Сочинение эссе.

Йœхœдœг чи нœ судзы, уый иннœйы дœр не ссудзын кœндзœн.

Уалдзыгон хъарм уддзœф хœссы не ′взаг. Ирон œвзаг – нœ царды бындур, адœмы размӕ хи хъуыдытӕ хœссыны мадзал. Культурœйы хœзнаты цыртдзœвœн. «Æцœгœлон ӕвзагыл зонды мœсыг нœ самайдзыстӕм». Тыбылты Алыксандры ацы ныхӕстӕ абон дӕр сты хъуыды кӕнинаг, зӕрдыл даринаг. Уыцы мœсыг фœбœрзонддœр кœнын абон махœн у нœ хœс.

Мадœлон œвзаджы хъысмœтыл хъуыды кœнгœйœ, махœй алкœуыл дœр ис хъœбулы хœс, цы адœм нын фенын кодтой бонырухс, уыдоны раз; хъуамœ архайœм йœ фœхъœздыгдœр кœныныл. Алы ирон хœдзар дœр уœлдай хъœздыгдœр уœд уыдзœн, мадœлон œвзаджы зœлтœ дзы куы хъуыса, œртœ чъирийы дзы куы кувой иронау.

Скъолайы ахуыргœнгœйœ œнœкœрон бирœ уарзтон мœ ахуыргœнджыты.Уыдон мœм кастысты хурæнгœс, барстон сœ зæдтимæ. Ныййарœг мадау бауарзтон мœ фыццаг ахуыргœнœнг Æгъуызарты Георгийы чызг Римœйы (рухсаг уœд). Уый руаджы акодтон мœ фыццаг къахдзœфтœ ахуыры фœндагыл, базыдтон кœсын œмœ фыссын. Хистœр кълœстœм схизгœйœ фембœлдтœн иннœ куырыхон зондамонджытыл. Уœлдай арфдœр бынат мœ зœрдœйы ссардтой ирон œвзаг œмœ литературœйы ахуыргœнœг Атайты Садуллœйы чызг Зинаидœ, уырыссаг œвзаг œмœ литературœйы ахуыргœнджытœ Байцаты Налыхъы чызг Замира œмœ Цгъойты Барисы чызг Аннӕ. Хœлœг сын кодтон сœ зондмœ, сœ кондмœ, се гъдаумœ. Систы мын зœрдœхœлардзинады, рœстдзинад, аивœрдœхтдзинады œмœ бӕрнондзинады идеалтœ. Мӕ зӕрдыл ӕрбалӕууынц Нигеры ныхœстœ Хозиты Яковы тыххӕй: «…аив йœ ацыд, аив йе рбацыд, аив йе схудт, аив, бынтон аив та йœ зард. Мœ зœрдœ мœм афтœ дзуры œмœ Ирыстоны хœхтœ советон дуджы аивдœр зарœг нœма фехъуыстой». Ацы ныхӕстӕ ӕз та мӕ уарзон ахуыргӕнджыты тыххӕй зӕгъин. Ӕрмӕст дзы кӕцыдӕр дзырдтӕ баивын хъӕуы: зард - зондœй, зарœг – ахуыргœнœгœй. Ӕмӕ уӕд мœ цœстыты раз февзœрынц мœхи уœздан, куырыхон œмœ фœзминаг ахуыргœнджытœ.

…Иунœгœй-иу куы аззадтœн къласы, уœд сусœгœй фœлвœрдтон уыдоны фœлмœн кастœй акœсын, сœ уœздан хъœлœсы уагœй сдзурынмœ, сœ фœлмœн œмœ уӕздан къахдзœфтœй партœты ′хсœн ауайынмӕ. Ехх, куыд тынг мӕ фӕндыди, ӕппӕтӕй дӕр уыдоны ӕнгӕс уӕвын!

Фæлдахуй киунуги тъæффитæ. Агоруй сабити зæрдæмæ

Еудадзуг лæмбунæг кæсуй. Æхецæн хæстæгдæр фæндаг.

Финсæгау агоруй æрфитæ, Абетæ – бебетæй уæлдæрмæ

Финсæгау цидæртæ финсуй. Куд хеза кæстæр – зундæйдзаг.

Тамати Хъазбег. (Ахургæнæг)

Æвœццœгœн, уыцы хорз ахуыргœнджыты тœфагœй хайджын фœци мœ фидœны фœндаг.

Уœд равзœрстон мœ фидœны дœсныйад. Сœххœст мœ бœллиц. 1986 азы астœуккаг скъолайы фœстœ бацыдтœн ЦИПУ-йы филологон факультетмœ, ирон œвзаг œмœ литературœйы хайадмœ. Университеты ахуыргœнгœйœ та мœ уарзон ахуыргœнджыты халдихтӕ разындысты ирон литературœйы ахуыргœнœг Хъантемыраты Римœ œмœ фœсарœйнаг литературœйы ахуыргœнœг Гобети Тамара Ивановна. Сœ уœздандзинад, сœ зонд, се ′гъдау, сœ конд, се ′фсарм(ы руаджы) - уыдон œнустœм фœзминаг идеалтœй баззадысты мӕ зӕрдӕйы.

Фœндзœм курсы ахуыргœнгœйœ œрыздœхтœн фœстœмœ мœ райгуырœн хъœумœ ирон œвзаг œмœ литературœйы ахуыргœнœгœй.

… Фыццаг урок. Фыццаг скъоладзаутœ. Фыццаг дзœнгœрœг. Фыццаг журнал.

…Фыццаг урок - иуœндœсœм къласы. Зын раиртасœн уыд, цавœр œнкъарœнтœ уыд фылдœр œрыгон зœрдœйы: фидœны размœ тасдзинад œви фыццаг къахдзӕфӕй сœрыстырдзинад? Æрыгон ахуыргœнœг (йœ ахуырдзаутœй 4 азы хистœр) сœрбœрзондœй журналимœ фœцœуы урокмœ, йе скъоладзаутœ - йœ фœдыл. Уалынмœ скъоладзаутœй кœйдœр хъœлœс: «Кœсут-ма, йœ къабайы цœппузырыл фœрдыг!» Уœд бамбœрстон: сывœллœттœ сты айдœн- кœсœн, мœнœн та, куыд ахуыргœнœг, мœхи куыд дарын хъœуы семœ.

Уыцы фœрдыг ссис мœнœн цыкурайы фœрдыг. Цыкурайы фœрдыгœй œз курын, цœмœй œппœт сабитœ дœр уой, фыццаджыдœр, œнœниз œмœ œнœфыдбылыз, цœмœй сœм уа œгъдау, уарзой сœ мадœлон œвзаг œмœ Райгуырœн бœстœ,цæмæй тæрсой худинаджы номæй.

Ахуырдзаутимœ кусгœйœ мœ куыст аразын ахœм принциптœм гœсгœ:

Ахуыргœнœг хъуамœ йœ зонындзинœдты бœрзондæй œрхиза ахуырдзауы къуыхцыдзинады къœпхœнмœ œмœ йæ фœндагамонгœ фидœнмœ йемæ акæна.

1. Хъомылгœнинœгты размœ у œнœхин œмœ œууœнкджын; уарз дœ ахуырдзауты.

2. Алы сывœллон дœр у курдиатджын. Бацагур уыцы дœгъœл сабийы зœрдœмœ, кœцыйы руаджы раргом уыдзœн йœ курдиат. Раппœл гыццыл хорздзинад дœр, баууœндын œй кœн, кœй йœм ис фаг хъарутœ, кœй у курдиатджын. Уымœн œххуыс у сабимœ цымыдисдзинад фœзынын кœнын,йœ зœрдœйы йын ерысы арт ссудзын уымœн œвдисœн К. Д. Ушинскийы ныхœстœ «…ахуырад, кœцы цухгонд у цымыдисдзинадœй, мары ахуырадмœ тырнындзинад ахуырдзаумœ…»

3. Рœзгœ фœлтœримœ кусгœйœ, уœлдайдœр ирон œвзаг œмœ литературœйы ахуыргœнӕгœй, œнœмœнг дзурын хъœуы хъомыладон фарстатыл. Алчи стыр ахуыргонд не свœййы, фœлœ, мœ мœ куысты мидœг фœнды, цœмœй ме скъоладзаутœ фидœны сыгъдœг цœсгом œмœ зœрдœйœ, сœрбœрзондœй хœссой «ирон»-ы ном. Æмбарын кœнын œдзухдœр - цард œгъдауœй фидауы! Алы адœймаг дœр йœ ном, йœ кад хъуамœ œрыгонœй бахъахъхъœна сыгъдœгœй! Нœ кадджын фыдœлтœй нын цы хорз œгъдœуттœ баззад стыр хœзнайау, уыдон рœсугъдœй сомбоны фœлтœртœм фœхœццœ кœнын у нœ алкœйы хœс дœр. Уыцы œгъдœуттœ та сты: Æфсарм, уаздандзинад; Æгъдау, кад, намыс,цыт; Рœсугъд œмœ аив уœлœдарœс; Хœрд œмœ нозтœй бœрц зонын; Хистœрœн œгъдау дœттын; Кœстœрœн зонд амонын; Сылгоймагœн аргъ кœнын; Æмгœртты œхсœн хœларœй, уарзонœй цœрын; Æхсœнад фидар кœнын.

Куыд фылдœр кусын, афтœ мœ куыст мидисджындœр, мœ зонындзинœдтœ та фылдœрœй - фылдœр кœнынц. Фœлœ мын, фыццагау, стыр œхсызгондзинад хœссынц: скъолайы кœртœй бахизгœйœ сывœллœттœ дуар гомгœнынмœ куы атындзынц; сывœллœтты œнœхин рухс, œнхъœлцау œмœ уарзон цœстœнгас.

Уæлдай æхсызгондзинад та мæ зæрдæйыл сæмбæлы, ме скъоладзаутœ мæ куы рымысынц арфæйаг ныхæстæй, фæндагыл амбæлгæйæ æргом салам куы раттынц, уыцы минуты. Уæдæ мæ бон зæгъын у, æмæ мæ ахуырдзаутæй бирæтæ кæй равзæрстой ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæджы дæсныйад иутæ та дзы сæ цард кæй бабастой дыгурон театримæ.

…Зонын уый, œмœ мœ царды хœс - скъола, ахуырдзаутœ, кœцытœн æнæвгъауæй даттын мœ зœрдœйы уарзондзинад.

В.Сухомлинский загъта: «Любить можно то, чему уже отдал частицу своей души.»

Æрмœст хай? Цымœ ахуыргœнœджы зœрдœйœ стырдœр зœрдœ ис? Цал хайыл дихгод œрцыд œмœ ма цал хайы фаг суыдзœн?

Ногœй та цœгъды дзœнгœрœг- фœци урок…Фœлœ та райсом ногœй урок, иннœ бон дœр урок, œмœ уыдзысты фœйнœхуызон.Хуыздœр уроктӕ уыдзысты уыдон - сывœллœттœ ерыс кœм кœной. Кœм фœрсой, кœм дзурой сœхи хъуыдытœ, œвдисой сœхи цœстœнгас. Тœккœ ӕхсызгондӕр минуттœ, куы зœгъой, урок сӕ зœрдœмœ кœй фœцыд. Уый та уыдзœн уœд, œмœ урочы куы уа апп. Ахуыргœнœджы хœс - ссарын уыцы апп.

Бонтœ ивынц бонты, азтœ ивынц азты. Рœстœг згъоры. Ис ма мœм бирœ фœндтœ. Скъоладзау баззайы скъоладзауœй, ахуыргœнœг ахуыргœнœгœй.

Ивы рœстœг, фœлœ нœ ивынц ахуыргœнœджы хœстœ:

Раттын ахуырдзауœн фидар œмœ арф зонындзинœдтœ;

Æххуыс кœнын сфœлдыстадон райрœзтœн алы скъоладзауœн дœр, куыд урочы, афтœ фœсурокты дœр.

Сœвзœрын кœнын цымыдисдзинад зонындзинœдтœм, райрœзын кœнын хи хъуыдыкœнынад.

Хъомыл кœнын сывœллœттœм цымыдисдзинад, хœдхъомдзинад, зонынуарзондзинад, хиœууœндынад, байгом сын кœнын сœ удты хъœздыгдзинад.

Уарзын хъœуы адœймаджы йœ куыст, йœ дœсныйад, уœлдайдœр та ахуыргœнœджы. Йœ зœрдœйы хъармœй хъуамœ хъарм кœна œмœ ссудза арт йœ ахуырдзауты зœрдœты.

«Работа- лучший способ наслаждаться жизнью.Так буду же ею наслаждаться, обладая великой силой каждого учителя - владеть сердцем своих учеников.»

И. Кант.

Кœрон мœ скœнын фœнды ахœм рœнхъытœй:

Педагогика…Игра на струнах душ

В сольном исполнении, в оркестре…

Зазвучит сюита или туш?

Исполняй же музыку, маэстро!

Дети наши чуткий инструмент:

Ты сфальшивишь - и не отзовутся…

Так умрёт мелодия. В момент

Пониманья струны оборвутся!

Ахургæнæг

(Худæлти Ларисæн)

Нæ кæстæртæн зунд амонæг

Ахургæнæг, йæ ном дæр, Амонуй нин берæ рæстæг

Цæмæй зонæн мах фулдæр.

Ку рабадæн нæ къæласи

Цъæхтæ, бортæ, мудхузтæй

Фиццаг, ихæс,уæд нæ рази,

Хай райсун æй ахурæй.

Ку фæууонцæ нæ къæлæстæ,

Алкæмæн ни уæд рæстæг.

Исодзинан ахургæндтæ,

Ка дохтур, ка ба финсæг.

О! Лариса Антоновна,

Адтæ махæн ду мадау.

Нæхе æвзаг, нæхе хæзна

Алкæд тавуй нæ хорау.

Арфæ кæнæн, ахургæнæг,

Уо арфæйаг дæ цардæй!

Боз ди кейан зундамонæг,

Зæгъæн уой ба мах зæрдæй.

Хадати Виктор.