Մասնակի որոնողական (էվրիստիկ զրույցի) մեթոդ

Մասնակի որոնողական (էվրիստիկ զրույցի) մեթոդ

Էվրիստիկա (հունարեն heurisko` բացահայտում, հայտնագործում եմ) նշանակում է ստեղծագործական գործունեությունն ուսումնասիրող գիտություն, ուսուցման ընթացքում նորը հայտնագործելուն նվիրված մեթոդներ: Էվրիստիկ մեթոդները թույլ են տալիս արագացնել խնդրի լուծման գործընթացը: Դրանց հետազոտման նկատմամբ նշանակալից հետաքրքրություն առաջացավ այնպիսի խնդիրների (օբյեկտի ճանաչում, թեորեմների ապացուցում և այլն) լուծման հնարավորությունների հետ կապված, որոնցում մարդը չի կարող տալ լուծման ճշգրիտ ալգորիթմը նույնիսկ տեխնիկական սարքավորումների օգնությամբ:

Էվրիստիկայի նշանակությունը որևէ տիպի նոր խնդրի լուծման գործընթացի մոդելի կառուցումն է: Գոյություն ունեն նման մոդելների հետևյալ տեսակները.

ա) կույր որոնման մոդել, որը հենվում է, այսպես կոչված, փորձի և սխալի մեթոդի վրա,

բ) լաբիրինթային մոդել, որում լուծվելիք խնդիրը դիտարկվում է որպես լաբիրինթ, իսկ լուծման որոնման գործընթացը՝ որպես թափառում լաբիրինթում,

գ) կառուցվածքաիմաստաբանական մոդել, որը ներկայումս համարվում է ամենա- բովանդակայինը, և որը արտացոլում է խնդրի որոշման տիրույթը կազմող օբյեկտների միջև գոյություն ունեցող իմաստաբանական առնչությունները:

Էվրիստիկան կապված է հոգեբանության, բարձրագույն նյարդային գործունեության ֆիզիոլոգիայի, կիբեռնետիկայի հետ և այլն: Մեթոդամանկավարժական գրականությունում էվրիստիկան հաճախ շփոթում են վերջինիս իր բնույթով շատ նման մեկ այլ համանման հասկացության` «էրիստիկայի» հետ: Էրիստիկան հունարեն «eristikos» բառն է, որը նշանակում է երկխոսություն (բանավեճ) վարելու արվեստ: Առանձնապես էրիստիկան իր ծաղկմանը հասավ հույն անտիկ սոփեստների կողմից: Այն ծնվեց որպես վեճի` երկխոսության միջոցով ճշմարտությունը գտնելու միջոց: Սակայն շուտով տրոհվեց դիալեկտիկայի և սոփեստության: Դիալեկտիկական իմաստով էրիստիկայի հիմնադիրը հույն մեծ փիլիսոփա Սոկրատեսն է: Վերջինս ստեղծեց էրիստիկ դիալեկտիկական զրույց վարելու իր հայտնի մեթոդը, որը այսօր մեթոդամանկավարժական գրականությունում անվանվում է ոչ թե էրիստիկ, այլ էվրիստիկ մեթոդ: Ճիշտ է՝ մեթոդի ողջ ընթացքը էրիստիկ զրույցն է, սակայն այն ավարտվում է էվրիստիկ հայտնագործմամբ և հենց այդ պատճառով էլ անվանվում է էվրիստիկ մեթոդ:

Ուսուցման մասնակի որոնողական կամ էվրիստիկ (ասում են նաև` հայտ- նագործության) մեթոդը նեղ իմաստով ընկալվում է որպես էրիստիկ զրույց` ուսուցման երկխոսության (հարց ու պատասխանի) ձև, որի ընթացքում ուսուցիչը սովորողներին պատրաստի գիտելիքներ չի հաղորդում, այլ հմտորեն ընտրված էրիստիկ հարցերի միջոցով, հենվելով նրանց նախկինում ձեռք բերած գիտելիքների, կարողությունների, հմտությունների, դիտումների և փորձի վրա, մղում է սովորողներին նոր հասկացությունների, կանոնների, ապացուցումների և լուծումների ինքնուրույն հանգելուն:

Լայն իմաստով էվրիստիկ մեթոդը, սակայն, միայնակ հանդես չի գալիս, այլ սերտորեն համագործակցելով մյուս ակտիվ ուսուցման մեթոդների` պրոբլեմային ուսուցման և հետազոտական մեթոդի հետ՝ ստեղծում է լիարժեք պայմաններ, որպեսզի աշակերտն ինքնուրույն կատարի պրոբլեմի (խնդրի) հետազոտումն ու լուծումը: Հենց այս իմաստով էլ այն կոչվում է նաև մասնակի որոնողական կամ հայտնագործության մեթոդ:

Էվրիստիկ զրույցի մեթոդը դասվում է ակտիվ մեթոդների թվին և ճիշտ կիրառելու դեպքում կարող է նաև դառնալ արդյունավետ մեթոդ: Սա դոգմատիկ ուսուցման և անգիր սերտելու դեմ պայքարում ծնված մեթոդ է, որն ուղղված է սովորողների հետազոտական-ճանաչողական գործունեության կազմակերպմանն ու կանոնակարգմանը, նրանց մտածողության ինքնուրույնությանը:

1