Метадычныя рэкамендацыі па вучэбным прадмеце "Сучасная беларуская мова".

Установа адукацыі

“Салігорскі дзяржаўны каледж”

ЗАЦВЕРДЖАНА

Намеснік кіраўніка

па вучэбна рабоце

ўстановы адукацыі

_____________________

__ ___________ 20_____

ВУЧЭБНЫ ПРАДМЕТ

СУЧАСНАЯ БЕЛАРУСКАЯ МОВА

Метадычныя рэкамендацыі па вучэбным прадмеце па спецыяльнасці 5-04-0112-01 Дашкольная адукацыя прафесійнага кампанента вучэбнага плана ўстановы адукацыі ў завочнай форме атрымання адукацыі

Салігорск, 2024

Аўтар: Шэнец Вера Ільінічна, выкладчык установы адукацыі “Салігорскі дзяржаўны каледж”

Метадычныя рэкамендацыі па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова” разгледжаны на пасяджэнні цыклавой камісіі агульнаадукацыйных прадметаў установы адукацыі “Салігорскі дзяржаўны каледж”

“_____” _____ 20____г., пратакол № “___”

УЗГОДНЕНА

Пратакол

Савет каледжа

“_____” _____ 20____г., пратакол № “___”

ЗМЕСТ

1. ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА……………………………………….....4

1. ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН ВУЧЭБНАГА ПРАДМЕТА………………….6

1. ЗАДАННІ ДЛЯ ДАМАШНЯЙ КАНТРОЛЬНАЙ РАБОТЫ МЕТАДЫЧНЫЯ ЎКАЗАННІ ПА ІХ ВЫКАНАННІ…………………………..7

1. АГУЛЬНЫЯ МЕТАДЫЧНЫЯ РЭКАМЕНДАЦЫІ ПА ВЫКАНАННІ ДАМАШНЯЙ КАНТРОЛЬНАЙ РАБОТЫ…………………………………….24

1. ТЭМЫ ДЛЯ САМАСТОЙНАГА ВЫВУЧЭННЯ…………………….25

1. ПАМЯТКА……………………………………………………………...30

1. КРЫТЭРЫІ АЦЭНКІ ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ НАВУЧЭНЦАЎ…………………………………………………………………35

ЛІТАРАТУРА

ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

У структуры зместу навучання ва ўстанове адукацыі беларуская мова мае асноўнае месца – базавы кампанент, які з’яўляецца неабходным для кожнага навучэнца. Увесь блок прадметаў на гэтым узроўні павінен забяспечыць той аб’ём лінгвістычных ведаў, моўных і маўленчых уменняў, які дасць поўнае ўяўленне пра сістэму мовы і некаторыя падсістэмы, пра функцыянаванне кожнага кампанента сістэмы мовы ў маўленні, пра агульныя заканамернасці камунікацыі.

Метадычныя рэкамендацыі па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова” (далей МР) для навучэнцаў прафесійнага кампанента вучэбнага плана ўстановы адукацыі ў завочнай форме атрымання адукацыі па спецыяльнасці 5-04-0112-01 Дашкольная адукацыя распрацаваны на аснове адукацыйнаных стандартаў Рэспублікі Беларусь і створаных у адпаведнасці з ім вучэбнай праграмы.

Мэта МР – забяспечыць падрыхтоўку вучэбнага прадмета “Сучасная беларуская мова” ў тэарэтыка-практычным плане, праводзіць эфектыўны бягучы і выніковы кантроль ведаў, ажыццяўляць дыягностыку атрыманых уменняў і навыкаў.

Задачы МР вынікаюць з пастаўленых мэт і зводзяцца да рэалізацыі ў працэсе яго выкладання наступных фактараў:

• даць навучэнцам рознабаковыя веды па прадмеце;

• выпрацаваць навыкі аналізу слова;

• садзейнічаць выхаванню добрага эстэтычнага густу, развіццю самастойнага творчага мыслення;

• фарміраваць і развіваць сацыяльна-асобасныя кампетэнцыі навучэнцаў, заснаваныя на ведах па прадмеце, эмацыянальна-каштоўнасным і творчым вопыце, што забяспечвае вырашэнне і выкананне грамадзянскіх, прафесіянальных задач і функцый.

Курс беларускай мовы складаецца з лекцыйных, практычных заняткаў. На практычных занятках для работы з МР па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова” рэкамендуюцца наступныя метады і прыёмы навучання:

• індывідуальнае, франтальнае або выбарачнае апытанне

• праца з інфармацыйна-даведачнымі матэрыяламі

• пісьмовыя работы, сярод якіх дыктант і абавязковая кантрольная работа

• выкананне тэставых заданняў (у тым ліку камп’ютарных)

• разнастайныя віды навучальных творчых работ, вусны і пісьмовы разбор, што стварае ўмовы для фарміравання лінгвістычнай і маўленчай кампетэнцый.

Асаблівая ўвага надаецца падрыхтоўцы вусных выказванняў, якая садзейнічае ўдасканаленню ўмення самастойна працаваць з літаратурай (слоўнікамі, энцыклапедыямі, даведнікамі, навуковай і навукова-папулярнай літаратурай, артыкуламі), падводзіць да самастойнага асэнсавання моўных з’яў. Пошукавыя сітуацыі, што ствараюцца на занятках, накіраваны на выяўленне супярэчнасцей і заканамернасцей у марфалагічных з’явах, развіццё навуковага маўлення і інтэлекту навучэнцаў.

Шматаспектная вусная або пісьмовая характарыстыка моўнай з’явы садзейнічае ўсведамленню моўнай адзінкі ў сістэме, паглыбленню ці падагульненню ведаў па вывучанай тэме, раздзеле, фарміраванню ўмення аналізаваць, сістэматызаваць, параўноўваць, дыферэнцаваць моўныя з’явы, класіфікаваць моўныя адзінкі на аснове выяўлення спецыфічных, прыватных і агульных прымет, рабіць абгрунтаваныя вывады, развівае навуковае вуснае і пісьмовае маўленне навучэнцаў, інтэлектуальныя здольнасці, выпрацоўвае ўменне карыстацца лінгвістычнай тэрміналогіяй, а таксама з’яўляецца сродкам дыягностыкі, кантролю і самакантролю ведаў, уменняў і навыкаў.

Такім чынам, змест і задачы МР па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова” скіраваны на тое, каб дапамагчы навучэнцаў асэнсаваць мову як складную сістэму, у якой усе ўзроўні ўзаемазвязаны і ўзаемаабумоўлены, садзейнічаць фарміраванню навыкаў самастойнага аналізу моўных фактаў і з’яў, прафесійных моўных і маўленчых ўменняў і навыкаў, рэалізацыі індывідуальных траекторый станаўлення і развіцця асобы будучага педагога.

ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН

па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова”

Спецыяльнасць 5-04-0112-01 Дашкольная адукацыя

	Колькасць вучэбных гадзін
Раздзел, тэма
	Дзённая форма атрымання адукацыі	Завочная форма атрымання адукацыі
	Усяго	Усяго
Уводзіны	1	С\Н
Раздзел 1 Фанетыка. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія	6	2
1.1 Фанетыка	1	1
1.2 Арфаэпія	1	С\Н
1.3 Графіка	1	С\Н
1.4 Арфаграфія	3	1
Раздзел 2 Лексіка. Фразеалогія	3	С\Н
2.1 Лексікалогія	1	С\Н
2.2 Фразеалогія	1	С\Н
2.3 Лексікаграфія	1	С\Н
Раздзел 3 Марфемная будова слоў. Словаўтварэнне	2	1
3.1 Марфемная будова слоў	1	С\Н
3.2 Словаўтварэнне	1	1
Раздзел 4 Марфалогія	14	2
4.1 Сістэма часцін мовы	1	2
4.2 Назоўнік	2	С\Н
4.3 Прыметнік	2	С\Н
4.4 Лічэбнік	2	С\Н
4.5 Займеннік	2	С\Н
4.6 Дзеяслоў і яго формы – дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе	2	С\Н
4.7 Прыслоўе. Катэгорыя стану	2	С\Н
4.8 Службовыя часціны мовы. Выклічнік	1	С\Н
Абавязковая кантрольная работа № 1	1	1
Раздзел 5 Сінтаксіс і пунктуацыя	5	1
5.1 Словазлучэнне	1	С\Н
5.2 Просты сказ	1	С\Н
5 3 Складаны сказ	1	1
5.4 Простая і ўскосная мова	1	С\Н
5.5 Пунктуацыя	1	С\Н
Раздзел 6 Функцыянальная стылістыка	2
Дамашняя кантрольная работа № 1		1
У с я г о	34	7

ЗАДАННІ ДЛЯ ДАМАШНЯЙ КАНТРОЛЬНАЙ РАБОТЫ

Варыянт № 1

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Пераскочы..шы каменне, стрымгалоў у са..ок збегла сце..ка. Разарвалася зігзагам пад сівымі, яшчэ не ацяж..лымі ад свайго прыплоду яблынямі. Густы ліповы пах нават прыпыніў Алесю: у Сымонавым садку зморана пагойдвала ж..ўтым ад шчодрага цв..ту галл..м, не могучы ацерабіцца ад пчол, высокая старая ліпа.

Ужо каля р..чкі гэты густы м..довы пах ліпы перабіў ра..параны ў ружаватых чачотках гаркавата-млосны валяр...ян. Хм..леючы ад яго, Алеся перайшла кла..ку.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

1. Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

2. З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

3. Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

1. Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго прыметніка (заданне 1).

2. Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 2

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Многія схільны па..меньваць ..часце звычайнай радасцю. Ці так гэта? Радасць і ..часце як галінка і дрэва. В..дома, др..ва не можа жыць без галінак, і чым болей іх, гэтых галінак, тым прыгаж..йшае дрэва. Тое ж і ў чалавеку: чым больш у яго штодзё..ных, вялікіх і малых радасцей — тым па..ней, тым глыбей яго ..часце.

У кожнага сваё дрэва шчасця. А ўся з..мля – гэта агромісты са.. . I чым больш у ім здаровых, квітн..ючых дрэў – тым прыгажэйшая наша з..мля.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск. Пры неабходнасці звяртайцеся да слоўнікаў.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго займеннік (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 3

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Ветру не было ц..лы дзень. Ен, мусіць, недзе заблудзі..ся ці, нагуляўшыся ўчора, стомлена заснуў дзе-небудзь у Налібоцкай пу..чы. А пад вечар стала яшчэ цішэй. Падалося, што нехта накрыў гарадок цёмным купалам неба ды яшчэ прыціснуў купал да з..млі, каб ні..одзін гук не пранік у сяр..дзіну яго, не парушыў глыбокага асен..яга спакою.

Ш..ры туман павіс над зямлёй. Ён такі густы, нібы хто сабраў туманы з усяго свету і пусціў іх сюды. Відаць, як у св..тле ліхтароў мі..цяць мільёны малюсенькіх кропел..к.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго дзеяслова (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 4

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Ніколі ў жы..ці ёй не было так хораша і па-маладому в..села. Пархомаў добра еў, аж пачырванеў з твару ад з’едзенага і з нейкай лё..кай сяброўскай шчырасцю абыходзіўся з ёю. Ён нешта гаварыў і гаварыў з Фрузынай, але яна як бы не ўнікала ў с..нс яго слоў. Яна ўся а..далася ва ўладу сваіх пачуццяў – ціхага шчасця ад прывабнай ц..плыні блі..кай чалавечай душы.

Яна, поўная замілавання да гэтага чалавека, усё пазірала на яго памаладзелы гла..кі твар, які заставаўся па-ранейшаму спакойны і разважны. Пархомаў падсунуў лаўку бліж..й да яе табурэткі і раптам проста, упэ..нена, але зусім не груба, з пя..чотай прыгарнуў яе да сябе.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго дзеяслова і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 5

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Яму б толькі дажыць да світа..ня. Тым часам маро.. дабіра..ся ўжо да яго нутра, і л..йтэнант адчуваў гэта. Краем прыцьмелай св..домасці ён сачыў за тым, як сц..жа марудна, але н..ўхільна схілілася над яго абяскро..леным целам, і лічыў кароткія хвіліны, якія яму яшчэ засталіся. Аднойчы, расплюшчыўшы вочы, ён раптам здзівіўся і з натугай скіраваў позірк на поле.

Світала. Ц..мра, якая, здавалася, век шчыльным покрывам аблягала з..млю, трохі прыўзнялася над ёй, у полі стала прастарней, пра..снелася неба, і ў ім выразна а..білася заінелае вяршалле бяро.. . У прытуманеную ранкам дал..чынь імкнула перамеценая завеяй дарога.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго прыслоўя (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 6

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Мароз пакуль невялікі – трохі ніж..й за нуль, але снег, што выпаў учора но..чу, ляжыць. Стала бела навокал, св..точна. Памятаю, як з’я..лялася зіма ў гады майго маленства. Прачынае..ся ранічкаю, расплюшчваеш вочы – а ў хаце непрывычна св..тла, неяк свежа, прахалодна. I ў той жа момант прыходзіць здага..ка: на дварэ – снег!

Кумільгом ускокваеш з ло..ка і — да акна. Уга! Бялюткая п..рына ўслала зямлю, дрэвы ў ваце. Ахоплівае нецярплівая радасць. Хутчэй апранаешся, шукаеш боты, уста..ляеш у іх халоднае нутро босыя ногі, шапку на вушы — і на двор. Прабегчы па чыстым, рыпучым снезе, пакідацца першымі сне..камі...

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго прыслоўя (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 7

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Яна в..чная, бо ўся яна як наш характ..р. Здаецца, кволая ад пя..чотнай мяккасці, яна раптам кідае наверх схава..ую ад усіх жалезную мужнасць і сілу. I, як быццам дамо..шыся свайго, б’е, як перапёлка ў жытах, мякка, а за тры вярсты чуваць. «Эль» – як салодкае віно, «дзе» – як шкляной палачкай па крышталю, мяккае «с» – як со..нае ціўканне сінічкі ў гн..здзе. I побач «р» – як гарошына ў свістку, і до..га, спявуча, а..крыта гучаць галосныя. А «г» прыдыхае так ласкава, як маці на лобік дзецку, каб перастаў сніць дрэнны сон.

Дык што ж лепей за цябе, мова мая, мова наша? За ц..бе, даўняя, за цябе, вечна жывая, за цябе, не..міручая?!

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго лічэбніка і аднаго прыслоўя (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 8

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Усе мы – як лісці на дрэвах... Пакуль в..цер часу не адарве нас ад роднай галінкі, праз якую мы злуча..ы з дрэвам, мы расцём, зел..неем. Мы жывём!.. Варта ж толькі нам адарвацца, пакінуць галінку – мы кружымся ў лёгкім паветры, не ведаем, што нам рабіць, дзе падзецца. Потым, у а..чаі, так і не сабраўшыся з думкамі, падаем на з..млю. I з той хвіліны перастаем быць самімі сабою, мы губляемся с..род іншых – такіх жа самых лісцяў, як і мы. I гінем ...

Дрэва без лісц..ў хоць і ўсыхае, але ўсё ж астаецца дрэвам. Лісці ж без дрэва – тлен, нішто ... Але мы не толькі лісці, мы яшчэ і насе..не. Кім быць – лісцем ці дрэвам — гэта ўжо залежыць ад нас саміх...

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 9

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Ужо зусім на склоне быў жнів..нь, бо тыя колькі дзён, якія заставаліся ў ягоным кал..ндары, ці маглі дадаць яшчэ што ва..кае на н..бачныя шалі, на якіх і ўпрыкмет, і не..прыкмет сіліліся падолець адно аднаго сёлетнія лета і восень, але ў навако..лі зноў было, як улетку, нават там, дзе не пашархала вакол кустоў прыткая каса, па-ранейшаму чырванелі, ж..ўцелі і сінелі ў высокай траве лугавыя кра..кі.

Пахла мёдам, нібыта паблізу дзе была пасека, хоць Чубар ведаў, што ні..однага вулля за паўтара кіламетра на ўсе бакі не павінна стаяць, значыць, усё яшчэ па..нюткія і моцныя былі меданосы.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго дзеяслова і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 10

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Соне..нае, яснае ра..не. Над палямі раз..ходзіцца туман. Сёння но..чу былі першы.. замара..кі. На досвітку ў сасновым бары каля пасёлка Крайцы вылі ва..кі. Сярод высокіх галасоў маладых вылучаўся хрыплаваты бас стар..га, мацёрага ваўка. Во..чая зграя з’яўляецца адной сям’ёй. Яна складаецца з самца і самкі, з ваўчанят, якія нарадзіліся с..лета, і з ваўчанят-пераяркаў, якія нарадзіліся ў мінулым г..дзе.

Пад восень пераяркі, якія жылі і палявалі ў летні час па-асобку, далучаюцца да сям’і сваіх бацькоў. Гэта і ёсць зграя.

1. Затранскрыбіруйце апошни абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго прыслоўя і аднаго лічэбніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 11

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Г..раізм лю..ей, якія св..дома ідуць насустрач смерці, – а..варотны бок трагедыі. Трагедыя ж і вырашаецца праз гераічныя ўчынкі. Кроў, пралітая крычаўскімі па..станцамі за справ..длівасць, дадала прыго..ным пачуцця годнасці, якое адзіна і адрознівае чалавека ад раба.

Тыя г..роі Крычаўшчыны, што пакутавалі на калах за прагу да волі, засталіся ж..вымі – зрок наш сёння працінае завесу часоў, каб убачыць іх, а..даць пашану, павучыцца ў іх духоўнай моцы. Яны жылі, не губляючы свой г..нар, і нашчадкам далі ўрок: воля а..лачваецца крывёй, рабскае жыццё – боя..зю, а выбар робіць сумленне.

1. Затранскрыбіруйце першы абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго займенніка і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 12

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

У прыро..е можна назіраць дзі..ную з’яву. Мёртвая, халодная і непрыступная скала прастаіць міл..ёны гадоў, вытрывае гарачую спёку лета і траскучыя маразы, да..джы ды навальніцы.

А вось такое маленькае насе..не бярозы, мікраскапічная і кволен..кая крупінка, трапіўшы ў расколіну скалы і пусціўшы карэ..не, з часам пранікае ўсе глыбей у цвер..ь, і настае момант, калі непрыступная скала, якая памятае іхты..заўраў і мамантаў, раптам не вытрымлівае націску бяро..кі і ра..сыпаецца. Бо здаровы і дужы расток заўсёды знойдзе разумную дарогу, каб прабіцца да со..ца, да кіслароду, да сокаў.

1. Затранскрыбіруйце першы абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго лічэбніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 13

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

А..даўшыся роздуму, Іван ішоў спорна, таро..ка і не прыкмячаў часу. Джулія, пэўна, зразумеўшы, што зачапіла балючую струну ў ягонай душы, таксама зважліва змоўкла, крыху а..стала, і яны доўга ішлі так – лезлі ..гору па схіле.

Тым часам на бязладна-велічнае навалле гор споўз з падн..бесся трывожны ветраны вечар. Горы пачалі хутка цямнець, вузела і без таго сц..тая хмарамі дал..чынь; знік срабрысты зіхоткі бляск далёкага хры..та, туманнае марыва дарэшты праглынула яго. На фоне прысветле..ага неба гіганцкім спарышом чарнела бліжняя в..рхавіна. У седдавіне быў перавал, туды вяла сце..ка.

1. Затранскрыбіруйце першы абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго дзеяслова (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 14

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Тут варта паразважаць пра н..простае пытанне нашай гістарычнай пам..ці. Яна ад бацькоў дзецям, на жаль, з г..намі не перадаецца, як і іншыя чалавечыя а..метнасці — мова, сумленне, веды. Кожны чалавек нанава асвойвае абсягі даўніны з яе велічнымі асобамі народных г..рояў і пакутнікаў і жахлівымі постацямі забойцаў народа, здраднікаў, з перамогамі, здабыткамі, стратамі і гаркотай.

Гэтую пам..ць выхо..ваюць апавяда..ні бабулі і маці, помнікі, назвы вуліц, святыя для народа м..сціны, словы настаўніка, калі ён мае што сказаць. На Беларусі такое выхаванне з розных прычын было зведзена амаль на нуль.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго прыслоўя і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 15

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Некалі на ўзбярэ..жы Свіслачы стаяў драўл..ны Купалаў домік. У ім за..сёды было людна: жыла блі..кая і далёкая радня, надоўга затрымліваліся госці, прыходзілі маладыя паэты, за..зджалі сва..кі даўніх сяброў. Уладзіслава Францаўна радасна і ..чодра ўсіх прымала, улагоджвала, частавала і пільна сачыла, каб заўсёды было ціха і ўтульна, светла і спакойна на той палавіне, дзе працаваў н..спакойны Купала.

Уладзіслава Францаўна была не толькі гаспадыняю ў сваім гасці..ным доме, яна сваё добрае с..рца, як родная маці, а..давала чужым дзецям: загадвала дзіцячымі садамі, складала зборнікі казак, вершаў і песень.

1. Затранскрыбіруйце апошні абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго займенніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 16

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Вечар найбольш прыгнятальна дз..йнічаў на Івана. Ні ўдзень, ні ўначы, ні ўранку не было так самотна, так н..ўтульна-трывожна і сумна, як у часе змярка..ня. Ён адчуў гэта ў гады вайны ды яшчэ ў палоне, на чужой з..млі — у бядзе, голадзе і сц..жы.

У такі час асабліва востра дапякалі адзінота, бе..дапаможнасць, залежнасць ад б..злітаснае варожае сілы. I асабліва нясцерпна хацелася міру, дабра і роднае, блі..кае душы побач.

Як за..жды, яна рабіла націск на “і”, гэта было непрывычна і знячэўку ажно палохала, быццам тут з’яві..ся яшчэ нехта, апрача іх двух.

1. Затранскрыбіруйце першы абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго дзеяслова і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 17

1. Спішыце верш, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Цу.. тварыўся – я праспаў:

Сне.. дасвеццем перапаў

Рана-рана.

I л..жыць ён на дварах,

На парканах, на дрывах –

Чысты-чысты.

Для гасцей абру.. у нас

Сцелюць гэтакі якра..

Белы-белы.

..чараваў в..скоўцаў снег:

Хоць бы слова, крык ды сме.., –Ціха-ціха.

Мо..чкі й я стаю ў цішы,

I так лё..ка на душы,

Светла-светла...

1. Затранскрыбіруйце другі слупок тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго займенніка і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 18

1. Спішыце верш, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Над спале..ай вёскай, адзетай жалобным гранітам,

Званы абзываюцца р..хам вайны незабытым.

Хай вечны агонь, што запал..ны ў пам..ць Хатыні,

Як рунь і як неба, палае – з..лёны і сіні,

Няхай яго полымя ж..там спякотным і спелым

Схіля..цца ў ногі Хатыні дварам скамянелым,

Парогу халоднаму, пры..бе ма..клівай пры хаце,

Хай гора, заснуўшае ў камні, прачнецца ў набаце.

1. Затранскрыбіруйце апошнія чатыры радкі верша (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго дзеяслова і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 19

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

Бывае, спатр..біцца ўзімку

Пр..мень, не злоўлены летам,

Бывае, што мала пахаў

У моры травінак і красак,

Бывае, не хопіць кол..раў

У в..сновым кв..цісты разліве,

Бывае, так мала гукаў

Чуецца ў моры лесу,

Бывае, не радуюць п..сні

Мора крылатага птушак –

Тады я іду да ц..бе,

Мой акі..н вялікі,

У які ўсе моры ..падаюць, –

Мая адзіная мова!

1. Затранскрыбіруйце другі слупок верша (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго назоўніка і аднаго займенніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

Варыянт № 20

1. Спішыце тэкст, устаўце прапушчаныя літары, падкрэсліце іх.

На пачатку двац..атых гадо.. у першых чытанках, побач з вершамі Купалы і Коласа, на..хнёна і пя..чотна слова Канстанцыі Буйло далучала нас да чаро..нага хараства роднай мовы і роднай з..млі. 3 тых часоў водгул..ем жыве ў душы:

Люблю наро.. наш беларускі,

Хаціны ў з..лені садоў,

Залочаныя збо..жам нівы

I несціха..ы шум лясоў.

Прачыталі людзі гэтыя простыя і маляўнічыя словы, і трап..ткая споведзь юнай паэтэсы выпырхнула ў свет чароўнай песн..й.

1. Затранскрыбіруйце першы абзац тэкста (заданне 1).

2. Выканайце фанетычны разбор падкрэсленых слоў (заданне 1).

3. Спішыце словы, пастаўце ў іх націск.

Садавіна, алфавіт, блукаць, цэмент, існуе, вусы, грамадзянін, выпадак, каменны, дакумент, заінець, заечы, прыняты, дыспансер, дыямент, даўніна, крапіва, вязанка, індустрыя, жыхар, квартал, загрудкі, слабы, крыху, апрануты, кулінарыя, інструмент, камбайнер, цяжар, мысленне, карабель, магазін, маляр, статуя, статут, сталяр, бульбяны, латаць, сінанімія, жывіца.

5.Растлумачце лексічнае значэнне слова, выдзеленага курсівам (заданне 1).Складзіце з ім сказ.

6.З задання № 4 выпішыце ўсе словы з наступнай марфемнай будовай: корань – суфікс – канчатак і корань – канчатак.

7.Выканайце словаўтваральны аналіз слоў.

Узор: давучванне → давучваць (суфіксальны спосаб).

Адбракоўка, амаладжэнне, выверка, выстрал, забаронны, заморскі, перапісчык, прыпісаць, разбегчыся, узгорыстасць, устойліва.

8.Выканайце марфалагічны разбор аднаго лічэбніка і аднаго прыметніка (заданне 1).

9.Перакладзіце словазлучэнні, вызначце іх род.

Длинная шинель, красный гонт, ручная собака, неправильная дробь, большая мозоль, острая боль, старый комод, тёмная накипь, длинная тень, горькая полынь, чёрная бровь, правая туфля, глухая лесостепь, полная опись, дорожная пыль, лечебная валерьяна, неразборчивая запись, белый гусь, древняя летопись, большая охапка, широкая степь, густое какао, едкая гарь, сложный вопрос, ближайшая остановка, здоровый интерес, крупная фасоль.

АГУЛЬНЫЯ МЕТАДЫЧНЫЯ РЭКАМЕНДАЦЫІ ПА ВЫКАНАННІ ДАМАШНЯЙ КАНТРОЛЬНАЙ РАБОТЫ

Адной з форм самастойнай працы навучэнца-завочніка з’яўляецца дамашняя кантрольная работа, выкананне якой дае магчымасць вызначыць веды, уменні, навыкі, паколькі яна дазваляе праверыць тэарэтычныя веды, іх практычнае прымяненне.

Глыбокае вывучэнне і аналіз пытанняў вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова”, уменне класіфікаваць і сістэматызаваць моўны матэрыял, выкладаць свае думкі лагічна, паслядоўна – гэта навыкі, якія набывае навучэнец у працэсе выканання дамашняй кантрольнай работы.

Афармленню кантрольнай работы неабходна надаваць належную ўвагу.

Узор:

Дамашняя кантрольная работа

па вучэбным прадмеце

“Сучасная беларуская мова”

навучэнкі групы ДО – …

Салігорскага дзяржаўнага каледжа

Рыдзецкай Кацярыны Мікалаеўны

Варыянт № 10

Кантрольная работа выконваецца ў вучнёўскім сшытку ў лінейку з адведзенымі палямі. Заданні павінны выконвацца ў той паслядоўнасці, у якой яны пададзены ў кантрольнай рабоце, заданні перапісваюцца поўнасцю, кожнае заданне пачынаецца з чырвонага радка.

Для выканання работы навучэнец выкарыстоўвае літаратуру: дапамож-нікі, падручнікі, слоўнікі і інш. Кантрольная работа завяршаецца спісам выкарыстанай літаратуры, які складаецца ў алфавітным парадку.

Выкананая кантрольная работа накіроўваецца для праверкі ў каледж ва ўстаноўлены тэрмін.

Пасля праверкі кантрольнай работы навучэнец знаёміцца з рэцэнзіяй, пры неабходнасці робіць работу над памылкамі або дапрацоўвае яе. Усе дапрацоўкі выконваюцца ў тым жа сшытку, што і кантрольная работа.

Адрэцэнзіраваная і дапрацаваная кантрольная работа захоўваецца да завяршэння вывучэння вучэбным прадмеце.

ТЭМЫ ДЛЯ САМАСТОЙНАГА ВЫВУЧЭННЯ

Тэма: 1.1. Фанетыка

Фанетыка як навука аб гукавым ладзе мовы.

Транскрыпцыя.

Прынцыпы класіфікацыі гукаў. Зычныя і галосныя гукі. Санорныя і шумныя, звонкія і глухія.

Класіфікацыя галосных гукаў.

Склад. Складападзел.

Асноўныя фанетычныя працэсы: асіміляцыя, падаўжэнне.

Тэма: 1.2. Арфаэпія

Прадмет і задачы арфаэпіі.

Асноўныя нормы сучаснага беларускага вымаўлення. Арфаэпічная норма і культура маўлення.

Адхіленні ад нормаў літаратурнага вымаўлення і іх прычыны.

Тэма: 1.3. Графіка

Прадмет і задачы графікі.

Суадносіны паміж літарамі і гукамі ў беларускай графіцы.

Тэма: 1.4. Арфаграфія

Арфаграфія, яе прадмет і задачы.

Асноўныя прынцыпы беларускай арфаграфіі: фанетычны, марфалагічны, традыцыйнае, дыферэнцыйнае напісанне.

Правілы правапісу галосных, заснаваныя на фанетычным прынцыпе.

Марфалагічныя і традыцыйныя напісанні галосных.

Правапіс зычных паводле фанетычнага прынцыпу.

Прынцыпы і правілы напісання слоў злітна, асобна, праз злучок.

Ужыванне вялікай літары.

Правілы пераносу.

Тэма: 2.1. Лексікалогія

Лексікалогія як раздзел мовазнаўства.

Слова як асноўная адзінка мовы. Функцыі слова.

Лексічнае і граматычнае значэнні слова.

Мнагазначнасць. Прамыя і пераносныя значэнні. Амонімы. Сінонімы. Антонімы. Паронімы.

Тэма: 2.2. Фразеалогія

Прадмет і задачы фразеалогіі.

Класіфікацыя фразеалагічных зваротаў паводле паходжання.

Крыніцы беларускай фразеалогіі.

Даведнікі па беларускай фразеалогіі.

Тэма: 2.3. Лексікаграфія

Прадмет і задачы лексікаграфіі.

Тыпы лінгвістычных слоўнікаў.

Тэма: 3.1. Марфемная будова слоў

Марфема: тэрмін і паняцце.

Класіфікацыя марфем паводле іх ролі, значэння, функцыі і месца ў складзе слова.

Аснова: тэрмін і паняцце. Аснова як абавязковы кампанент структуры слова. Вытворныя і невытворныя асновы. Аснова і корань.

Марфемны аналіз слова. Адрозненне і ўзаемаадносіны марфемнага, словаўтваральнага.

Тэма: 3.2. Словаўтварэнне

Словаўтварэнне як раздзел мовазнаўства.

Словаўтваральная і марфемная структура слова.

Афіксальныя спосабы словаўтварэння, іх разнавіднасці. Бязафікснае словаўтварэнне, яго асаблівасці.Складанне як спосаб словаўтварэння: словаскладанне, асноваскладанне. Абрэвіяцыя, яе асаблівасці. Віды абрэвіятур.

Словаўтваральны аналіз, яго спецыфіка, прынцыпы і задачы.

Тэма: 4.1. Сістэма часцін мовы

Марфалогія як раздзел граматыкі, яе прадмет і задачы.

Сістэма часцін мовы ў беларускай мове.

Тэма: 4.2. Назоўнік

Лексіка-граматычныя разрады назоўнікаў.

Сістэма граматычных катэгорый назоўніка: катэгорыі роду, ліку і склону.

Разыходжанні ў граматычным родзе некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.

Катэгорыя ліку назоўнікаў.

Адзіночналікавыя і множналікавыя назоўнікі.

Несупадзенне ліку некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.

Катэгорыя склону назоўнікаў.

Скланенне назоўнікаў.

Словаўтварэнне назоўнікаў.

Тэма: 4.3. Прыметнік

Прыметнік як часціна мовы.

Разрады прыметнікаў: якасныя, адносныя і прыналежныя прыметнікі.

Поўныя і кароткія формы якасных прыметнікаў.

Ступені параўнання якасных прыметнікаў, ўтварэнне. Прыметнікі са значэннем ацэнкі і меры якасці.

Спосабы ўтварэння прыметнікаў.

Тэма: 4.4. Лічэбнік

Лічэбнік як часціна мовы.

Разрады лічэбнікаў паводле значэння і структуры.

Колькасныя лічэбнікі, асаблівасці іх сінтаксічнай спалучальнасці з назоўнікамі.

Дробавыя лічэбнікі.

Простыя, складаныя і састаўныя лічэбнікі, іх структура.

Няпэўна-колькасныя словы.

Словаўтварэнне лічэбнікаў.

Асноўныя спосабы марфемнага ўтварэння лічэбнікаў.

Утварэнне парадкавых лічэбнікаў.

Ужыванне лічэбнікаў у ролі іншых часцін мовы.

Тэма: 4.5. Займеннік

Займеннік як часціна мовы.

Разрады займеннікаў паводле лексічнага значэння.

Марфалагічная класіфікацыя займеннікаў.

Скланенне займеннікаў.

Словаўтварэнне займеннікаў. Асноўныя спосабы марфемнага (афіксальнага) утварэння займеннікаў.

Пераход іншых часцін мовы ў займеннікі.

Тэма: 4.6. Дзеяслоў і яго формы – дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе

Дзеяслоў як часціна мовы.

Граматычныя катэгорыі і граматычныя формы дзеяслова. Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў).

Асновы дзеяслова: інфінітыва і цяперашняга (будучага простага) часу.

Пераходныя і непераходныя дзеясловы.

Катэгорыя трывання дзеяслова. Дзеясловы закончанага і незакончанага трывання.

Зваротныя дзеясловы.

Катэгорыі стану, ладу, часу, роду, ліку і асобы дзеясловаў.

Безасабовыя дзеясловы.

Спражэнне дзеясловаў.

Рознаспрагальныя дзеясловы.

Словаўтварэнне дзеясловаў.

Дзеепрыметнік як дзеяслоўная форма.

Граматычная характарыстыка дзеепрыметнікаў.

Дзеепрыметнікі незалежнага і залежнага стану, цяперашняга і прошлага часу, іх значэнні, спосабы ўтварэння, асаблівасці ўжывання ў сучаснай беларускай мове.

Асаблівасці ўтварэння дзеепрыметнікаў розных разрадаў.

Поўныя і кароткія формы дзеепрыметнікаў залежнага стану.

Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма.

Граматычная характарыстыка дзеепрыслоўя.

Суадноснасць дзеепрыслоўяў з дзеясловамі і прыслоўямі.

Граматычныя катэгорыі дзеепрыслоўяў.

Утварэнне дзеепрыслоўяў незакончанага і закончанага трывання.

Ужыванне дзеепрыслоўяў у сучаснай беларускай мове.

Тэма: 4.7. Прыслоўе. Катэгорыя стану

Прыслоўе як часціна мовы.

Лексіка-граматычныя разрады прыслоўяў: азначальныя і акалічнасныя.

Ступені параўнання (вышэйшая і найвышэйшая) якасных прыслоўяў, іх утварэнне і ўжыванне.

Спосабы ўтварэння прыслоўяў.

Пераход прыслоўяў у назоўнікі, словы катэгорыі стану, прыназоўнікі, злучнікі і часціцы.

Катэгорыі стану як асобны лексіка-граматычны клас і іх адметнасці. Разрады катэгорыі стану паводле значэння. Словаўтварэнне катэгорыі стану.

Тэма: 4.8. Службовыя часціны мовы. Выклічнік

Класіфікацыя службовых слоў паводле граматычных значэнняў і функцый у сказе.

Прыназоўнікі як службовыя словы.Функцыі прыназоўнікаў. Класіфікацыя прыназоўнікаў паводле паходжання і структуры.

Вытворныя і невытворныя прыназоўнікі. Простыя, складаныя і састаўныя прыназоўнікі.Ужыванне прыназоўнікаў з ускоснымі склонамі назоўнікаў.

Злучнікі як службовыя словы. Класіфікацыя злучнікаў паводле функцыянальнага значэння: злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі. Разрады злучнікаў паводле паходжання, саставу, спосабу ўжывання.

Часціцы як непаўназначная часціна мовы. Разрады часціц паводле іх функцыянальнага значэння: семантычныя, мадальныя і мадальна-валявыя, эмацыянальна-экспрэсіўныя. Словаўтваральныя і формаўтваральныя часціцы. Разрады часціц паводле паходжання. Утварэнне састаўных часціц. Пераход у часціцы слоў іншых часцін мовы.

Месца выклічнікаў у сістэме часцін мовы. Разрады выклічнікаў паводле значэння і пажоджання.

Словаўтварэнне выклічнікаў. Ужыванне выклічнікаў у вуснай і пісьмовай мове.

Тэма: 5.1. Словазлучэнне

Словазлучэнне як сінтаксічная адзінка.

Будова, значэнне і функцыі словазлучэнняў.

Простыя і складаныя; свабодныя і несвабодныя.

Лексіка-граматычныя тыпы словазлучэнняў.

Разнавіднасці падпарадкавальнай сувязі: дапасаванне (поўнае і няпоўнае); кіраванне (беспрыназоўнікавае і прыназоўнікавае; моцнае і слабае); прымыканне.

Асаблівасці і нацыянальная адметнасць дапасавання і кіравання ў беларускай літаратурнай мове.

Тэма: 5.2. Просты сказ

Паняцце простага сказа.

Галоўныя і даданыя члены сказа.

Даданыя члены сказа.

Аднасастаўныя сказы. Выказнікавыя сказы.

Ускладненне простага сказа.

Сказы з аднароднымі членамі.

Абагульняльныя словы пры аднародных членах сказа.

Сказы з адасобленымі членамі сказа.

Сказы з параўнальнымі зваротамі.

Сказы з пабочнымі і ўстаўнымі канструкцыямі, іх структура і функцыі.

Сказы са звароткам.

Тэма: 5. 3. Складаны сказ

Паняцце складанага сказа.

Прынцыпы класіфікацыі складаных сказаў.

Паняцце складаназлучанага сказа. Складаназлучаныя сказы са спалучальнымі, размеркавальнымі, супраціўнымі, далучальнымі злучнікамі.

Паняцце складаназалежнага сказа. Складаназалежныя сказы з даданымі дзейнікавымі, выказнікавымі, дапаўняльнымі, азначальнымі і акалічнаснымі часткамі. Асноўныя сродкі сувязі: падпарадкавальныя злучнікі, злучальныя словы. Праблема размежавання злучнікаў і злучальных слоў.

Складаназалежныя сказы ўскладненай будовы: з некалькімі галоўнымі і некалькімі даданымі часткамі. Паслядоўнае падпарадкаванне; сузалежнае падпарадкаванне: аднароднае і неаднароднае; змешанае.

Паняцце бяззлучнікавага складанага сказа. Бяззлучнікавыя сказы аднароднага і неаднароднага складу, адкрытай і закрытай структуры.

Камбінаваныя складаныя сказы. Разнавіднасці камбінаваных сказаў, іх структура і значэнне. Сувязь прэдыкатыўных частак у камбінаваных складаных сказах.

Тэма: 5.4. Простая і ўскосная мова

Паняцце простай мовы і яе тыпаў: простая (прамая), ускосная і няўласна-простая (няўласна-прамая).

Сінтаксічныя і пунктуацыйныя асаблівасці ўвядзення чужаслоўя ў кантэкст.

Дыялог. Цытаты і іх афармленне.

Тэма: 5.5. Пунктуацыя

Прынцыпы беларускай пунктуацыі. Знакі прыпынку і іх функцыі. Пунктуацыйныя нормы. Пунктуацыйны разбор.

Тэма: 6.1 Функцыянальныя стылі беларускай мовы

Паняцце пра стылістыку. Функцыянальныя стылі беларускай мовы. Стылістычная норма.

ПАМЯТКА

1. ФАНЕТЫЧНЫ РАЗБОР СЛОВА

Пясча́ны – п’ашчаны – пя-сча-ны

У слове 3 склады: п’а – закрыты, прыкрыты, шча – адкрыты, прыкрыты, націскны, ны – адкрыты, прыкрыты.

Націск на другім складзе, націск нерухомы.

п – п’ – зычны, шумны, глухі, мяккі, губна-губны, змычны.

я – а – галосны, нелабіялізав., сярэдняга рада, ніжняга пад’ёму, ненаціскны.

с – ш – зычны, шумны, глухі, зацвярдз., шыпячы, пярэднеяз., шчылінны.

ч – ч – зычны, шумны, глухі, зацвярдз., шыпячы, пярэднеяз., змычна-шчыл.

а – а – галосны, нелабіялізав., сярэдняга рада, ніжняга пад’ёму, націскны.

н – н – зычны, санорны, цвёрды, пярэднеязычны, зубны, насавы.

ы – ы – галосны, нелабіяліз., сярэдняга рада, верхняга пад’ёму, ненаціскны.

У слове 7 літар, 7 гукаў.

2. МАРФЕМНЫ РАЗБОР

Грудок

1. Назоўнік

2. Нязменнае

3. Нулявы канчатак

4. Аснова – грудок (вытворная)

5. Корань – груд – (свабодны); груда, груд

6. Суфікс -ок-.

Прасёлкавая

1. Прыметнік

2. Зменнае

3. Канчатак – ая

4. Аснова – прасёлкав – (вытворная)

5. Корань – сёл – (звязаны); прасёлак, сяло

6. Суфікс -к-,-ав-, прыстаўка пра-

1. ПАРАДАК МАРФАЛАГІЧНАГА РАЗБОРУ ЧАСЦІН МОВЫ

Нацыянальнае — гэта тое пачуццё, адчуванне канкрэтнай радзімы, якое даецца чалавеку разам з адведзеным яму жыццём. Нацыянальны характар, нацыянальны погляд на рэчы, адчуванне свайго слова перадаюцца быццам бы па спадчыне. Ну, і, вядома ж, абавязковы тут фактар — родная мова, нездарма ў беларусаў яна завецца матчынай, бо маці спявае на гэтай мове першую калыханку, вучыць дзіця першым словам, вучыць яго спазнаваць свет, абжывацца ў свеце, прывучаючы свет да сябе і сябе да свету. Мову нездарма называюць душой народа, нацыі. Птушка па голасе, народ па мове вызначаецца, адрозніваецца. Трэба памятаць, што за любой нацыяй стаіць гісторыя, якая ахоўвае, беражэ яе ад забыцця і безгалосся. (Паводле Рыгора Барадуліна)

Парадак марфалагічнага разбору назоўніка.

1. Слова ў тэксце.

2. Часціна мовы.

3. Пачатковая форма.

4. Лексіка-семантычная група (назва канкрэтнага прадмета, асобы, жывёлы, з’явы прыроды, абстрактна-разумовага паняцця, рэчыва, стану, апрадмечанага дзеяння, апрадмечанай якасці і інш.)

5. Лексіка-граматычны разрад (уласны ці агульны, канкрэтны (у тым ліку адзінкавы) ці абстрактны, зборны, рэчыўны; адушаўлёны ці неадушаўлёны, асабовы ці неасабовы).

6.Марфалагічныя прыметы: пастаянныя, несловазменныя (кваліфікуючыя, сталыя, нязменныя): род, скланенне (I, II, III); лік, склон.

7. Сінтаксічная роля ў сказе.

Нацыяй – назоўнік, пачатковая форма нацыя – назва гістарычна ўстойлівай супольнасці людзей, канкрэтны, неадушаўлёны, неасабовы; жаночага роду, II скланення; адзіночнага ліку, творнага склону, у сказе выконвае сінтаксічную функцыю ўскоснага дапаўнення (стаіць (за чым?) за нацыяй).

Парадак марфалагічнага разбору прыметніка.

1. Слова ў тэксце.

2. Часціна мовы. Катэгарыяльнае і канкрэтнае значэнне прыметніка.

3. Пачатковая форма прыметніка (Н.скл, адз. л, м.р.)

4. Лексіка-граматычны разрад прыметніка: якасны, адносны, прыналежны.

5. Форма прыметніка (поўная, кароткая).

6. Ступень параўнання прыметніка (калі ёсць): простая ці складаная формы вышэйшай ці найвышэйшай ступені параўнання.

7. Форма ацэнкі і меры якасці прыметніка (калі ёсць).

8. Марфалагічныя прыметы: род, лік, склон.

9. Сінтаксічная роля ў сказе.

Нацыянальны (характар) – прыметнік, абазначае прымету прадмета, прымету прадмета паводле адносін; пачатковая форма – нацыянальны, адносны, ужыты ў поўнай форме; не мае ступеней параўнання, не мае формаў ацэнкі і меры якасці, у сказе ўжыты ў м.р, адз. ліку, назоўным склоне; дапасуецца да назоўніка характар у родзе, ліку і склоне; у сказе выконвае функцыю дапасаванага азначэння.

Парадак марфалагічнага разбору лічэбніка.

1. Слова ў тэксце

2.Часціна мовы, катэгарыяльнае значэнне лічэбніка.

3. Пачатковая форма лічэбніка – Н.скл., м.р. (калі змяняецца па родах), адз.л. (калі змяняецца па ліках).

4. Лексіка-граматычны разрад і падразрад лічэбніка (колькасны: пэўнаколькасны (уласнаколькасны, зборны, дробавы), няпэўнаколькасны; парадкавы)

5. Разрад паводле структуры (просты, складаны, састаўны).

6. Разрад паводле паходжання і ўтварэння: вытворны ці невытворны.

7. Марфалагічныя прыметы: для колькасных – склон, род (калі ёсць), лік (калі ёсць), для парадкавых – род, лік, склон; назоўнік, да якога лічэбнік дапасуецца

8. Сінтаксічная сувязь лічэбніка з назоўнікам.

9. Сінтаксічная роля ў сказе.

Першым (словам) – лічэбнік, абазначае парадак пры лічэнні, пачатковая форма першы; парадкавы; просты; у сказе ўжыты ў форме множнага ліку, давальнага склону; дапасуецца да назоўніка словам у ліку і склоне, у сказе выконвае функцыю дапасаванага азначэння.

Парадак марфалагічнага разбору займенніка.

1. Слова ў тэксце.

2. Часціна мовы, катэгарыяльнае значэнне займенніка.

3. Пачатковая форма – назоўны склон мужчынскага роду (калі змяняецца па родах), адзіночнага ліку (калі змяняецца па ліках).

4. Разрад займенніка паводле суадносін з іншымі часцінамі мовы): – займеннік-назоўнік (абагульнена-прадметны), – займеннік-прыметнік (абагульнена-якасны), – займеннік-лічэбнік (абагульнена-колькасны),

5. Лексіка-граматычны разрад: асабовы, зваротны, прыналежны, указальны, азначальны, пытальны, адносны, адмоўны, няпэўны.

6. Марфалагічныя прыметы: род (калі ёсць), лік (калі ёсць, склон.

7. Сінтаксічная сувязь займенніка з назоўнікам (калі займеннік-прыметнік ці займеннік-лічэбнік).

8. Сінтаксічная роля ў сказе.

Якая – займеннік, указвае на прадмет, пачатковая форма – які, займеннік-прыметнік (абагульнена-якасны), жаночы род, адзіночны лік, назоўны склон, дапасуецца да назоўніка гісторыя ў родзе і ліку; у сказе з’яўляецца дзейнікам.

Парадак марфалагічнага разбору дзеяслова

1. Слова ў тэксце.

2. Часціна мовы; катэгарыяльнае значэнне.

2. Пачатковая форма (інфінітыў).

3. Асновы дзеяслова: цяперашняга (або будучага простага) часу, інфінітыва, прошлага часу (калі асновы інфінітыва і прошлага часу не супадаюць).

4. Лескіка-граматычныя разрады дзеяслова: – зваротны ці незваротны; – пераходны ці непераходны; – асабовы ці безасабовы;

5. Пастаянныя марфалагічныя прыметы – закончанага ці незакончанага трывання, – залежнага ці незалежнага стану,

5. Тып спражэння дзеяслова (I, II).

6. Непастаянныя марфалагічныя прыметы: а) лад, б) час (калі ёсць), г) асоба (калі ёсць), д) род (калі ёсць).

6. Сінтаксічная роля ў сказе.

Вызначаецца – дзеяслоў, працэсуальнасць, пачатковая форма вызначацца, аснова цяперашняга часу вызначай-…-цца, аснова інфінітыва вызнача-…-ца, зваротны, непераходны, асабовы, незакончанага трывання, I спражэння, у форме абвеснага ладу, цяперашняга часу, адзіночнага ліку, 3 асобы, у сказе выконвае сінтаксічную ролю выказніка.

Парадак марфалагічнага разбору прыслоўя.

1. Слова ў тэксце.

2. Часціна мовы, катэгарыяльнае значэнне.

3. Пачатковая форма прыслоўя (калі ёсць ступені параўнання).

4. Разрад і падразрад прыслоўя паводле значэння: азначальнае (якаснае, колькаснае), акалічнаснае (месца, часу, прычыны, мэты) ці якасна- акалічнаснае (спосабу дзеяння, параўнання, сукупнасці ці сумеснасці).

5. Разрад паводле паходжання невытворнае ці вытворнае.

6. Спосаб утварэння.

7. Ступень параўнання (калі ёсць): простая або складаная формы вышэйшай ці найвышэйшай ступені параўнання).

6. Форма ацэнкі і меры якасці (калі ёсць).

7. Сінтаксічная роля ў сказе.

Нездарма – нездарма, прыслоўе, абазначае непрацэсуальную прымету дзеяння, акалічнаснае, прыслоўе мэты; вытворнае, ад прыслоўя дарма пры дапамозе прыстаўкі; ступені параўнання не мае, формы ацэнкі і меры якасці няма, у сказе з’яўляецца акалічнасцю спосабу дзеяння.

4.ФАНЕТЫЧНАЯ ТРАНСКРЫПЦЫЯ

Фанетычная транскрыпцыя (ад лац. transcriptio – перапісванне). Аснова фанетычнай транскрыпцыі зводзіцца да такога правіла: пішы тое, што чуеш: дуб [ д у п ], бярозка [ б ' а р о с к а ]. Кожны гук у гэтай спецыяльнай сістэме пісьма абазначаецца адным i тым жа графічным знакам i, наадварот, кожны графічны знак абазначае які-небудзь адзін гук. У фанетычнай транскрыпцыі карыстаюцца звычайнымі літарамі беларускага алфавіта, аднак у сувязі з тым, што гукаў у беларускай мове больш, чым літар у алфавіце, ужываюцца некаторыя дадатковыя літары, а таксама спецыяльныя знакі, пералік якіх падаецца ніжэй:

– мяккасць зычнага абазначаецца знакам гравіса, які ставіцца справа каля верхняй часткі літары: [ц' в' i с ' ц ' і ], [ с ' н ' э х ], [ з ' в ' э р ];

– падоўжанае вымаўленне гукаў абазначаецца гарызантальнай рыскай над літарай: [у з в ы шш а ], [ к а м ' э нн ы ], [ к а м ' э нн ' э ];

– галосныя гyкi абазначаюцца літарамі о, э, а, у, ы, i; літары е, ё, ю, я ў фанетычнай транскрыпцыі не выкарыстоўваюцца;

– фанетычныя адзінкі, якія транскрыбіруюцца, бяруцца ў квадратныя дужкі;

– у словах абазначаецца асноўны націск знакам (') i пабочны знакам (');

– службовыя словы прымыкаюць да суседніх самастойных слоў, утвараючы адно фанетычнае слова;

– знакам ( ) абазначаюцца праклітыкі i энклітыкі: [y л' э с' э], [б' э с п а т р э б ы], [с к а з а ў б ы];

– знакі прыпынку ў фанетычнай транскрыпцыі не ставяцца;

– кароткая паўза ў фразе абазначаецца адной нахіленай рыскай (/), а працяглая паўза – дзвюма (//);

– пытальнік i клічнік захоўваюцца;

– вялікія літары, а таксама ь i апостраф у фанетычнай транскрыпцыі не ўжываюцца.

Узор фанетычнай транскрыпцыі

На змярканні з-за лесу напаўзалі шызыя змрочныя хмары. Cвaiм шчыльным цяжарам яны зусім загрувасцілі неба, затулілі блішчастую шчыліну над касагорам; стала пагрозліва, трывожна і сцюдзёна. Вецер з шалёнай восеньскай лютасцю абтрасаў бярозы над шляхам, цepaбiў, вымятaў лісцвяны маладняк прысадаў, гнаў цераз чыгунку ў шэрую далеч шапатлівае пакручастае лісце. Каламутная вада ў лужыне ад напору ветру аж плёскалася з даpoгi i пырскала на ўзмежак сцюдзёнымі бруднымі кроплямі.

[на з'м'аркан' і за л'эсу напаўзал'і шызыйa змрочныйa хмары // свaйім шчыл'ным ц' ажарам йaны зус'ім загрувас'ц' іл'і н'эба // затул'іл'і бл'ішчастуйy шчыл'іну нат касагорам / стала пагроз'л'іва / трывожна й с'ц'удз'она // в'эц'эр шал'онай воc'эн'скай л'утас'ц'y аптрасаў б'арозы нат шл'ахам / ц'эpaб'іў / вым' атaў л'іс'ц'в'aны маладн'ак прысадаў / гнаў ц'эрас чыгунку ў шэруйy дал'эч шапатл'івaйэ пакручастайэ л'іс'ц'э // каламутнайa вада ў лужын' э ад напору в'этру аш пл'оскаласa з даpoй'i й пырскала на ўз'м'эжак с'ц'y'дз 'оным'і брудным' і кропл'ам'і // ]

1. ЛЕКСІЧНЫ РАЗБОР СЛОВА

Што ні кажы, а жыццё, ужо само па сабе, ёсць радасць, вялікае шчасце, бясцэнны дар. (К-с)

1. Радасць – пачуццё вялікай асалоды, задаволенасці. Слова мнагазначнае. Іншыя значэнні: ‘падзеі, абставіны, якія прыносяць асалоду, шчасце’, ‘ласкавы, пяшчотны зварот’.

2. Значэнне прамое, свабоднае.

3. Сінонім: весялосць; антонім: смутак.

4. Спрадвечна беларускае.

5. Агульнаўжывальнае.

6. Належыць да актыўнай лексікі.

7. Стылістычна нейтральнае.

Чалавек працы – творца ўсіх багаццяу свету.

1. Творца – той, хто стварае матэрыяльныя і духоўныя каштоўнасці. Слова адназначнае.

2. Значэнне прамое, свабоднае.

3. Сінонімы: тварэц, стваральнік; антонім: разбуральнік.

4. Запазычанае з польскай мовы. Прымета запазычанасці – суфікс -ц- (а).

5. Агульнаўжывальнае.

6. Належыць да актыўнай лексікі.

7. Гутарковае.

КРЫТЭРЫІ АЦЭНКІ ВЫНІКАЎ ВУЧЭБНАЙ ДЗЕЙНАСЦІ НАВУЧЭНЦАЎ

па вучэбным прадмеце “Сучасная беларуская мова”

Адзнака ў балах	Паказчыкі ацэнкі
1 (адзін)	Пазнаванне з дапамогай выкладчыка асобных элементаў праграмнага вучэбнага матэрыялу (тэрмінаў, паняццяў, моўных адзінак і фактаў, іх уласцівасцей і прымет, іншых элементаў моўных ведаў), пададзеных у гатовым выглядзе
2 (два)	Пазнаванне з дапамогай выкладчыка і адрозніванне па прад’яўленым апісанні вывучаных тэрмінаў, паняццяў, правіл, асобных элементаў праграмнага вучэбнага матэрыялу (моўных адзінак і фактаў, іх уласцівасцей і прымет)
3 (тры)	Узнаўленне па памяці (не ў поўным аб’ёме) праграмнага вучэбнага матэрыялу (тэрмінаў, паняццяў, азначэнняў, правіл, моўных адзінак і фактаў, іх уласцівасцей і прымет). Выкананне з дапамогай выкладчыка практыкаванняў па ўзоры. Знаходжанне (не ў поўным аб’ёме) інфармацыі, прад’яўленай у вывучаным матэрыяле ў яўным выглядзе. Маўленне з парушэннямі паслядоўнасці і лагічнасці, вялікай колькасцю маўленчых памылак, якія навучэнец выпраўляе з дапамогай выкладчыка
4 (чатыры)	Самастойнае ўзнаўленне па памяці праграмнага вучэбнага матэрыялу (тэрмінаў, паняццяў, азначэнняў, правіл, моўных адзінак і фактаў, іх уласцівасцей і прымет). Самастойнае выкананне практыкаванняў па ўзоры, распазнаванне вывучаных моўных з’яў па асобных прыметах. Самастойнае знаходжанне інфармацыі, прад’яўленай у вывучаным матэрыяле ў яўным выглядзе. Маўленне з парушэннямі паслядоўнасці і лагічнасці, вялікай колькасцю маўленчых памылак, якія навучэнец часткова выпраўляе пры ўказанні на іх
5 (пяць)	Узнаўленне (не ў поўным аб’ёме) на ўзроўні разумення праграмнага вучэбнага матэрыялу з указаннем агульных і адметных істотных прымет моўных адзінак і фактаў, іх тлумачэннем, абгрунтаваннем, падмацаваннем прыкладамі з вучэбнага дапаможніка. Распазнаванне (не ў поўным аб’ёме) моўных адзінак і фактаў па ўказаных прыметах; выяўленне арфаграм, пунктаграм, парушэнняў моўнай нормы ў маўленні. Выкананне (не ў поўным аб’ёме) практыкаванняў, розных відаў моўных разбораў па вядомым алгарытме; вырашэнне арфаграфічных і пунктуацыйных задач з выкарыстаннем вывучаных правіл. Знаходжанне (не ў поўным аб’ёме) інфармацыі, прад’яўленай у вывучаным матэрыяле ў няяўным выглядзе (у тым ліку выяўленне дадатковай інфармацыі з табліц, алгарытмаў, схем, іншых сродкаў). Маўленне з асобнымі парушэннямі паслядоўнасці і лагічнасці, маўленчымі памылкамі, якія навучэнец выпраўляе з дапамогай выкладчыка пры ўказанні на іх.
6 (шэсць)	Самастойнае ўзнаўленне на ўзроўні разумення праграмнага вучэбнага матэрыялу з указаннем агульных і адметных істотных прымет моўных адзінак і фактаў, іх тлумачэннем, абгрунтаваннем, падмацаваннем прыкладамі. Самастойнае параўнанне, распазнаванне моўных адзінак і фактаў па ўказаных прыметах; выяўленне арфаграм, пунктаграм, парушэнняў моўнай нормы ў маўленні. Самастойнае выкананне практыкаванняў, розных відаў моўных разбораў па вядомым алгарытме; вырашэнне арфаграфічных і пунктуацыйных задач з выкарыстаннем вывучаных правіл. Самастойнае знаходжанне інфармацыі, прад’яўленай у вывучаным матэрыяле ў няяўным выглядзе (у тым ліку выяўленне дадатковай інфармацыі з табліц, алгарытмаў). Маўленне з асобнымі парушэннямі паслядоўнасці і лагічнасці, маўленчымі памылкамі, якія навучэнец выпраўляе з дапамогай дадатковых пытанняў выкладчыка
7 (сем)	Прымяненне (з дапамогай выкладчыка) моўных ведаў па ўзоры (выкарыстанне правіл, у тым ліку арфаграфічных і пунктуацыйных, пры вырашэнні вучэбных задач; аналіз, параўнанне, класіфікацыя моўных адзінак). Выкананне (з дапамогай выкладчыка) практыкаванняў, розных відаў моўных разбораў па вядомым алгарытме, вырашэнне арфаграфічных і пунктуацыйных задач з абгрунтаваннем выкананых дзеянняў. Характарыстыка (з дапамогай выкладчыка) вывучаных моўных фактаў па прапанаваным плане, устанаўленне ўзаемасувязей і ўзаемазалежнасці паміж імі, абагульненне і сістэматызацыя моўнага матэрыялу; выяўленне і выпраўленне арфаграфічных, пунктуацыйных, граматычных і маўленчых памылак. Вызначэнне (з дапамогай выкладчыка) структурных частак вучэбнага матэрыялу, устанаўленне сувязей паміж сэнсавымі адзінкамі інфармацыі, прадстаўленай у розных знакавых сістэмах (тэкставай, графічнай, іншай знакавай сістэме), у розных формах (табліцы, алгарытмы, схемы, іншыя формы), у розных крыніцах інфармацыі (дапаможніках, слоўніках, даведачнай літаратуры, іншых крыніцах інфармацыі); тлумачэнне вучэбнай інфармацыі (устанаўленне прычынна-выніковых сувязей, фармулёўка вывадаў на аснове зместу вучэбнага матэрыялу). Маўленне адпавядае патрабаванням лагічнасці і дакладнасці, навучэнец дапускае асобныя маўленчыя недахопы, якія выпраўляе пры ўказанні на іх
8 (восем)	Самастойнае прымяненне моўных ведаў па ўзоры (выкарыстанне правіл арфаграфічных і пунктуацыйных, пры вырашэнні вучэбных задач; аналіз, параўнанне, класіфікацыя моўных адзінак). Самастойнае выкананне практыкаванняў, розных відаў моўных разбораў па вядомым алгарытме, вырашэнне арфаграфічных і пунктуацыйных задач з абгрунтаваннем выкананых дзеянняў. Самастойная характарыстыка вывучаных моўных фактаў і з’яў па прапанаваным плане, самастойнае ўстанаўленне ўзаемасувязей і ўзаемазалежнасці паміж імі, абагульненне і сістэматызацыя моўнага матэрыялу; выяўленне і выпраўленне арфаграфічных, пунктуацыйных, граматычных і маўленчых памылак. Самастойнае вызначэнне структурных частак вучэбнага матэрыялу, устанаўленне сувязей паміж сэнсавымі адзінкамі інфармацыі, прадстаўленай у розных знакавых сістэмах (тэкставай, графічнай, іншай знакавай сістэме), у розных формах (табліцы, алгарытмы, схемы, іншыя формы), у розных крыніцах інфармацыі (дапаможніках, слоўніках, даведачнай літаратуры, іншых крыніцах інфармацыі); тлумачэнне вучэбнай інфармацыі (фармулёўка вывадаў на аснове зместу вучэбнага матэрыялу). Маўленне адпавядае патрабаванням лагічнасці і дакладнасці, навучэнец дапускае асобныя маўленчыя недахопы, якія выпраўляе самастойна (без указання на іх)
9 (дзевяць)	Аперыраванне (з дапамогай выкладчыка) праграмным вучэбным матэрыялам, прымяненне ведаў і ўменняў у незнаёмай, нестандартнай сітуацыі. Выкананне (з дапамогай выкладчыка) дзеянняў з моўным матэрыялам на аснове абагульнення і сістэматызацыі; заданняў на трансфармацыю моўнага матэрыялу. Інтэграцыя (з дапамогай выкладчыка) ведаў з розных прадметных галін для фармулявання абгрунтаваных вывадаў. Устанаўленне (з дапамогай выкладчыка) прычынна-выніковых сувязей і аналогій паміж рознымі моўнымі фактамі і з’явамі. Прымяненне (з дапамогай выкладчыка) засвоеных ведаў, уменняў і навыкаў аналізу моўных з’яў на міжпрадметным узроўні. Валоданне (з дапамогай выкладчыка) сучаснымі тэхналогіямі працы з інфармацыяй, прыёмамі адбору і сістэматызацыі матэрыялу на пэўную тэму; выкарыстанне інфармацыі з розных крыніц (слоўнікі, даведачная літаратура, сродкі масавай інфармацыі, інтэрнэт-рэсурсы); лагічнае абгрунтаванне і аргументацыя сваіх меркаванняў і суджэнняў. Маўленне дакладнае, правільнае, у адпаведнасці з нормамі пабудовы тэксту (лагічнасць, паслядоўнасць, звязнасць, адпаведнасць тэме, іншыя нормы); захаванне ў практыцы маўленчых зносін асноўных арфаэпічных, лексічных, граматычных, стылістычных норм сучаснай літаратурнай мовы (магчымыя адзінкавыя неістотныя маўленчыя недахопы, якія навучэнец выпраўляе самастойна), усвядомленае выкарыстанне вобразна-выяўленчых сродкаў мовы ў адпаведнасці з мэтай камунікацыі
10 (дзесяць)	Самастойнае аперыраванне праграмным вучэбным матэрыялам, прымяненне ведаў і ўменняў у незнаёмай, нестандартнай сітуацыі. Самастойнае выкананне дзеянняў з моўным матэрыялам на аснове абагульнення і сістэматызацыі; заданняў на трансфармацыю моўнага матэрыялу. Самастойная інтэграцыя ведаў з розных прадметных галін для фармулявання абгрунтаваных вывадаў. Самастойнае ўстанаўленне прычынна-выніковых сувязей і аналогій паміж рознымі моўнымі фактамі і з’явамі. Ажыццяўленне творчага пераносу ведаў, уменняў і навыкаў аналізу моўных з’яў на міжпрадметным узроўні; аргументацыя ўласнай пазіцыі. Самастойнае валоданне сучаснымі тэхналогіямі працы з інфармацыяй, прыёмамі адбору і сістэматызацыі матэрыялу на пэўную тэму; выкарыстанне інфармацыі з розных крыніц (слоўнікі, даведачная літаратура, сродкі масавай інфармацыі, інтэрнэт-рэсурсы); параўнанне вучэбнай інфармацыі і ўласнага вопыту, пабудова на гэтай аснове здагадак, доказ або абвяржэнне гіпотэз; ацэнка вучэбнай інфармацыі на аснове ўласных перакананняў і вопыту; лагічнае абгрунтаванне і аргументацыя сваіх меркаванняў і суджэнняў. Маўленне свабоднае, дакладнае, правільнае, у адпаведнасці з нормамі пабудовы тэксту (лагічнасць, паслядоўнасць, звязнаць, адпаведнасць тэме, іншыя нормы); захаванне ў практыцы маўленчых зносін норм беларускай літаратурнай мовы, правіл адбору маўленчых сродкаў з улікам маўленчай сітуацыі, ажыццяўленне маўленчага самакантролю, выступленнях перад аўдыторыяй з паведамленнем, дакладам, рэфератам, у працэсе абмеркавання актуальных тэм, выкарыстанне розных сродкаў аргументацыі

ЛІТАРАТУРА

1. Беларуская мова: Энцыклапедыя / Беларуская Энцыклапедыя; пад рэд. А.Я. Міхневіча / рэдкал.: Б.І.Сачанка (гал. рэд) [і інш.]. – Мінск: БелЭН, 1994.

2. Беларуская мова: хрэстаматыя: вучэбны дапаможнік / аўт.-склад. З.І.Бадзевіч і інш. – Мн.: Изд-во Юнипресс, 2005.

3. Лепешаў І.Я. Сучасная беларуская літаратурная мова: спрэчныя пытанні: дапаможнік / І.Я.Лепешаў. – Гродна: ГрДУ, 2002.

4. Сучасная беларуская літаратурная мова: Марфалогія: вучэбны дапаможнік / Н.В.Гаўрош, М.Ц. Кавалёва, Н.М. Нямковіч [і інш.]; пад агульн. рэд. праф. М.С.Яўневіча. – Мінск: Выд Ул.М. Скакун, 1997.

5. Сучасная беларуская літаратурная мова: Марфалогія: вучэбны дапаможнік / Н.В.Гаўрош, М.Ц. Кавалёва, Н.М. Нямковіч [і інш.]; пад агульн. рэд. праф. М.С.Яўневіча. – Мінск: Выд Ул.М. Скакун, 1997.

6. Сучасная беларуская мова. Зборнік практыкаванняў : вучэбны дапаможнік / Л. М. Грыгор’ева, Г.Ф. Андарала. – Мінск : Выш. шк., 2010.

6. Сучасная беларуская мова: вучэбны дапаможнік; / В. У. Азарка [і інш.] ; пад рэд. А.С.Васілеўскай. – Мінск : РІПА, 2020.

7. Сямешка, Л.І., Шкраба, І.Р., Бадзевіч, З.І. Курс беларускай мовы: падручнік / Л.І.Сямешка, І.Р.Шкраба, З.І.Бадзевіч. – Мінск: Універсітэцкае, 1996.

26