Разработка урока по марийской литературе для 5 класса на тему  «Ынде тунемаш туналам» (М.Шкетанын «Мичун уке ачажат…» ойлымашыже почеш)

Теме: «Ынде тунемаш туналам»

(М.Шкетанын «Мичун уке ачажат…» ойлымашыже почеш)

Цель:

1. Йоча-влакын йылмыштым лывырташ;

2. Ончыч тунемме материалым ушештараш;

3. Орлыкан илыш гыч лекташ кучедалаш кулмым Мичун умылен налмыжым йоча-влак деке намиен шукташ;

4. Произведенийым лончылмо мастарлыкым да пуртусым йоратыме, да шижме кумылым вияндаш;

5. Йоча-влакым пуртусым эскераш, шымлен мошташ туныкташ.

Оборудований:

1. Компьютер

2. «Марий литератур» 5 класслан лудшаш книга

3. Писательын портретше, возымо произведенийже-влак

Урокым эртарыме йон

Пырля йодыш-влаклан вашештен мутланымаш,самостоятельный паша,телестудий сынан модыш йоным кучылтмаш

Урокын эртымыже

Туныктшо: Салам лийже. Таче ме тендан дене У Пураял Пошкырт ТВ студийыште улна. Студийышкына уна-влак толыныт.

Телестудий манын возыман устел коклаште кок йоча шинча

1 вудышо: Поро кече лийже, мемнам ончышо йолташна-влак. У Пураял Пошкырт ТВ передаче шке программыжым туналеш.

2 вудышо: Адакат тендан ончылно «Увер аршаш» передачым вудышо-влак- Афкаликов Виталий ден Кузьмина Венера

1 вудышо: Эн ондак кодшо арнясе тун увер-влак дене палдарена

У Пураял кыдалаш школышто «Калык- влак ушнымаш кече.Спорт да таза – илыш йула верч!» тылзе эрта. Йоча-влак турлö мероприятийлаште шке вийыштым тергат. Кылме тылзын, 15-ше кечыштыштыже Эльян селасе кыдалаш школышто 2014-ше ийыште Сочиште телымсе Олимпийский модыш почылтмо лумеш мини-футбол турнир эртаралтын. У Пураял кыдалаш школын спортсменже-влак кумшо вер дене палемдалтыныт. Калык коклаште тыгай ой уло: «Спорт – тиде чер, физкультура-тазалык». Спорт дене пенгыде кылым кучышо ен кеч-кунамат таза, виян айдеме улеш. Шке эрыкше, пиалже верч кучедалашат вийым муэш.

2 вудышо: Теве тыгай шомак дене шкенан «Увер аршаш» передачынам мучашлена. Пошкырт ТВ передаче умбакыже шке пашажым шуя. Кызыт ме тыланда У Пураял кыдалаш школысо илыш нерген передачым ончаш темлена. Тудым мемнан кореспондентна- Кизинбаева Кристина ямдылен.

1 вудышо: А ме тендан дене чеверласена. Таза, эсен кодса. Вес гана вашлиймеш,чеверын.

3 вудышо: Поро кече лийже! «Унагудо» передаче шке пашажым туналеш. Таче ме тендан дене Краснокам районысо У Пураял кыдалаш школышко унала толынна. Айста, передачым ончышо йолташем-влак, лишкырак йоча-влак дене палыме лийына.

(кажне йочалан радам дене йодышым пуэда)

-Тыйын кузе лумет? Могай классыште тунемат?

-Молан тунемаш кулеш, тый кузе шонет?

-Утларакше тый могай предметым йоратет?

-Пытартыш жапыште сылнымутан литературым могайым лудынат?

-Ала ик почеламутым лудын пуэт.

(Ик почеламутым лудын пуа. (Михаил Ивановын «Мичуш» почеламутшо лудалтеш)

3 вудышо: Теве тыгай тунемше-влак дене ме таче вашлийна. Почеламут гыч раш. Визымше классыште тунемше-влак марий литератур урокышто «Мичун уке ачажат» ойлымаш почеш пашам эртараш туналыт.

А кызыт – рекламе.

4 вудышо:

Спорт ден кылым кучена,

Таза лиеш кап-кылна,

Икыт-кокыт шуена,

Кумыт-нылыт-нолтена,

Пытартшлан волтена,

Парт коклашке шинчына

Туныктышо:

II.Пашанам умбакыже шуена. Таче ме тендан дене «Мичун уке ачажат ойлымашм иктешлен кодена. Поснак «Ынде мый тунемаш туналам» ойым рашемдена.

-Эн ондак, айста кодшо урокласе теме-влакым ушештарена.

Слайд 1 М. Шкетан кунам, могай ялыште шочын?

(1898 ий 30 октябрьыште, Оршанка район, Тошто Крешын ялысе кресаньык ешеш шочын)

Слайд 2 М.Шкетанлан тений мыняр ий темын?Ко каласа?

(М.Шкетанлан тений 115 ий темын)

Слайд 3 «Мичун уке ачажат…»произведенийым М.Шкетан могай ийлаште возен?

(1927-1928 ийлаште возен)

Слайд 4 «Мичун уке ачажат…» ойлымашым возаш мо кумыланден?

(М.М. Ивановын «Мичуш» почеламутшо)

Слайд 5 Тиде йоча произведенийым тудо колан полеклен?

(Марий пионер-влаклан)

Тиде чын. Яков Павловичын 1930 ийыште «Шке илышем нерген» шарнымашыштыже теве мо нерген лудына: Стр132 «Шкетанче кружок книга»

Пионер-влак огыл гын, ко пала мо лиеш ыле?

М.Шкетан Мичу гоч (Праско) акжын Выльып эргыжын илышыжым ончыктен.

Майоровмт тукым пушенгым ончалына.

Слайд 6

Майоровмыт тукым пушенге

Слайд 7

Выльыпын портретше.

Артист Лебедев Филлип Осипович (1913—1941)

Йосылыкым чытен, тунемын артист лийын.

Тугеже Мичун прототипшат уло. Ко тугай прототип, паледа?

Слайд 8

Прототип- произведенийысе образым чонаш негызым пуышо шлыш гыч налме ен

-Ынде Мичун илышыжым лончылен лектына.

1.Ойлымаш могай сурет дене туналеш?

Поран теле йуд. Мичу портышто шинча. Тдын авже черланен. Тудо ойгыра. Кунам авам поремеш гын, манын шона. Тудо лудеш.Лудмыж дене мален колта. Омым ужеш. Омыж дене тудо купышто коштеш. Лывырге куэ вуйышто улеш. Мичу-у-у манме йукеш помыжалтеш.( Поранан теле иктаж мо лийшашым шижтра мо?Шижтара, могай дыр ойго лийшаш)

2. Аваже колымеке, комыт толыт? Курий кугызже да куваже . Курий сай айдеме огыл. Тудо шкеж верч гына тыршыше айдеме улеш. (Икана орвам нангаят, ок кондо. Аваже тидлан сыра) Мичумат тудо чаманен огыл. Курилан Мичун суртшо гына кулеш.

3.Курин суртыштыжо ко гына Мичум чаманен? Окси гына чаманен.

Тудак Советш каяш канашм пуэн.

4.Курин суртыштжо Мичу кузе илен? Йосын. Кури тудлан пашам ыштыктен. Модаш луктын огыл. Йыдлым пидаш тунктен. Поро мут дене огыл,а кычкырен. Пылышыж гыч шупшын, упшым курын.. Садлан Мичу лудын. Нимом умылен кертын огыл. Мичу лудмыж дене порт гычат лектын куржын.

5.Ял еда коштмыж годым тудо могай ен -влакым вашлиеш? Чыланат поро чонан улыт мо? Уке. Лочо йоча, арава чуриян, комдык неран йоча поро лийын огыл. Ачаже ойлымо мутым ойла. Його ен гына кучызо улеш манеш.

Но шукыжо поро улыт, пушкен – йуктен лукташ ужыт (Мыйын кувавай салмамуным куэштын, манеш иктыже, весыже-снегым пукшем манеш.

6.Тунемаш кулмо нерген ко ойла?

Ик кугу капан йоча нерген мутым луктеш. Нунын ялыште школ уло. Туныктышо пеш сай.Марий удыр.

-Тыят тунемаш пуро манеш.Тушто пукшат, туге йодышт коштын, илышет осал лиеш манеш.

Энер воктенат тудо поро чонан еным вашлиеш.Тудат тунемаш кулмо нерген ойла.Торешсолаште верланыше йочапортыш мияш кушта. Тулык улмо нерген кагазым налаш кушта.

Тиддеч вара Мичу тунемме нерген шонаш туналеш…

7.Шуко йосым чытыше Мичу йочапортштомо нерген шона.

«Ынде тунемаш туналам», тудлан у туняшке илаш пурымыжла чучеш.

Слайд 8

III. Иктешлымаш

Поро чонан ен-влак Мичулан тунемаш кÿлмö нерген ойлат. Мичу поро ен-влак полшымо дене йöршеш вес айдеме лиеш. Кажне енлан шке пиал да эрык верч кучедаман. Уке гын, илыш пöрдем шке румбыкышкыжо лекташ лийдымын пÿтырен пурта. Тунам нигöм титаклаш да нигöлан öкынаш. Вет илыш тугае виян, поро ен гына, илыш румбыкым сенен лектын, эрыкыште лиеш.

Слайд 9

V. «Мичун ончыкылыкшо могай лиеш?» йодышлан вашмутым возен толаш

3 вудышо: Тидын дене «Унагудо» передчына мучашке шуо.Вес гана вашлиймешке, чеверын.