Маштабнасць характараў галоўных герояў - Петрака і Сцепаніды ў аповесці В.Быкава “Знак бяды”

Маштабнасць характараў галоўных герояў - Петрака і Сцепаніды ў аповесці В.Быкава “Знак бяды”

Настаўнік беларускай мовы

і літаратуры Лугавец Т.М.

Мэта i задачы урока:

Паспрыяць вучнёускаму разуменню фiласофскаrа зместу аnовесцi, асэнсавання яе наватарства i месца у творчай спадчыне В.Быкава; дапамагчы вучням выявiць аўтарскую ацэнку падзей i з’яу, апiсаных у аповесцi; даследаваць, як у творы вырашаецца праблема маральнага выбару памiж подзвirам i здраднiцтвам; развiваць у вучняў уменне параўноуваць герояў, выяўляць у ix агульнае i рознае ў разуменнi сэнсу жыцця, аргументаваць свае ацэнкi, меркаваннi тэкстам, успрымаць вобразы герояў у святле аўтарскай пазiцыi, правесцi назiраннi за стылёвымi асаблiвасцямi пiсьменнiка; садзейнiчаць выхаванню ў вучняў актыунай грамадзянскай пазiцыi.

Абсталяванне:

- збор твораў В.Быкава;

- партрэт пісьменніка;

- iлюстрацыi да твора;

- прэзентацыя “Народна-міфалагічныя сімвалы”

Эпіграф: Жыццё заусёды супрацьстаiць смерцi. Заусёды. Вялiкiя запасы маральнай сiлы, маральнай стойкасцi чалавека, але, каб ускалыхнулiся яны, каб прыйшлi ў рух, чалавеку часам трэба спынiцца i ўсвядомiць магчымасць i немагчымасць выбару аднаго, наступнага кроку. Крок, якi паверне дарогу. І лёс, якi - тварам да твару - сутыкне яго са сваiм лёсам...

Т. Бондар

Ход урока

I. Арганізацыйны момант

II. Уступнае слова настаўніка

• В.Быкаў ашаламляў сваiх прыхiльнiкаў праўдаю i глыбiнёй спасцiжэння паводзiн чалавека ў так званых экстрэмальных абставiнах. Яго героi часцей за ўсё салдаты, зусiм звычайныя людзi. Сiтуацыя на мяжы жыцця i смерцi вымушала ix рабiць выбар на карысць дабра або зла. Кожны з гэтых людзей раптам раскрываецца для нас нечакана i непаўторна.

"Вось, яна,вайна - бой, смерць, паражэнне, перамога над сваёй слабасцю i ворагам..."

А.Адамовiч

- На працягу двух урокаў i пры выкананнi дамашняга задання ў вас ужо дастаткова сфармiравалiся адносiны да галоўных герояў: Петрака i Сцепанiды (Настаўнік агучвае тэму ўрока)

III. Мэтавызначэнне

IV. Вывучэнне новага матэрыялу

- Мэты i задачы пастаўлены, але не хапае эпiграфа. Калi ласка, якiя ў вас прапановы? Вам вядома шмат твораў пра Вялiкую Айчынную вайну. Якiя радкi вы можаце прывесцi ў якасцi эпiграфа (прыклады эпіграфа прыводзяць вучні).

- Так, малайцы. Я абрала ў якасцi эпiграфа словы Т.Бондар

- Давайце ўдакладнiм, у чым адметнасць аповесцi "Знак бяды" ? Чым яна адрознiваецца ад iншых твораў пiсьменнiка? (Адказы вучняў)

- Так, крытыкi называюць гэты твор наватарскiм. Аповесць, "Знак бяды" - адна з вяршынь творчасцi В.Быкава.

- Да ўрока кожнай групе былi прапанаваны заданнi.

Вы не пасiўныя слухачы. Звярнiце ўвагу, на сталах - лiсты паперы. Уважлiва слухайце, адзначайце, што дадатнага i адмоўнага ў характарах, паводзiнах, учынках Петрака і Сцепаніды.

Праца ў групах

1 група. Калі ласка, скажыце: “З якімі законамі вечнасці, засведчанымі ў Евангеллi, асыцыiруюцца жыццёвыя прынцыпы Петрака i Сцепанiды?

2 група. Што ёсць чалавек у "д'ябальскiх абставiнах i ў д'ябальскi час?" Асаблiвасцi быкаўскага прыёму выпрабавання герояў у экстрэмальнай сiтуацыi ў аповесцi "Знак бяды".

3 група. Традыцыi Ф.Дастаеўскага ў творчасцi В.Быкава. Моцная, незвычайная асоба ў незвычайных абставiнах (Выступленнi вучняў дапаўняюцца настаунiкам i вучнямi).

Перад вамi таблiца "Рысы характару Петрака i Сцепанiды"

Рысы характару

- Выберьще пяць асноўных рыс (самых яркiх), што адносяцца да Петрака і Сцепанiды. (Падмацуйце свае адказы прыкладамi з тэксту).

- Цi згодны вы, што гэта аповесць “сімвалiчная”. Сiмвалiчная ў вялiкім і малым, у дробязi, непрыкметнай дэталi, якая мiж тым паслядоўна працуе на iдэю? Кожная рыска кладзецца тут на задуманы малюнак, насычаны да сiмвалiчнага абагульнення, у якiм усе нiцi аб'яднўваюцца ў адзiную вялiкую тканiну.

- Што такое сiмвал? (Умоўнае абазначэнне з'явы праз прадмет, якi нечым яе нагадвае, намякае на яе)

- Хочацца звярнуць увагу, што вытокi сiмвалаў-мiфалогiя і рэлiгiя.

- Зараз падумайце, што з'яўляецца крынiцай сiмвалаў для пiсьменнiкаў усёй Еўропы, ды амаль усяго свету? (Бiблiя)

- Давайце зараз падумаем i прывядзём прыклады хрысцiянскай сiмволiкi.

Хата - дамашнi ачаг.

Дамашнi ачаг – агонь.

Галгофа - прыкметнае месца.

Папялiшча – смерць.

- 3 чаго, з якога першага нядобрага знака-сiмвала пачынаецца аповесць? (Першы знак бяды - мост)

- Якая першая функцыя моста? (Мост аб'ядноўвае два берагi ракi цi чаго-небудзь)

- У дадзеным выпадку з якой мэтай будуецца мост? Якое ж сiмвалiчнае значэнне моста? (Дарога злу, зло пракладае сабе шлях)

- Звярнiце увагу, што хацела зрабiць Сцепанiда, каб адпомсцiць за смерць Петрака? (Купiла бомбу i хацела ўзарваць мост)

- Так, яна хацела адрэзаць дароrу злу. Мост вянчае жьщцё гераiнi, завяршае яе шлях на зямлi рашаючым выпрабаваннем.

- Што для Сцепанiды значыла яе родная хата? Чым жа стала ў вынiку гэтая хата для яе?

- 3 якой мэтай паставiў крыж на сваёй зямлi? (Каб адвесцi беды ад хутара)

- Якую назву пасля гэтага атрымаў узгорак? (Галгофа)

- Цi ведаеце вы, што такое Галгофа?

1. Галгофа у творы - назва поля Багацькаў. Крыж на той Галгофе як знак бяды чалавечай i сiнонiм жыццёвых пакут герояў.

2. Галгофа - узгорак на былым яхiмоўскiм полi. У суровыя перадваенныя гады галгофай стала ўся краiна, у якой адбывалася вялiкая нацыянальная

трагедыя: адны гiнулi фiзiчна, друriя маральна разбэшчвалiся i займалiся

даносамi, трэцiя станавiлiся адкрытымi ворагамi сацыялiстычнага ладу,

чацвёртыя адчувалi страх i недаўменне "Людзi, якiя здрадзiлi свайму народу, Бацькаушчыне - страшнейшыя за ворагаў -iншаземцаў.

• Прывядзiце, калi ласка, свае прыклады вобразаў-сiмвалаў з твора i паспрабуйце патлумачыць ix. (Вучнi прыводзяць прыклады)

Народна-мiфалагiчныя сiмвалы ў аповесцi “Знак бяды”

1. Бомба – помста, стоены народны гняў.

2. Гругоча варона - бяду нясе.

З. Мёртвы жаваранак - не бьць жыццю, аднауленню.

4. Сцепанiда хавае парася - хавае надзею.

5. Скрыпка - душа, жыццё, таленавiтасць.

6. Абмен скрыпкi на змеявiк - гвалтоўны продаж душы, наканаванасць лёсу.

7. Карова - сiмвал пашаны, цэнтр сялянскага жыцця, першааснова ладу.

8. Забойства каровы – разбурэнне.

9. Абмен парася на бомбу - барацьба, добраахвотны продаж апошняга дзеля будучынi.

10. Хата i хутар - Беларусь, дзе "схадзiлiся плямёны спрэчкi сiлаю

канчаць,каб багата адароны мiлы край наш абвянчаць”.

11. Калодзеж - невычэрпная сiла народа.

12. Крыж на Петраковай Галгофе - увасабленне веры, яна здольна дапамагчы чалавеку застацца Чалавекам.

13. Галгофа - зямля-кармiцелька, яна для герояу, як Радзiма, як мацi.

14. Палаючы дом Багацькаў - непрыступная крэпасць, помнiк чалавеку.

15. Мост - дарога злу.

16. Як праклён пачулi словы Пятрок i Сцепанiда ад пана Яхiмоўскага: "На чужым i дармовым шчасце не будзе, шкада мне вас".

17. Гаспадар павесiўся – бяда.

18. Дрэнныя сны (пра пацука, чарвей).

19. Сон Сцепанiды, што гарьщь Яхiмоўшчына.

- Якiя сiмвалы адносяцца да Сцепанiды? (Хата, агонь, карова, абмен парася, калодзеж...)

- Якія сімвалы з аповесці звязаны з Петраком? (Крыж, скрыпка, калодзеж… )

- Як вы лiчаце: "У чым вартасць сiмвалаў?"

V. Абагульненне і замацаванне

- У вобразах Петрака i Сцепанiды В.Быкаў увасобiў нацыянальныя тыпы носьбiтаў векавой народнай маралi. Паводзiны гэтых немаладых ужо людзей - прыклад для нас ycix.

- Пятрок i Сцепанiда - тыповыя прадстаўнiкi пакалення, якiя з асаблiвай сiлай адчувалi цяжар вайны, яе трагедыйнасць,бесчалавечнасць i несправядлiвасць. Яны, нягледзячы нi на што, не страцiлi чалавечай годнасцi, не сталi прыстасаванцамi самага дарагога, што у ix было - свайго жыцця.

(Аналізуецца выказванне Т.Бондар)

"Знак бяды" - кнiга-рэквiем, кнiга-заклiк. Гэта помнiк героям i ахвярам. Гэта запавет - не паўтарыць мiнулага.

Гучьщь песня "Мой край".

VI. Выстаўленне і каменціраванне адзнак

VII. Дамашняе заданне

Сачыненне "Сiмвал - мастацкай каштоўнасцi аповесцi".

VIII. Рэфлексiя

1. Прачытаўшы твор В.Быкава ...

2. Вайна ...

3. У працэсе ўрока я ...

Быў актыўны ...

Больш даведаўся ...