Методическая разработка по родному (кумыкскому) языку (4 класс) Презентация

Ана т илден ачыкъ дарс.

Дарсны аты:

«Орунча»

(такрарлав ва беклешдирив)

Дарсны мурады: 

• орунчаны гьакъында гечилген материалны такрарламакъ;
• бет орунчаланы гьакъында англав;
• бет орунчаланы башгъа тил гесимлерден айырып болмакъ;
• халкъны авуз яратывчулугъуна яшланы иштагъын бакътырмакъ;
• ана тилге бакъгъан сюювюн артдырмакъ.

Агьмат Жачаев

«Мен къумукъман»

Мен къумукъман шогъар оьктем юрегим

Мен къумукъман Къумукъ тюзде тувгъангъа

Къумукъ ана чайкъагъангъа

гьайлегим

Ёлакъ бетим къумукъ ана

жувгъангъа

ЁРАВ

-Яшлар, шу дарс насипли дарслардан бириси болсун!

-Юреклеригиз шатлыкъдан толсун,

-Къайгъы недир билмегиз.

-Бешлер тюгюл гермегиз!

1.Ёмакъланы чечигиз. Санавлукълагъа тергев беригиз.

1.Етти агъа-ини, оланы бирер къызардашы болгъан. Оланы агьлюсюнде нече яш болгъан?

2.Бир терекде беш алма,

Ёлдан бара беш гиши,

Бары да бирин алгъан,

Терекде нече къалгъан?

2.Ребусланы чечигиз.

г3, 5ик, 6н, т10, с100гюч

2.Санавлукъланы гьарплар булан тапкъыр этип языгъыз.

3 яш, 1 адам, 1-нчи май, 5-6 алма.

Орунча предметлени, белгилени, санавланы атларын англатмай, янгыз оланы гёрсетип къоягъан сёзлеге орунчалар деп айтыла.

Шолай болгъанда, орунчалар- ат тил гесимлени атлыкъланы, сыпатлыкъланы, санавлукъланы -орнунда къолланагъан тил гесими.

Мен, сен, о (ол), биз, сиз, олар

деген сёзлеге бет орунчалар деп айтыла. Бет орунчалар сёйлейген гишини (мен), тынглавучу (сен), лакъырда отракъчылыкъ этмейген гиши яда предметни (о, ол) гёрсете. Орунча тилни гесими.

Бет орунчалар- адамланы билдиреген, тек оланы атларын гёрсетмейген сёзлер. Адамлардан башгъа жанлы ва жансыз предметлер бет орунчалар булан гёрсетилсе, шо предметлер адамланы ерин тута (бетлеге айлана).

Оюн. Артыкъ сезню табыгъыз

1. мен, сен, ким

2. о, гюн, сиз

3. олар, биз, от

4. бир, ол, сен

Бюртюклени орнуна орунчалар салыгъыз.

• 1.... Къумукъ тюзден тоюп болмайман. (К.Абуков)
• 2.Язбаш, ... яшлыгъымны эсге саласан (П. Абукова)
• 3.Ким эдинг ... мени тавдан тюшюрген (И.Керимов)
• 4.Салам болсун ... азиз элиме, тынышыма янгы гьава береген (А.Салаватов).

6.Ял алыв мюгьлет.

• Арыдыкъ эретурдукъ,
• Ари-бери бурулдукъ,
• Артгъа, алгъа иелдик
• Къолубуз белге салып
• Эки якъгъа чюелдик
• Сонг бир ерде атылдыкъ,
• Чонкъайдыкъ, эретурдукъ,
• Бир-ерде харсда урдукъ.
• Ял алгъаныкъ да таман
• Аста булан олтурдукъ.

... охуй, ... ишледигиз,

... охудум, ... бардынг,

... яздыкъ, ... гёрдю,

... яшындым.

Охувчулар шиъруларын охуй.

Жаялардагъы орунчаланы тийишли гелишлеге салыгъыз.

• 1.«Сен (мен), этге умут этдирип, экмекден де къуру къойдунг»,- деп, тюлкю ашамагъа сюе.
• 2.Гьали (сен) не болду? Сен (мен) сёйлемединг. Олай буса (мен) де (сен) къоюп, башгъа ерде Ватан тутма герекмен.
• 3.«Чохай, чохай атанг гелди - ач эшикни», деп къычырарман, сонг (сен) эшикни ачарсан.
• 4. Бир гюн хан, уланларын чакъырып, айта: «Мен оьзюм оьлгюнче, (сиз) къатынлар алмагъа сюемен».

Орунчаны табыгъыз

Бюртюклени орнуна тийишли орунчалар сала туруп, язып алыгъыз.

... оьз Ватанымны кёп сюемен. ... асгердеги агъанг булан оьктем боласан. ... уллулагъа гьюрмет, сый этебиз. ... къурдашларыгъыз булан оьктем боласыз. ... каникулланы заманында совхозну бавларында ишлейлер. ... дарслагъа яхшы гьазирлене.

Тест

Орунча

1. Сёз.

2. Тил гесим.

3. Жумланы уьюрю

10.Уьйге иш.

«Мен ата юртума не яхшылыкъ этме сюемен» деп баш да салып, юртугъуз учун не этмеге сюегенни гьакъында уьйде гиччирек сочинение языгъыз.

Руслан Аджиев