55метр икәнлеген искә алу – бары тик аның күләмен генә күрсәтә алыр иде. Түбәне аскы яктан тотып торучы кысаны фриз дип атыйлар. Шул фризне 18метр биеклектәге мәһабәт мәрмәр колонналар тотып торганнар.

К ирегә

Бабил бакчалары – бабил патшасы Навуходонсор сараендагы бакча. Патша бу бакчаны үзенең хатыны, мидий патшабикәсе өчен төзергә боера. Бу бакча Дөньяның җиде могҗизасына кертелә. Бабил бакчалары турында беренче тапкыр Геродот «Тарих» кита-бында искә ала. Геродот Бабилга барып бу бакчаларны күргән һәм безгә бердәнбер тулы тасвирлау калдырган. «Тарих атасы»ның тасвирлавына карап, эллинистик чорда бабил бакчалары иң бөек һәм танылган корылма-лар исемлегенә кертелгән булуы мөмкин. Геродот яшәгән чорда ук бабил бакчалары бөтен Азияне буйсындырган Ассирия патшабикәсе Шамурматныкы дип танылган булган. Бакчалар дүрт яруслы киң манараларга урнаштырылган. Терассаларның платформа-сы таш плитәләрдән төзелгән, камыш катламы белән капланган һәм ас-фальт белән катырылган булган. Ахырдан ике рәт гипсланган кирпечләр белән аскы катларга су үткәрми торган катлам төзелгән. Бөтен катлаулы корылма балчык белән капланган һәм агачлар утыртылган.

Алга

Ярусларга ал һәм ак төстәге баскычлар буенча менгәннәр.

Меңләгән коллар тирән кое-лардан суны манараның күп каналлар урнашкан биек урынынына куган-нар һәм каналлар буенча су аскы ярусларга төшкән. Суның чылтравы һәм ерак Мидиядән алып киленгән агачлар арасындагы күләгәдәге салкынча һава могҗиза булып торган. Конструкциянең нигезендә колонналар ара-сында бүлмәләр бар. Бабил бакчаларының аскы ярусларында Бабилны һәм Азияне яулаган Александр Македонский вафат булган. Бабил шәһәре бушаганнан соң (Александр Македонскийдан соң баш-калар бу башкалага кайтмаганнар) су басу вакытында су начар киптерел-гән кызыл балчыкны җебетеп сарай җимерелгән. Бабил бакчаларының бердәнбер эзе 1898 елда Роберт Кольдевей алып барган казулар вакытын-да табыла. Бу эз Гыйракта, Хилле шәһәре янында табыла. Борынгы бакча Багдадтан 90 км ераклыкта урнашкан.

Алга

Олимпия шәһәрендәге Зевс сынының җиде могҗизаның берсе булуы турында сөйләр алдыннан, гомумән, сынның нәрсә икәнлегенә төшенергә тырышып карыйк әле. Борыңгы греклар өчен сын тере кеше дәрәҗәсендә булган. Алар сыңга җан иясенә караган шикелле караганнар, сынның кеше язмышына тәэсир итә алуына ышанганнар.

Җиде могҗизаның берсе саналган Зевс сыны Элида өлкәсендәге Олимпия шәһәрендәге гыйбадәтханәдә булган. Шуңа күрә бу сынныбашкалардан аерыр өчен Олимпия Зевсы дип атап йөртәләр. Олимпия шәһәрендә дүрт елга бер тапкыр ярышлар уздырыла торган булган. Аны Олимпия ярышлары дип атаганнар. Олимпия шәһәрендәге сыннар арасында иң данлыклысы Зевс сыны булган. Грекларның баш алласын Зевсның үзенә багышланган гыйбадәтханә эченә куйганнар. Нәкъ менә шушы сынны борынгылар җиде могҗизаның берсе дип санаганнар. Зевс храмын безнең эрага кадәр 5 гасырда архитектор Либон салган. Биек таш нигезгә утыртылган тышкы яктан 20 метрлы гади, җыйнак дорик ордердагы мәрмәр колонналар уратып алган храм.

Алга

Зевс сынының матурлыгы, аның искиткеч зур булуы, карап торучыга ясаган көчле тәэсире турында колактан колакка сөйләп һәйкәлнең даның греклар яшәгән һәр төбәккә тараткан булганнар. Шуңа карамастан, бу сынны үз күзең белән күрү һәр очракта мәңге онытылмаслык тәэсир калдыра торган булган. Зевс сыны, борынгы тараихчыларның раславына караганда, синең дә аллалар шикелле көчле һәм акыллы булуыңа, шушы сыйфатларыңа ышанып эш иткәндә теләсә нинди авырлыкны, теләсә нинди кара көчне җиңә алуыңа ышандырган. Зевсның йөзенә сине тынычландыра алырлык шәфкатьлелек һәм мөлаемлык сүрәтләнгән була. Шуңа күрә Бөек Фидий ясаган сынны карарга Борынгы греклар илнең иң ерак төбәкләреннән килеп йөргәннәр. Һәм чыннан да шушы һәйкәл белән очрашканнан соң кешеләрнең йөрәкләрен әрнеткән кимсенүләр, тынгы бирмичә интектерә торган сәбәпсеү куркулар һәм башка төрле тынгысызлыклар юкка чыга торган булган. Һәм Олимпия шәһәренә килеп Зевс гыйбадәтханәсендә булып чыгучылар илһамланып, яшәреп, көчәеп өйлшренә кайтып китә торган булганнар.

К ирегә

Греклар басып алганчы бу төбәктә хетлар яшәгән.Кече Азиянең көньяк-көнбатышына урнашкан бу дәүләт Кария дип аталган. Аның башкаласы – Галикарнас.Хәзер бу борынгы дәүләт җирендә төрекләр яши. Галикарнасның хәрабәләре Бодрум исемле төрек класы янында.Мәүсәл патшага багышланган Мавзолей – Җиде могҗизаның берсе – бүгенге көндә төрекләр яшәгән җирдә. Ак мәрмәр таштан эшләнгән биек нигез, архитекторлар телендә аны “подиум” диләр. Шуның өстенә баскыч-баскыч булып өскә күтәрелгән мәрмәр пирамида салганнар. Гадәттә, пирамида өскә таба һаман тарая бара. Мавзолейның пирамида өлешен урта бер җирдә туктатканнар да, тигезләп, шуның өстенә дүрт яклап колонналар утыртканнар. Гыйбадәтханә барлыкка килгән. Аның түбәсенә дүрт ат җигелгән (латинча – квадрига) җиңел арба – колесница куелган. Гадәттә, “колесница” дип аталган сугыш арбасына кемнедер бастырып куялар. Һәйкәлнең кулында дилбегә була, дүрт ат белән ул идарә итә. Мавзолей түбәсендәге арба буш. Аның хуҗасы күккә очып менеп киткән. Бушлык символы тамашачыга шуны аңлата. Галикарнас мавзолее кешеләрне 1008ел сокландырып тора.

Алга

Белмим, башта кайсы һәйкәл турында шул кадәр күп язганнардыр Галикарнастагы дөрбә турында борынгы грек язучысы Павсаний да истәлекләр калдырган. Борынгы Рим архитекторы Ветругий:” Мавзолей төзү белән җитәкчелек итүче Пифий һәм Сатирга язмыш иң зур, иң бөек бәхетне бүләк иткән. Аны төзүгә, матурлауда, яхшыртуда Леохар, Бриаксис, Скопас, Пракситель үзара ярышып эшләгәннәр. Аларның сирәк очрый торган осталыклары Җир йөзендәге Җиде могҗизаның берсен иҗат итү белән тәмамланды”.1856 елда Бодрумда инглиз археологы Чарль Ньютон эшли башлый. Ул мавзолей урынын эзләп таба. Казый башлагач, берсеннән-берсе гүзәл, берсеннән-берсе кыйммәтлерәк сыннар күренә башлый. Мәүсәл һәм Артимисия сыннары табыла. Мавзолей түбәсендәге атларның икесен казып чыгаралар. Нигез өстенә куелган җайдакларның сыннарын, мәрмәр арыслан киекләрне җир астыннан алалар. Казылма байлыклар күп җыела. Шуңа карамастан, әле шушы көнгә кадәр Галикарнас мавзолейның тышкы кыяфәтен тулысынча күз алдына китерә алганнары юк.

К ирегә

Бөек Кытай стенасы Һуннардан тартып алынган җирләрне тотып калу һәм сәүдә юлларын аларның һөҗүмнәреннән саклау өчен төзелә. Ул зур ташлардан, кирпеч һәм тыгызлан-ган балчыктан төзелә. Төзелешкә бик күп дәүләт коллары һәм һөкем ителгән кешеләр китерелә. Бу гына да җитми, га-ди кытайларны, үз эшләреннән аерып, Бөек стенаны тө-зергә мәҗбүр итәләр. Авыр эштә меңләгән кеше үлә. Аларны шунда стена янында ук күмеп калдыралар. Соңгы атамасына карап, Бөек Кытай стенасының чынлыктагы зурлыгын кү-залларга мөмкин. Аның зурлыгы турында төрле мәгълүмәт-ләр,төрле саннар әйтәләр. Бу мәгълүмәтләргә караганда, Бө-ек Кытай стенасының озынлыгы 4 мең километрдан да арт-маган, ә икенчеләре безгә - 5 мең километрдан да артык дип хәбәр итә. Стенаның уртача биеклеге 6,6 метр ( аерым учас-токларда 10 метрга кадәр дә җитә).

Алга

Аскы өлешенең киңлеге 6,5 метрга якын, ә өске өлешенеке якынча 5,5 метр.

Киңлеге ике җигүле ат кара–каршы узып китәрлек була. Анда күзәтү һәм укыту өчен ярыклар–тәрәзәләр калдыралар. Урыны–урыны белән сакчылыр өчен манаралар күтәрелә. Бөек Кытай стенасы–иң атаклы төзелмәләрнең берсе. Аның турында белмәгән, ишетмәгән бер генә кеше юктыр ул мөгаен. Хәзер инде ул Кытайның символына әйләнде. Дөньяның иң озын могҗизасы, төрле гасырларда аны “Стена 10 мең ли” (“Вань ли чан чэн” ; "Стена в десять тысяч ли") дип атаганнар.

Хәзерге вакытта бөтен дөньядан килгән туристлар аның белән хозурланалар. Бу туристлар киткән вакытта, аларга Бөек Кытай стенасында булулары турында сертификат тапшырыла.

Кире гә

Мачу – Пикчу тәрҗемә иткәндә “иске биеклек” дигәнне аңлата. Ул гадәти булмаган шәһәрләрнең берсе. Мачу-Пикчу урманнар һәм таулар белән уратып алынган, 2280 метр биеклектә урнашкан. Әлегә кадәр инкларның ни өчен үтеп керергә читен булган, биек Анд тауларын-да урнашкан булуы билгеле түгел. Шәһәрнең урнашкан урыны күк йөзен күзәтү өчен уңайлы. Инклар, иң матур табигать күренешләре гадәти булмаган көчкә ия дип уй-лаганнар. Озак вакытлар буе бу урындга инкларга ка-дәр үк башка халыклар яшәгән һәм таш диварларны да шул халыклар төзегән дип уйлаганнар. Ләкин галимнәр Мачу – Пикчу шәһәре 1450 нче елда, патша әмере белән төзелгәнен белделәр.

Алга

Макчу-Пикчу шәһәренең башкаласы – Куско, анда бик эссе булган. 1533 нче елда Кусконы испаннар басып ала, аларның башлыгы – Франсиско Писарро булган. Шундый фикер бар, Кускода яшәүче кешеләр үзләренең шәһәрләрен бәхетсезлек килгәнгә ташлап киткәннәр. Ләкин бу фикер бик үк дөрес түгел. Мачу-Пикчу шәһәрен югалган шәһәр диләр. Бу шәһәрне 300 ел тапмаганнар. Хайрам Бингем дигән галим бу шәһәрне эзлүгә бик күп көч түкәннәр. Бер вакыт Хайрам Бингем шул шәһәрне эзләгәндә аңа индейц юлны күрсәткән.

Кире гә

Набатейлар кемнәр алар һәм хәзерге Иорданиягә алар кайдан килгәннәр? Тарихчылар бу сорауга төгәл җавапны белмиләр. Бары шул гына билгеле, набатейлар искиткеч һәм сихерле Пе  тр шәһәрен төзиләр. Шәһәр үле һәм тере тауларда урнашкан. Ком арасында югалган куркыныч шәһәр турында гасырлар буена төрле легендалар язганнар, һәм ниһаять XIX гасырда аны көтмәгәндә табалар.

Август ахырында 1812 нче елда сәяхәтче, Петр күзаллаган урыннын бик ерак булмаган. Соңгы алты йөз елда Буркхардт дөняның бу могҗизасын күргән кеше була.

Набатейлар турында хәзер бик аз билгеле. Алар үзләре турында бернинди дә язма мәгълүмәтләр калдырмаганнар. Алар турында белгән бөтен мәгълүмәтләр ул – берничә йөз еллар элек сәяхәтчеләр сөйләгән һәм археологлардан алынганнары. Хәзергесе вакытта бу шәһәрнең унбишләп пронөенты гына тикшерелгән.

Алга

Ә калганнары исә киләчәктә билгеле булачак. Бу шәһәрдә нинди куркыныч булуга карамастан егерме мең кеше яшәгән.

Ләкин тигезлектә урнашкан йортлар безнең эрага кадәр сакланмаганнар. Безгә шунысы билгеле: Петр шәһәрендә өч мең кеше сыя торган искиткеч театр залы булган. . Бу театр сәхнәсендә нәрсәләр барганын төгәл әйтергә мөмкин түгел. Ә Петр шәһәренең төзелешенә килгәндә, бедуиннар чын күңелләреннән аны борынгы Мисыр фараоннары төзегәннәр дип тәгаенләгәннәр.

Бүгенге көндә инде без мисырлыларның шушы сихерле шәһәрне төзүгә мөнәсәбәтләре юк икәнен беләбез. Моны исә икенчеләр – сихерле набатейлар эшләгәннәр. Арттырусыз Петр шәһәрен шушы набатейлар төзегән дип әйтергә була.

Кире гә

Озак гасырлар буена Колизей Римның бөеклек һәм көчлелек символы булып торган. Бу бик зур корылманың официаль исеме – Флавилар амфитеатры. Аңа бу исемне император Веспасианның улы Тита Флавия хөрмәтенә бирәләр. Безнең эраның 72 елында башланган төзелеш озак вакытлар буе төгәлләнә алмый. Колизей төзелә башлаганчы бу урында ясалма күл була. Күл янында Неронның купшы резеденциясе – «Алтын Сарай» калкып тора. Колизейның исеме Нерон белән бәйле. Амфитеатр каршындагы мәйданда кайчандыр утыз метрлы бронза һәйкәл – Нерон һәйкәле басып торган. Һәйкәлне «Колосс» (алыб) дип тә атап йөрткәннәр. Бу Родос алыбы борынгы заманның җиде могҗизасы исемлегендә дә урын алып тора. Колизей - бик зур дигәнне аңлата һәм Нерон алыбы (колосс) белән бәйле дип санала. 80 елда амфитеатр ачылу хөрмәтенә йөз конлек уеннар башлана. Монда римлылар меңләгән гладиатрлар сугышы күрә алганнар. Амфитеатрның ачылу тантанасын бары тик Рим шәһәренең мең еллык юбилее белән генә чагыштырып була.

Алга

Үз вакытында Колизей кирмән дә булып торган. Аның тарихы римның католик чиркәвенә дә кагылышлы. 1750 елда папа Бенедикт XIV Колизейга «изге урын» статусын бирә. Беренче ярустагы һәр аркалы ачыклык амфитеатрга керү юлы булып тора. Алар арасыннан 76 сына сан сугылган. Бүгенге көндә дә аркалар өстендә рим цифрлары белән билгеләнгән номерлар күреп була. Императорга, аның тирәсендәге кешеләргә, хө-кемдарларга һәм олы кунакларга дүрт төп керү юлы бар. Колизейның озынлыгы – 188 , киңлеге – 156 һәм биеклеге – 57 метр. Аның дүртенче ярусы соңрак төзелгән. Колизейга 70 мең тамашачы сыя алган. Беренче рәтләрдә сенаторлар уры-ны булган. Алар ак мәрмәрдән төзелгән. Һәр сенаторның үз урыны булган һәм анда аның исеме язылган .

Кире гә

Чичен-Ица – борынгы шәһәр, археологи к зона, шәһәр Юкатан ярымутравының төн ьягында урнашкан. Монда Кукулкан пирамидасы урнашкан . Анда Чака Мооля, Патша мунчасы, борынгы индей ец обсерватор иясе бар. Чичен-Ица изге шәһәр дип аталган. Ул шәһәрнең исемен тәрҗемә иткәндә “Ица кабиләсенең кое янындагы урыны” дигәнне аңлата.

Аннан соң шәһәр үзәк Мексиканың Юкатанга килгән тольтеклар белән басып алынган була. Тольтеклар Чичен – Ицага икенче гомер бирәләр. Тольтеклар вакытында шәһәрнең төньяк өлеше формалаша. XIV гасыр ахырына шәһәр түбәнлеккә төшә һәм кешеләрсез кала. XIX гасыр урталарында монда Джон Стефенс булган. 1923 нче елда Чичен-Ицада тикшерүләр башлана. Тикшерү барышында 6 квадрат метр казыганнар. Чичен-Ицада көн саен диярлек экскурсия булып тора. Туристлар өчен монда отел ь ләр бар.

Кире гә

Алга

Чичен-Ицадагы төп әйбер – ул Эль-Кастильо аны икенче төрле Кукулькана пирамидасы диләр. Кукулькана майя телендә “елан” дигәнне аңлата. Эль-Кастильоның биеклеге 25 метр. Пирамиданың кырыйларыннан текә баскычлар үтә анда барлыгы 91 баскыч бар.Кукулькана пирамидасы зур мәйданның уртасында урнашкан. Чичен-Ица шәһәренең көнбатышында Сугышчылар храмы урнашкан. Аның янында Чак-Моол ь бар. Чак-Моол ь Сугышчылар храмы эчендә табылган. Чичен-Ица шәһәре тагын бик күп истәлекле биналарга бай.

Кире гә

Алга

Рио –де– Жанейроның төп горурлыгы булып Коткаручы сыны тора. Ул диңгез биеклегеннән 704 метрда Корковаду биекле- гендә урнашкан. Сынның үзенең биеклеге 30 метр, ә авырлы-гы 1140 тоннага тигез. Бу сынны төзү идеясе, Бразилиянең йөз еллыгын билгеләгәндә, 1922 нче елда туа. Ул вакытта иң яхшы монументка конкурс игълан иткән булалар. Җиңүче бу-лып, Эк – тор да Силва Коста чыга. Силваның идеясенур кы-зыксыну белән кабул итәләр. Бу эшне башкару эшләренә чир-кәү дә кушыла. Ә моның нәтиҗәсендә, тугыз елдан соң күптән көтелгән сын инде урынында була. Сын Парижда кострукция-ләнгән һәм эшләнгән. Сынны куйганда килеп чыгачак пробле-маларны чишәр өчен,бу эшләр башланыр алдыннан, архитек-торлар, инженерлар Парижда очрашалар.

Кире гә

Алга

Шуннан Француз скульпторы Поль Ладовский сынның кулының һәм башының моделен ясаганда, инженерлар каркас ясау белән шогыльләнәләр. Эшләнәчәк әйберләр шушы параметрларга нигезләнеп эшләнә: сынның башы 35,6 тонна, кулының һәрбер беләзеге 9,1 тонна, кулларының колачы 23 метр. Шуннан соң сын Париждан Рио – де – Жанейрога китертелә. 1931 нче елның 31 нче октябрендә сынны ачу тантанасы уздырыла.

Кире гә

Алга

Таҗ-Махал Ямуна елгасы ярында урнашкан. Мәрмәр бакча-лары ай яктысында көмештәй ялтырыйлар. Бу әкияти матур мавзолей шах Җахан әмере буенча төзелгән. Анда Җаханның хатынының мәете саклана. Үлгәндә аңа 36 яшь була. Шуның

17 елы буе ул шахның хатыны була. Шах - Җахан үзенең хаты-нын гына түгел, ә акыллы киңәшчен дә югалта. Ул ике ел буе хатыны үлгәнгә кайгырып йөри һәм аңа истәлек булырлык ка-берлек-һәйкәл төзетә. Аның хатыны Арҗуманд Бану, Момтаз-Махал. Төзелеш берничә этаптан тора, ул 1631-1653 нче еллар-да төзелә. Бу бинаны төзүдә 20 меңнән артык кеше катнаша. Алар Һиндастаннан гына түгел, ә Урта Азиядән дә киләләр. Төп архитектор булып Иса Кхан торган. Ул Иранның Шираза яшәгән. Кабер мәрмәрдән төзелгән.

Алга

Кире гә

Алга