Лирик әсәргә анализ ясау тәртибе

Лирик әсәргә анализ ясау тәртибе

Лирика  - әдәби төр

Лирика жанрлары:

- пейзаж лирикасы 

- гражданлык лирикасы 

- сәяси лирика 

- күңел лирикасы 

- фәлсәфи лирика  

Тел-сурәтләү чаралары

• I. Лексик чаралар: синоним – мәгънәдәш сүзләр

• антоним –капма-каршы мәгънәле
• омоним – аваздаш сүзләр
• архаизм –искергән сүзләр
• неологизм – яңа сүзләр
• алынма сүз –чит телдән кергән сүзләр
• калька –башка телдән турыдан туры, сүзгә-сүз тәрҗемә итү

Тел-сурәтләү чаралары:

Лексик

чаралар

Стилистик фигуралар

Троплар

(ассоциатив сурәтләү чаралары)

II. Троплар (ассоциатив сурәтләү чаралары)

• чагыштыру (кебек, шикелле, төсле кебек ярд.сүзләр,  -дәй/-дай кушымчасы була)
• метафора – чагыштыру (кебек, шикелле, төсле кебек ярд.сүзләр,  -дәй кушымчасы төшеп кала)
• эпитет –  әдәби ачыклау
• гипербола –  чиктән тыш арттыру
• литота  - әдәби кечерәйтү
• сынландыру – җансыз предметны җанландыру
• персонификация – сынландыру, “кешеләштерү”
• фразеологизм
• юмор –  йомшак, яратып көлү
• ирония – астыртын көлү, мактау аркылы асылда көлү
• сарказм - ачы, усал көлү

III. Стилистик фигуралар 1. Кабатлауга нигезләнгән фигуралар кабатлау –әсәр эчендә сүзләр кабатлану

анафора –бер үк сүз, сүзтезмәнең шигырь юлы башында кабатлануы

эпифора - бер үк сүз, сүзтезмәнең шигырь юлы ахырында кабатлануы

рәдиф –рифмадан соң кабатланып килүче сүз, сүзтезмә

рефрен – бер үк строфаның кабатлануы

градация –мшгънә ягыннан якын сүзләрнең 1-1артлы тезелеп килүе   2. Сүзләрнең сөйләмдә гадәти булмаган тәртибеннән хасил булган чаралар. Инверсия –сүзләрнең кире тәртибе 3. Мәгънә каршылыгы барлыкка китерүче стилистик фигуралар. Антитеза – капма-каршы куелу 4. Автор ихтыярын чагылдыручы чаралар. риторик сорау –эндәшеп сорау

риторик эндәш –кемгәдер эндәшү, мөрәҗәгать итү

риторик өндәү –эндәшеп раслау, кисәтү, соклану

Лирик әсәргә анализ ясау тәртибе:

• Язылу вакыты. Реаль-биографик һәм фактологик аңлатмалар (билгеле һәм кирәк булса).
• Жанры.
• Тема, төп эчтәлек.
• Лирик геройга бәя. Аның сурәтләнгәннәргә мөнәсәбәте, кичереше, фикере.
• Хисләр бирелеше, аларның гәүдәләнеше, үсеш-үзгәреше.
• Төп образлар, аларның әһәмияте, яңалыгы.
• Сөйләм үзенчәлекләре, сурәтләү чаралары. Троплар, стилистик фигуралар
• Әсәрнең төзелеше. ( ничә строфа...)
• Шигырь төзелеше ягыннан бәя. (татар шигыре гадәттә силабик шигырь буларак билгеле)
• Ритм һәм рифма