Мәжит Ғафури поэт

Мәжит Ғафури – Башҡорт совет

әҙәбиәтенең классигы, БАССР-ҙың

халыҡ шағиры.

Мәжит Ғафури

1880 йылдың

2 авгусында

Өфө губернаһы

Стәрлетамаҡ өйәҙе

(хәҙерге Ғафури районы)

Елемҡаран ауылында

хәлфә ғаиләһендә тыуған.

Башланғыс белемде ул атаһынан ала.13 кенә йәшлек үҫмер үкһеҙ етем ҡала.Әммә уҡырға ынтылышы уны ҡаҙаҡ далаларына алып килә. Бында ул балалар уҡытып тамаҡ аҫрай. (һүрәттә Мәжит Ғафури тыуған йорт)

Шағирҙың белеме

Мәжит Ғафури 18 йәшендә Ырымбур губернаһы Троицк ҡалаһындағы « Рәсүлиә » мәҙрәсәһенә уҡырға килә.

Шағирҙың тәүге китабы

1902 йылда

Мәжит Ғафуриҙың

« Йәш ғүмерем »

исемле шиғырҙар

йыйынтығы сыға.

(һүрәттә йыйынтыҡтың тышлығы)

Шағирҙың белеме

1904 йылда

Ҡаҙанда

« Мөхәммәдиә »

мәҙрәсәһенә

уҡырға инә.

1904 йылда Мәжит Ғафуриҙың

« Себер тимер юлы» исемле шиғырҙар

йыйынтығы баҫылып сыға.

(һүрәттә китаптың тышлығы)

1906 – 1909 йылдарҙа Өфөлә « Ғәлиә » мәҙрәсәһендә уҡый. « Ҡыҙыл Башҡортостан », « Коммуна » гәзиттәре редакцияларында эшләй.

(Фотола « Ғәлиә » мәҙрәсәһе бинаһы)

1909 – 1917 йылдар Мәжит Ғафури

Өфөлә « Шәреҡ » типографияһында корректор

булып эшләй .1917 йылғы Октябрь

революцияһын шағир ихлас ҡыуанып ҡаршылай.

Мәжит Ғафуриҙың ижады баштан уҡ

реалистик төҫ ала: ул әҫәрҙәрендә ярлы

халыҡтың аһ-зарын тасуирлай, социаль

тигеҙһеҙлек хөкөм һөргән йәмғиәткә

протест белдерә. Батшаға ҡаршы сығыш

яһап, ул Ҡазандан ҡыуыла.

Шағирҙың китаптары

1917 йылда

Мәжит Ғафуриҙың

« Ҡыҙыл байраҡ »

китабы баҫылып сыға.

(һүрәттә китаптың тышлығы)

Ҡыҙыл байраҡ

Ҡара һин алға !

Күрәмһең унда

Ҡыҙыл байраҡты –

Буялған ҡанға.

Көслө эшселәр

Күтәргән уны,

Буялған уға

Шәһиттәр ҡаны. (1917 йыл)

Мәжит Ғафуриҙың шиғырҙары:

« Ишан шәкерттәренә » -1902

« Себер тимер юлы », « Ғилем »

« Йәш ғүмер », «В аҡыт етте »

« Шатлыҡ йыры » - 1905

« 1906 йылдың 1907 йылға васыяты »

« Етенсе йылдың яуабы »

« Беҙҙең көндәр » - 1907

« Үҙем һәм халҡым » - 1912

« Мин ҡайҙа » - 1912

« Бир ҡулыңды » - 1920

Үҙем һәм халҡым

Бер аҙым алға баҫам да

Әйләнәм мин артыма,

Ҡайҙа баҫҡандар икән, тип

Күҙ һаламын халҡыма.

Шул ваҡыт мин бик юғары

Ҡош кеүек осһам әгәр,

Ә улар һаман шулай

Баҫҡан урында торһалар? 1912 й.

Бир ҡулыңды

Кил әле һин, иптәш! Бир һин миңә

Һөйәлләнеп ҡатҡан ҡулыңды,

Янған йөрәк, ихлас күңел менән

Тәбрик итәм изге юлыңды.

Бир һин миңә, ғәйрәт менән һуғып,

Дошман башын ватҡан ҡулыңды.

Дуҫтың битен үпкәндәй үбәйем

Һөйәлләнеп ҡатҡан ҡулыңды.

1920 й.

Гөлдәр баҡсаһында

Бер көн шулай гөлдәр баҡсаһында

Сәскәләргә ҡылдым тамаша,

Хуш еҫтәре менән йән шатлана,

Нурҙарынан күҙҙәр ҡамаша.

Мәжит Ғафуриҙың әҫәрҙәре

Хикәйәләре: « Фәҡирлек менән үткән тереклек »,

« Аслыҡ йыл йәки һатлыҡ ҡыҙ »

« Ярлылыр, йәки өйҙәш ҡатын »

« Үгәй балалар », « Онотолған енәйәт »

« Һалдат ҡатыны Хәмиҙә »

Повестары: « Ҡара йөҙҙәр », 1926

« Шағирҙың алтын приискыһында », 1930

« Тормош баҫҡыстары »

Поэмалары: « Эшсе », 1921

Драмалары: « Ҡыҙыл йондоҙ », 1925

Китаптары: « Себер тимер юлы йәки әхүәле милләт », « Ырымбур »

М әжит Ғафуриҙың « Ҡара йөҙҙәр » повесы

буйынса эшләнгән « Шәриғәт ҡорбандары »

картинаһы. Рәссамы – Р.Нурмөхәмәтов

Халыҡ шағиры

Октябрь революцияһынан һуң Мәжит Ғафури

бар күңеле менән ярлы халыҡ яҡлы була һәм

яңы тормошҡа дан йырлай.Шуға күрә лә 1923

йылда уға Башҡортостандың беренсе халыҡ

шағиры исеме бирелә. (һүрәттә халыҡ шағиры

исеме бирелеүен дәлилләүсе грамота)

Шағир рухы үлемһеҙ

Мәжит Ғафуриҙың һикһәндән артыҡ әҫәре башҡорт, татар, урыҫ, ҡырғыҙ, сыуаш, латыш, мари, белорус, украин, үзбәк, ҡаҙаҡ телдәрендә донъя күргән.

Башҡортостан хөкүмәте

ҡарары буйынса 1953-1957

йылдарҙа СССР Фәндәр

Академияһының Башҡортостан

филиалының Тарих,тел һәм

әҙәбиәт институты тарафынан

башҡарылып, Ғафуриҙың алты

томлыҡ баҫмаһы сығарыла.

Шағирҙың ғаиләһе

Мәжит Ғәфури ғаиләһе менән: улдары Әнеүәр һәм Хәмит, ҡатыны Зөһрә.

Мәжит Ғафури СССР яҙыусыларының беренсе

съезында ҡатнашырға бик хыялланған.

Ләкин ҡаты ауырыу сәбәпле бара алмаған.

Съездың асылыуын, М.Горькийҙың докладын ул

радио аша ҡыҙыҡһыныу менән тыңлаған.

(Һүрәттә М.Горький һәм М.Ғафури.Рәссамы Ғ.Мостафин)

1934 йылдың 28 октябрендә

Мәжит Ғафури үпкә ауырыуынан Өфөлә

вафат була.Уны ҡаланың А.Матросов

исемендәге ял паркында ерләйҙәр.

Шағир рухы үлемһеҙ

РСФСР Верховный

Советы Президиумының

1940 йыл 23 ноябрь Указы

менән шағирҙың тыуған

яғы – Красноусольск

районы Ғафури районы

тип атала.

Башҡортостан хөкүмәте 1923 йылда бүләк

иткән был йортта шағир ғаиләһе менән 1934

йылға тиклем йәшәгән. Ә 1948 йылда уның

Йорт-музейына әүерелә.

Был Йорт-музейҙа бөтәһе 6 зал бар.

Беренсе 3 залда ҡунаҡ һәм йоҡо

бүлмәләре һәм эш кабинеты

урынлашҡан.Ҡалған өсөһөндә шағирҙың

тормошон һәм ижадын дәлилләүсе

документаль экспозициялар

урынлашҡан.Фондта бөтәһе 1400-ҙән

артыҡ экспонаттар бар.

1937 йылғы репрессиялар ваҡытында

яҡындарының яҙмышы өсөн ҡурҡыуҙан шағир

яҙмалары, фотографиялары юҡ ителә.

Бөгөнгә тиклем уның айырым әҫәрҙәре

генә килеп еткән.

Музейҙан күренештәр

Тыуған йортоноң макеты

1970 йылдың 30 октябрендә Ғафури районы

Еҙем-Ҡаран ауылында ла шағирҙың

Йорт-музейы асыла.

Музей эргәһендә шағирҙың паркы төҙөлгән.

1973 йылда Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ

орденлы Башҡорт дәүләт академия драма

театрына Мәжит Ғафури исеме бирелә.

Хәтерләүҙәр

« Ғафури менән һөйләшеп ултырыу ғәжәп тәбиғи, бер генә төрлө лә көсөргәнешлелек, ҡыйыуһыҙлыҡ тыуҙырмай ине. Уның кәңәше яһалма ҡанатлы һүҙҙәр ҡоролмаһынан булмай ». Сәләх Кулибай

* * * * *

« Мәжит Ғафури утыҙ йыл дауамында әҙәби фондтың арымай-талмай эшләгән эшсеһе булып килде...уның иң яҡшы ижадтары пролетариат революцияһы менән бәйләнгәндер ». Ғ.Ибраһимов

« Ер рухы » триптихы . Авторҙары: Зәйнетдинов Рәшит Сәйфетдин улы һәм Калитов Георгий Ғәйниәхмәт улы.

Утыҙынсы йылдар башында халыҡ

шағиры әҙәбиәттең киләсәге

хаҡында борсолоп:

- Был ҡылысты минән кем алыр?

Һуғыш майҙанына кем сығыр,

Минең урыным тотоп кем ҡалыр?..-

тип яҙған.

Мәжит Ғафури ҡалдырған

эстафета бөгөнгө көндәргә тиклем

ышаныслы ҡулдарҙа.