СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Материал об истории Осетии

Нажмите, чтобы узнать подробности

Материал содержит в себе исторические данные об Осетии и осетинах

Просмотр содержимого документа
«Материал об истории Осетии»

«Истори у нӕ ракӕндты хӕзнадон, нӕ ивгъуыды ӕвдисӕн, нӕ абонӕн цӕвиттон ӕмӕ зондамынд, нӕ сомбонӕн та – развӕдзӕхст» (Сервантес)

«Истори у ивгъуыды ӕвдисӕн, ӕцӕгдзинады рухс, удӕга сзӕрдылдарӕн, царды ахуыргӕнӕг, рагзаманты фидиуӕг» (Цицерон)

Кавказ… Рагӕй-ӕрӕгмӕ дӕр дисы ӕфтыдта адӕймаджы хъуыды. Кавказы зӕххыл ӕнӕвгъау фӕкалди бирӕ фӕлтӕрты ӕмӕ адӕмты хид ӕмӕ туг. Зындгонд географ Страбон куыд сбӕрӕг кодта, афтӕмӕй дзы царди 300 адӕмыхатты, ӕмӕ йӕ астӕузаманы фысджытӕ дзӕгъӕлы нӕ хуыдтой «ӕвзӕгтӕ ӕмӕ адӕмты хох». Ӕз дзы радзурдзынӕн иуы тыххӕй.

Кавказы тӕккӕ астӕу, Европӕ ӕмӕ Азийы ӕмарӕн, ӕрбынат кодта Республикӕ Цӕгат Ирыстон-Алани. Хъӕзды гӕмӕ алыхуызон у йӕ ӕрдз – Мӕздӕджы ӕгӕрон тыгъд быдыртӕй райдай цӕгатырдыгӕй ӕмӕ дидинкалгӕ хохрӕбын дӕлвӕзтӕй фӕу хуссарырдыгӕй. Раст уӕйгуытау сӕхи аивӕзтой цӕгатӕй ныгуылӕнырдӕм фондз хӕххон рагъы – Хъазыбеджы бӕрзӕндтӕ, Джимарайы хох, Адай-хох, Сугъан. Хуссарӕй цӕгатырдӕм ацы егъау хӕххон паддзахад дих кӕнынц арф кӕмттӕ – Дыгургом, Уӕлладжыры ком, Куырттаты ком, Хъобангом, Дӕргъӕвсы ком, Санибагом.

Цӕгат Ирыстон донхӕр кӕнынц цырд хӕххон дӕттӕ – Урух, Ӕрыдон, Фыййагдон, Джызӕлдон, кӕцытӕ баиу сты сӕйрагдӕр цӕугӕдонимӕ – Теркимӕ.

Рӕсугъд у Ирыстоны ӕрдз. Фӕлӕ уымӕй къаддӕр цымыдисагдӕр не сты, ацы рагон зӕххыл цы хӕдбындур адӕм цӕрынц, сӕхи «ирон» чи хонынц, сӕ бӕстӕ та – Ирыстон, уыдон. Ныгуылӕнӕрдыгӕй – дыгур, скӕсӕнӕрдыгӕй – ир, хуссарӕрдыгӕй – туал. Ацы ӕртӕ хӕстӕг къордӕй рауад ирӕттӕ, кӕцытӕ Кавказы адӕмты ӕхсӕн нымад цӕуынц ӕппӕтӕй цымыдисагдӕрыл сӕ истории ӕмӕ этнографимӕ гӕсгӕ. Ирайнагӕвзӕгтыкъордмӕкӕйхауыиронӕвзаджыравзӕрд, уымӕйхицӕнкӕнынцирӕттӕсӕалыварсцӕрӕгиннӕадӕмтӕй – гуырдзыйӕ, мӕхъӕлӕй, цӕцӕнӕй, кӕсӕгӕй, балхъарӕй. Ацысусӕггадрагӕйдӕрйӕхимӕздахыуырыссагӕмӕдунейоннаукӕ. Иронадӕмманоджыдисыӕфтауынцбирӕтысӕнационалонкультурӕйӕ, Нарты кадджытӕй.

Уӕрӕсейырагисторийыӕппӕтӕйзындгонддӕруыдысты, ирайнагӕвзӕгтӕмчихауди, уыцыадӕмыхӕттытӕ: киммерийӕгтӕ, скифтӕӕмӕсӕрмӕттӕ. КиммерийӕгтӕбацахстойХъырымӕмӕЦӕгат-Ныгуылӕн Кавказ. Рагонгрекъагахуыргонд Геродот дзырдта, VIII-ӕмӕнусыкиммерийӕгтӕтардкӕйӕрцыдыстысӕцӕрӕнбынӕттӕйскифтыӕфсӕдтӕй, кӕцытӕбалӕбурдтойСкӕсӕнЕвропӕмӕАзийӕ. Плутарх куыдӕвдыста, афтӕмӕйкиммерийӕгтӕнсӕиу хай бахызтАзовыденджызылАзимӕ. СӕфӕндагцыдКавказыуылты. Гӕнӕнис, ӕмӕирайнагӕвзӕгтӕмчихауы, уыцыкиммерийӕгтӕфыццагдӕрӕрцардыстыЦӕгатКавказы. ЦӕгатИрыстоныисхъӕуДжимараӕмӕхохДжимара, кӕцытӕнсӕнӕмттӕравзӕрдысты, гӕнӕнис, киммерийӕгтыцыномӕйхуыдтой, уымӕй – «Гимиррӕ».

Киммерийӕгтыцыскифтӕбасастой, уыдоннымадстырагонадӕмтыӕхсӕниууылкадджындӕртыл. Кандсӕхӕстонхъомысӕйнӕ, фӕлӕмасӕдунейылзындгондкультурӕйӕхъуыстгондуыдыстыскифтӕ. Сӕкъухтыцыбӕстыхӕйттӕуыдис, уыдонмӕхаудыстыЦӕгатСауденджызгӕронтыгъдбыдыртӕ. Скӕсӕнӕрдыгӕйскифтӕнсӕсыхӕгтӕуыдыстысавроматтӕ, фӕстӕдарсӕсхуыдтойсӕрмӕттӕ. Уыдонныддӕрӕнкодтойскифтыпаддзахад, бацахстой сын сӕбӕстыхӕйттӕӕмӕахӕлиустыЦӕгатКавказыфӕзтыӕмӕбыдырты. АфтӕмӕйКавказыфӕзынд, ирайнагӕвзӕгтӕмчихауы, ахӕмзнӕмты ног уылӕн, сӕсӕргъысӕрмӕттагадӕмыхаттаорстимӕ.

Бирӕахуыргӕндтӕкуыднымайынц, афтӕмӕй ног эрӕйыагъоммӕаорсӕгтыиугондӕйрахицӕнстыалантӕ – хӕстмондагӕмӕтохгӕнӕгадӕмыхатт. Ӕцӕгдӕр, I-агӕнусыдыккагӕмбисӕйаорсты ном фесӕфтисторийы, сӕбынат та сын бацахстойалантӕ, кӕцытӕнсӕбындуронцӕрӕнуатсистыКавказытыгъдбыдыртӕӕмӕхохрӕбынтӕ.ЦӕгатКавказыкуы'рцардыстыАлантӕ, уӕдбалымӕнстыбындуронцӕрджытимӕӕмӕсарӕзтойтыхджынцӕдис.

Чистыуӕдӕалантӕ? Уыдонсӕрайдианыуыдыстыцӕугӕцардгӕнӕгадӕмтыиугонд, кӕцытӕнсӕсӕргъылӕууыдыстыалантӕ. Уыдонгыццылгайсӕтыхсастойӕмӕфӕлмӕцынкодтойсыхагадӕмтыӕмӕсылпарахаткодтойаланты ном. 372-ӕм азы Волгӕӕмӕ Доны астӕуцыалантӕцардысты, уыдонфестыцӕугӕцардгӕнӕггуннтыамӕттаг.Куыныппырхкодтойаланты, уӕдгуннтӕфӕрастстыНыгуылӕнЕвропӕйы'рдӕм, семӕалайнӕгтыиухай акодтой, афтӕмӕй. Фӕлӕгуннтӕйчиаирвӕзт, алайнӕгтыуыцыдзӕвгар хай баззадЦӕгатКавказыӕмӕрайдыдтазӕххыӕмӕфосдарыныкуысткӕнын. Алантӕнрайрӕзтсӕкультурӕ, кӕцыйӕхибазонынкодтакуыдсӕрмӕттаг – ирайнагтрадициты синтез.

IX-ӕмӕнусыкӕрон - X-ӕмӕнусырайдианыалантӕӕмӕ се 'мцӕдисадӕмыхӕттытӕсарӕзтойпаддзахадониугонд,кӕцысхуыдтойАлани.Уыцырӕстӕгалантӕуыдыстыегъаухӕстон-политиконтыхыхицау. АстӕуккагӕнусыАланийыкультурӕйылкуыдзурӕм, уӕдӕнӕзӕгъгӕнӕй нарты эпосы тыххӕй.

X-XI-ӕмӕнустыАланийӕнйӕхӕстон-политиконхъомыссхызтӕппӕтӕйбӕрзонддӕркъӕпхӕнмӕ.

1222-ӕм азы ЦӕгатКавказмӕӕрбабырстой монголы ӕфсӕдтӕ. Алантыныппырхкодтой , фӕлӕАланиуӕддӕрсастнӕма'рцыди. Бынтонсастӕрцыдыстыалантӕ 1238-1239-ӕм азты, фӕлӕӕвӕдӕйнӕфесӕфтысты. Сӕиу хай бамбӕхстойсӕхизынбафтӕнхӕххонкӕмтты. Хӕхтӕсистыиронадӕмӕнсӕавдӕнӕмӕсӕфидар.

XIV-XV-ӕмӕнусмӕиронадӕмыцардуыдисуӕззаутохӕрдзимӕдӕр, знӕгтимӕдӕр.Уыцырӕстӕгиронадӕмӕнуыдсӕиууылстырдӕрфыдӕвзарӕнтӕйиу.Фӕлӕахӕмуӕззаууавӕртыцӕргӕйӕдӕрадӕмхъахъхъӕдтой сестырдӕрхӕзнатӕ: культурӕ, ӕвзаг, фольклор, нарты эпос.

ИрыстонУӕрӕсеимӕкуыбаиу 1774-ӕм азы, уӕдуыцыисторионцауылстырразӕнгардӕйсӕмбӕлдыстыиронадӕм. Уымӕнӕмӕ сын уыцыбаиупайдауыдкуыдполитиконӕгъдауӕй, афтӕэкономиконӕмӕкультуронрайрӕзтыдӕр.

XIX-ӕмӕнусыиронадӕмхохӕйбыдырмӕралыгъдысты.1784-ӕм азы Дайраныкоммӕбацӕуӕныарӕзтӕрцыдуырыссагфидар-Владикавказ.АбонДзӕуджыхъӕууЦӕгатИрыстонысӕйраг сахар. Уый у егъаубӕстыхай, кӕцыхъӕздыг упромышленнонкуыстуӕттӕй, театртӕй, музейтӕй,рауагъдӕдтӕй, уӕлдӕрахуырыуагдӕттӕй.

Нӕреспубликӕйыпаддзахадон ном у РеспубликӕЦӕгатИрыстон-Алани.Уыцы ном махӕнбаззаднӕфыдӕлтӕй, ӕмӕйӕисчитыхистбакӕна, цӕмӕйдзыйӕхицӕн ног историон ном сараза, уыйӕзнымайынфыдракӕндыл.