Մակբայ՝ սահիկ 2

ՄԱԿԲԱՅ

Այն բառերը, որոնք ցույց են տալիս գործողության հատկանիշ կամ հատկանիշի հատկանիշ, կոչվում են մակբայներ :

Մակբայները կազմությամբ բաժանվում են հետևյալ տեսակների.

Պարզ մակբայներ

• նախ, ուշ, դեռ, ապա, հար,
• վեր, միշտ, հաճախ, շտապ,
• արագ, իսկույն, մերթ,
• դանդաղ, շուտ

Ածանցավոր մակբայներ

• քաջաբար, հայրաբար,
• պատահաբար,խորապես,
• վարպետորեն, ցավագին,
• գիտականորեն, կամովին,
• հաճախակի, քառակի

Բարդ մակբայներ

• տող-տող, քիչ-քիչ, մեկ-մեկ,
• արագ-արագ, տնետուն, միաբերան, տեղնուտեղը, փոքր-ինչ, գիշեր-ցերեկ,
• քայլ առ քայլ, դեմուդեմ

Քերականական և նկարագրական ձևերից առաջացած

• Քերականական
• Քերականական ձևերից կազմված մակբայներն առաջացել են գոյականի և բայի թեքման ձևերից.
• ա. Բացառական՝ ներքուստ, արտաքուստ, վաղուց, հնուց, միանգամից և այլն:
• բ. Գործիական հոլովից՝ դիտմամբ, մասամբ, պատահմամբ, հազիվ և այլն:
• գ. Ներգոյական ՝ առաջիկայում, ներկայումս, հնում, հիմնականում և այլն:
• դ. Հայցական՝ ցմահ, ներս, դուրս, ցայսօր և այլն:
• ե. Բայի խոնարհման կամ դերբայական ձևերից առաջացած մակբայներ՝ դարձյալ, համարյա, գրեթե և այլն:

Նկարագրական

Նկարագրական մակբայներն առաջացել են վերլուծական եղանակով, դրանք կիսակայուն կապակցություններ են, ունեն մակբայական կիրառություն, հիմնականում երկբաղադրիչ են՝ վերին աստիճանի, ամենից առաջ, մեծ մասամբ, ազատ կերպով, օր օրի և այլն:

(Ավ. Իս., հ.3, էջ 8) Կան մակբայներ էլ, որոնք միևնույն կիրառության մեջ հավասարապես ունեն տարբեր իմաստներ: Օրինակ՝ շարունակ, անընդհատ մակբայներն ունեն և՛ չափի, և՛ ձևի, և՛ ժամանակի իմաստ: Հետևապես, մակբայների տեսակները որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել նրանց իմաստային նշված յուրահատկությունները: " width="640"

Մակբայների տեսակներն ըստ իմաստի

• Մակբայների տեսակները որոշվում են ըստ նրա, թե ինչպիսի հատկանիշ են ցույց տալիս՝ տե՞ղ, ժամանա՞կ, ձև՞, թե՞՝ չափ: Մի շարք մակբայների մեջ տեղի, ժամանակի, ձևի, չափի իմաստները, սակայն, որոշակիորեն և անխառն չեն դրսևորվում: Օրինակ՝ հանկարծ մակբայի մեջ կա ժամանակի որոշ իմաստ, բայց ձևի իմաստն ավելի ակնհայտ ու բնորոշ է այս բառի համար. (Ավ. Իս., հ.3, էջ 8)
• Կան մակբայներ էլ, որոնք միևնույն կիրառության մեջ հավասարապես ունեն տարբեր իմաստներ: Օրինակ՝ շարունակ, անընդհատ մակբայներն ունեն և՛ չափի, և՛ ձևի, և՛ ժամանակի իմաստ: Հետևապես, մակբայների տեսակները որոշելիս անհրաժեշտ է հաշվի առնել նրանց իմաստային նշված յուրահատկությունները:

Տեղի (պարագայական)

Տեղի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման տեղը: Տեղի մակբայներն են՝ ամենուր, ամենուրեք, ներքև, տուն առ տուն, վեր, մեջտեղ, դեմ առ դեմ, դռնեդուռ, վար, դեմ հանդիման, շուրջը, ներս, տեղից տեղ, տեղ-տեղ, ընդառաջ, հեռու, գյուղեգյուղ, ձեռքից ձեռք, այլուր, դեմ դիմաց, դեմուդեմ և այլն : Կան տեղի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ՝ այստեղ, այդտեղ, այնտեղ, որտեղ, ուր:

ժամանակի (պարագայական)

• Ժամանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ժամանակը: Ժամանակի մակբայներն են՝ օրնիբիուն, առմիշտ, առհավետ, ուշ, հիմա, հնում, վերջերս, շուտով, արդեն, հար, երեկոյան, գիշերով, օրը ցերեկով, դեռ, օրըստօրե, օր ու գիշեր, ամսեամիս, ժամ առ ժամ, նախ, գիշեր-ցերեկ, միշտ, օրեցօր, փոքրուց, այսուհետև, դարեդար, տարեցտարի և այլն : Կան ժամանակի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ՝ երբ, երբևիցե, երբևէ:

Ձևի (որակական)

• Ձևի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման ձևը: Ձևի մակբայներն են՝ կամաց, արագ-արագ, շտապ, ծանր-ծանր, միանգամից, տնտեսապես, միաձայն, հապճեպ, գլխիվայր, ծանրորեն, զույգ-զույգ, հայրաբար, հերոսաբար, սրտանց, ձեռաց, մանրամասնորեն և այլն: Կան ձևի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ: Դրանք են՝ այսպես, այդպես, այնպես, նույնպես, ինչպես:

Չափ ու քանակի (քանակական

• Չափ ու քանակի մակբայները ցույց են տալիս գործողության կատարման չափը, քանակը, սաստկության, տարածման աստիճանը: Չափ ու քանակի մակբայներն են՝ բազմիցս, եռակի, հաճախ, ամենևին, կրկին, երիցս, բոլորովին, մասամբ, փոքրիշատե, քիչ-քիչ, հազիվ, ընդամենը, դարձյալ, համարյա, սաստիկ, վերին աստիճանի, կիսով չափ, կրկին, նորից, իսպառ և այլն: Կան չափ ու քանակի մակբայներին հարաբերակից դերանուններ: Դրանք են՝ այսքան, այդքան, այնքան, նույնքան, ինչքա՞ն, որքա՞ն, որչա՞փ:
•  

Ընդհանրական

•   Ընդհանրական մակբայները գործածվում են երկու և ավելի մակբայական նշանակություններով: Ընդհանրական մակբայներն են1. տարբեր կիրառություններով՝ տարբեր իմաստ- մեկ-մեկ, առաջ, շուտ-շուտ, բերնեբերան, հետ, ուշ-ուշ
• 2. նույն կիրառությամբ՝ տարբեր իմաստ-անընդհատ, մերթ-մերթ, իսպառ, դեմ առ դեմ, իսկույն, մերթընդմերթ, հաճախ, ամբողջովին, բոլորովին, անդադար, շարունակ և այլն:
• Ընդհանրական մակբայներ կարող են հանդես գալ նաև այլ խոսքի մասի արժեքով: Դրանք են՝
• գոյական- մակբայ- վաղը, այսօր,
• ածական- մակբայ - արագ, եռապատիկ, միահամուռ, դանդաղ, շտապ և այլն,
• կապ- մակբայ- առաջ, հետո: