§27 Популяция - тиричиликтин түрдүк деңгээлинин бирдиги

Популяция – тиричиликтин популяциялык-т Y рд Y к денгээлинин бирдиги

Ош облусунун №28 У.Салиева атындагы зээнд YY балдар жатак-лицейинин 9-В классынын окуучусу Алиева Нуркыз

Популяция (латынча population – калк, эл) - узак убакыт бир аймакта жашап келген, башка өзүнө окшош жандыктардан салыштырмалуу обочолонгон бир түрдөгү организмдердин биримдиги

Түп ээлеген ареал

Жергиликтүү популяция

Экологиялык популяция

Географиялык популяциялар

Ареалдын географиялык жана экологиялык шарттарынын айырмачылыгы популяциялардын обочолонушуна алып келет. Популяциялар өсүп же жашаган ареалдар ар кандай өлчөмдө болушат. Ошондуктан аларды үч түргө бөлүшөт:

Популяциянын бөлүнүшү:

Жөнөкөй (жергиликтүү) популяция – чоң эмес бирдей шарттары бар аймакты ээлеген бир түрдөгү жандыктардын биримдиги:

Капуста ак көпөлөгүн жана анын гусеницаларын капуста өстүрүлгөн огороддон гана жолуктурса болот.

1

Экологиялык популяция – экологиялык шарттары менен окшош болгон аймактарды ээлеген популяциялар, жандыктар бири-бири менен кайчылашып, гендер менен алмашып турушат:

Кыргызстндын бардык аймактарында жашаган кадимки тыйын чычкандый обочолонгон популяциялары

2

Географиялык популяция – экологиялык популяциялардын биримдиги, жандыктары учур-учуру менен кайчылашып, генетикалык материал менен сейрек алмашышат:

Тыйын чычкан материктердин көбүндө таркаган, бул түрдүн 20га жакын географиялык популяциялары ачылган.

3

5

Популяциянын түрлөрү

Экологиялык

Жөнөкөй

географиялык

5

Популяциялар түр, уруу, тукум жана башка систематикалык топтордой дайыма өзгөрүп турган бирдик . Тирүү организмдер өсүп, өрчүп, көбөйүп, башка жандыктар менен байланыш түзүп, айлана-чөйрөгө ыңгайланышып, таралышат же өлүмгө дуушар болушат . Натыйжасында популяциянын саны, курак курамы, ареалда жайгашканы ж.б. белгилери өзгөрөт. Ошого жараша ар кандай популяциялар бири-биринен айырмаланып турган соң, алар бир нече белгилери мене мүнөздөлүшөт.

Популяциянын негизги мүнөздөмөмөлөрү:

Популяциянын негизги көрсөткүчү

Популяциянын жыштыгы – аймактын же көлөмдүн бирдигинде өскөн организмдердин саны

Жандыктардын саны – белгилүү аймакта же аймактын көлөмүндө өскөн организмдердин саны

Мезопопуляция – организмдердин саны бир нече жүз жана миң менен өлчөнөт

Микропопуляция – айрым чоң сүт эмүүчүлөрдүн популяциясын бир нече ондогон жандыктар түзөт

Мегапопуляция – кээ бир өсүмдүктөрдүн жана мурткасыз жаныбарлардын саны миллиондон ашат

Популяциянын түзүлүшү:

Популяцияны ар кандай курактагы организмдер түзгөндүктөн анын курак түзүлүшү бар:

• Популяцияны ар кандай курактагы жандыктардын бири-бирине болгон катышын аныктайт;

• Популяциянын жаңыруу ылдамдыгын жана ар кандай жаштагы организмердин айлана-чөйрө менен болгон өз ара мамилелерин мүнөздөйт .

Курак түзүлүшү:

1. Өсүүчү популяцияда тукумдоого даяр болгон жана төлдөгөн жаш жандыктар үстөмдүк кылышат

2. Турактуу популяциянын курамы ар кандай курактагы организмдердин бирдей санынан түзүлөт (жашоо чөйрөсүнүн шарттары баарына жагымдуу)

3. Азаюучу популяциянын карыган, тукум берген жөндөмдүүлүгүн жоготкон организмдердин саны башка курактагы жандыктардан көп.

Популяциянын жыныстык түзүлүшү :

Ургаачылар:

Эркектер:

• Жашоого болгон жөндөмдүүлүгү жогору;
• Санынын катнашы түрдүн биологиялык өзгөчөлүктөрүнө жараша болот

Санынын катнашы түрдүн биологиялык өзгөчөлүктөрүнө жараша болот

Моногамдуу жаныбарлардын (1 эркек+1 ургаачы) жыныстык катнашы 1:1 мисалы, ак куулардыкы

Полигамдуу жаныбарлардын (1 эркек+бир нече ургаачы) жыныстык катнашында ургаачылар көптүк кылат. М: Жолборстордо

Сейрек учурларда экологиялык факторлор жыныстын аныкталышына таасир этет

Аймактык түзүлүшү (жандыктардын ээлеген ареалда жайгашкан мүнөзү):

Кокусунан жайгашуу бир өңчөй аймакта өскөн же жашаган организмдердин өз ара байланыштары бекем болбогон популяцияга таандык(жаңыдан орун ээлеп жатканда). М.: талаалардагы зыяндуу курт кумурскалардын таралышы.

Аймакта текши жайгашуу жаратылышта сейрек кездешет (жандыктардын өз ара курөшүүсүнүн күчөшү). М.: азык табуу максатында жекече аянтты ээлөө.

Текши жайгашуу

Кокусунан жайгашуу

Топ түзүлүш: Көп учурайт; М.: курт-кумурскалар, чөп жечү чоң жаныбарлар жырткычтардан коргонуу максатында топко жыйналышы

азаюучу

өсүүчү

туруктуу

эркек

текши

курак

жыныстык

аймактык

Популяциянын түзүлүшү

ургаачы

кокусунан

Көңүл бурганыңыздарга чоң рахмат!!!