Спадчына: знаёмая і незнаёмая

СПАДЧЫНА: ЗНАЁМАЯ І НЕЗНАЁМАЯ

Шамава

Раздзел

Курманава

Басценавічы

Шамаўшчына

Капачы

Мсціслаў

Сапрынавічы

Быкавічы

Падлужжа

Доўгавічы

Мушына

Ходасы

Сялец

Забалацце

АГ.

З ВОПЫТУ РАБОТЫ

Н АСТАЎНІЦЫ

ПАЧАТКОВЫХ КЛАСАЎ

КЛЕЯНКОВАЙ А.М.

АГ. КАПАЧЫ

Уводзіны

Чалавек багаты сваім мінулым, сваёй памяццю, сваёй гісторыяй. Толькі той будзе сапраўдным грамадзянінам сваёй дзяржавы, хто ведае, захоўвае і прымнажае гэта. Арганізацыя работы па азнаямленню са спадчынай свайго

народу адыгрывае найважнейшую ролю ў выхаванні падрастаючага пакалення. Яна дае навучэнцам сістэматызаваныя веды аб сваім краі, маральным ідэале чалавека-беларуса, асновах беларускага нацыянальнага этыкету, практычным вопыце народа, фарміруе беражлівыя адносіны да таго, што акружае яго: прыроды, гісторыі, культуры, спадчыны свайго народа.

Прапануемы матэрыял акажа паслугу не толькі настаўнікам, але і бацькам у выхаванні дзяцей. З дапамогай пазнавальнага і займальнага матэрыялу яны змогуць пазнаёміць са спадчынай беларускага народа, а яго выкарыстанне на ўроках беларускай мовы і літаратуры, факультатыўных занятках “Вытокі роднай мовы”, ”Асновы моўнай культуры”, “Спадчына” дазволіць зрабіць іх больш цікавымі і змястоўнымі.

Беларуская хата

Сялянская хата

Жыллё беларуса раней – гэта не асобны дом, а абгароджаны двор, у якім знаходзілася некалькі пабудоў, прызначаных як для жылля, так і для вядзення гаспадаркі.

Асноўнымі канструктыўнымі тыпамі сечаных сялянскіх жылых будынкаў былі "крыжакі", "пяцісценкі", дом з прырубам. Для ўцяплення паміж вянкамі бярвенняў клалі мох ўперамешку з пакуллем.

Кожнае бервяно мела строга вызначанае месца ў канструкцыі. Зрубіўшы першы вянок, на ім секлі другі, на другім трэці і г.д., пакуль зруб не дасягаў пэўнай вышыні.

Дахі ў хат былі ў асноўным пакрытыя саломай, якая, асабліва ў неўраджайныя гады, нярэдка служыла кормам для жывёлы.

Часам больш заможныя сяляне ўзводзілі дранкавы дах або з драніцы. Дошкі вырабляліся ўручную. Для гэтага двума работнікамі выкарыстоўваліся высокія казлы і доўгая прадольная піла.

Па распаўсюджанаму звычаю, пры закладцы дома клалі грошы пад ніжні вянок ва ўсе куткі, прычым для чырвонага кута належала больш буйная манета. А там, дзе ставілася печ, не клалі нічога, паколькі гэты кут па народных уяўленнях, прызначаўся для дамавіка.

У верхняй часткі зруба папярок хаты размяшчалася матка - чатырохгранныя драўляная бэлька, якая служыла апорай для столі. Матка ўрубалася ў верхнія вянкі зруба і часта выкарыстоўвалася для падвешвання да столі прадметаў. Так, да яе прыбівалася кальцо, праз якое праходзіў вочап (гнуткая жэрдка) дзіцячай калыскі. Пасярэдзіне для асвятлення хаты падвешваўся ліхтар са свечкай, а пазней - газавая лямпа з абажурам.

У абрадах, звязаных з завяршэннем будаўніцтва дома, існаваў абавязковы пачастунак, які называўся "мацічны". Акрамя таго, кладка самай маткі, пасля якой заставаўся яшчэ досыць вялікі аб'ём будаўнічых работ, разглядася як адмысловы этап у ўзвядзенні хаты і абстаўлялася сваімі абрадамі. З маткай звязвалася ўяўленне аб бацькавай хаце, поспеху, шчасці. Так, пакідаючы хату, трэба было патрымацца за матку.

Для ўцяплення па ўсім перыметры ніжнія вянкі хаты засыпаліся зямлёй, утвараючы прызбу, перад якой размяшчалі лаўку. Летам на прызбе і лаўцы бавілі вячэрні час старыя.

Зверху на столь звычайна ўкладвалі апалае лісце з сухой зямлёй. Прастора паміж столлю і дахам мела назву гарышча. На ім звычайна захоўвалі рэчы, якія адслужылі свой век: посуд, мэбля, венікі, пучкі травы і інш. Дзятва ж задавальняла на ёй свае няхітрыя схованкі.

Да жылой хаты абавязкова прыбудоўваліся ганак і сенцы - невялікае памяшканне, якое засцерагае хату ад холаду.

Покуць

Покуць – самае пачэснае месца ў хаце.

На покуці, на скрыжаванні лаў, спрадвеку ставіўся стол, засланы абрусам. Збіраліся абедаць, і тут, пад абразамі, першы садзіўся гаспадар, каля яго – астатнія сямейнікі. Не абы-як, уперамежке, а па стршынству, дарослыя і дзеці.

Покуць – гэта куточак храма ў хаце. Уверсе, пад самаю столлю, віселі абразы – з выявамі Ісуса Хрыста і святых. Яны маўклівай малітваю асвячалі хату і жыццё людзей у гэтай хаце. Покуць прыгожа ўбіралася. На абразы вешалі ўзорныя ручнікі-набожнікі. І зімою тут залаціліся галінкі асвечанай вярбы, пучкі жытнёвых каласоў і траў. За абразамі трымалі бутэлечку са свянцонай вадою – лекамі ад розных хвароб.

Да столі падвешвалі саламянага павука. Лічылася, што ён прыносіць шчасце.

Печ – душа хаты

Печ займала амаль чвэрць плошчы жылля. Яна прапальвалася некалькі гадзін, а пасля трымала цяпло і абагравала памяшканне на працягу сутак. Печ служыла не толькі для абагравання і падрыхтоўкі ежы, але і як ляжанка. У печы пяклі хлеб і пірагі, варылі кашу, капусту, тушылі мяса, гародніну. Ак рамя таго, у ёй таксама сушылі грыбы, ягады, збожжа, солад.

Н ярэдка ў печы, якая замяняла лазню, парыліся. Месца там дастаткова. Ацяпляльная печ займала не менш за трэцюю хаты, і ўнутр маглі забрацца цалкам адразу двое дарослых людзей. Венікам ў ёй, вядома, не размахнуться, але акуратна парыцца цалкам можна.

Яшчэ ў 19 і пачатку 20 стагоддзя ацяпляльная печ часта выкарыстоўвалася як хатняя лазня. Сапраўды, лазневыя печы ўжо пару сотняў гадоў былі ў хаду. А людзям усё роўна падабалася мыцца ў печцы ...

Часцей за ўсё ў печы мылі маленькіх дзяцей - відавочна, каб не застудзіць па дарозе ў лазню, якая заўсёды стаяла далёка ад хаты. Маці залазіла ўнутр печы, а ёй на драўлянай лапаце, якой звычайна вымалі хлеб, падавалі дзіцяці. Унутры печы ўжо стаялі чыгуны з нагрэтай вадой, шчалаччу (правобраз мыла), гаючымі травянымі адварамі. У печы было чыста: попел і вуглы старанна вымяталі. Залазілі ў печку праз зеў, а каб не запэцкацца, месца перад зевам ( «под», а па-сучаснаму, пліту) пакрывалі дошкамі або вільготнай саломай. На час лазневых працэдур печкавы заслонак зачынялі. Скончыўшы мыццё, маці «высаджвала» дзіцяці на лапаце, а затым выбіралася і сама. Адсюль, дарэчы, і пайшлі казкі пра бабу-Ягу, якая апантаная ідэяй засмажыць няпрошаных гасцей у печы.

Мылі ў печы і нямоглых старых. Памочнік залазіў ўнутр, а дзядулька або бабулька з камфортам «заязджалі» у печ, лежачы на ​​шырокай дошцы. Дарослыя звычайна мыліся па адным. Церліся шчолаччу, валасы мылі попелам альбо яйкам. Пару паддавалі, пырскаючы вадой на гарачыя сценкі печы, якія прымыкаюць да топкі.

В а ўсіх выпадках жыцця печ прыходзіла селяніну на дапамогу. І тапіць печ даводзілася не толькі ўзімку, але на працягу ўсяго года. Нават летам трэба было хоць раз у тыдзень добра вытапіць печ, каб спячы дастатковы запас хлеба. Выкарыстоўваючы ўласцівасць печы назапашваць цяпло, сяляне рыхтавалі ежу раз у дзень, раніцай, пакідалі прыгатаванае ўнутры печаў да абеду - і ежа заставалася гарачай. Толькі ў летні позні вечар даводзілася ежу падаграваць.

Печ служыла для цэлага сямейства. На печы, на самым цёплым месцы хаты спалі старыя, якія ўзбіраліся туды па прыступкам - прыстасаванню ў выглядзе 2-3 прыступак.

А дным з абавязковых элементаў інтэр'еру былі палаці - драўляны насціл ад бакавой сценкі печы да процілеглага боку хаты. На палацях спалі, залазячы з печы, сушылі лён, пяньку, лучыну. На дзень туды закідвалі пасцельныя прыналежнасці і непатрэбнае адзенне. Палаці рабілі высокія, на ўзроўні вышыні печы. Свабодны край палацяў нярэдка агароджваўся невысокімі поручні-балясінамі, каб з палацяў нічога не падала. Палаці былі ўлюбёным месцам дзяцей: і як месца для спання, і як самы зручны назіральны пункт падчас сялянскіх святаў і вяселляў.

Размяшчэнне печы вызначала планіроўку ўсяго жылога пакоя. Звычайна печ ставілі ў куце справа ці злева ад уваходных дзвярэй. Кут насупраць вусця печы быў працоўным месцам гаспадыні. Усё тут было прыстасавана для падрыхтоўкі ежы. Каля печы стаяла качарга, вілкі, памяло, драўляная лапата. Побач - ступа з таўкачом, ручныя жорны і кадка-дзежка для закваскі цеста.

Вілкі – гэта паўкруглы жалезны рагач, насаджаны на цаў – драўляную палку. Імі кухаркі чапляюць пузатыя гліняныя або чыгунныя гаршкі (чыгуны), і адпраўляла у жар.

Чапяла – жалезны кручок, насаджаны на палку-ручку. Кручок падобны на два ўчэпістыя пальцы. Яны абхопліваюць беражок патэльні, падымаюць яе і ставяць у печ, спрытна дастаючы назад, на прыпечак.

Качарга заўсёды трымаецца вілак і чапялы. Гэта жалезны прут, сагнуты і, бывае, крыху сплюшчаны, як лапатка, на канцы. Качаргой выграбаюць попел з печы, перамешваюць, рассоўваюць у бакі вуголле, каб паставіць на гарачы под чыгунок ці гаршок са страваю. Бытавалі некалі і драўляныя качэргі, але яны хутка зношваліся – абгаралі і ламаліся.

Памялцо і лапата былі неабходныя для выпечкі хлеба: мятлой сялянка падмятала под печы, а лапатай саджала на яго будучы каравай.

У ступе з пестам гаспадыні таўклі зерне, чысцячы яго ад шалупіны.

А з дапамогай жорнаў перамолвалі зерне ў муку. На ніжнім камені ў сярэдзіне стаяў калок, у які ўстаўляўся верхні камень. У адтуліну ў верхнім жорнах сыпалі зерне і паволі круцілі ручку, якая прыводзіла ў рух верхні камень.Такім чынам збожжа перамолвалася, а мука высыпалася на тканіну, разасланую пад камянямі.

Пячны куток

Побач з печчу абавязкова вісеў выціральнік, г.зн. ручнік і рукамый. Пад ім стаяла драўляная балея для бруднай вады. У пячным куце таксама знаходзілася лаўка (судна) або прылавак з паліцамі ўнутры, якія выкарыстоўвалася ў якасці кухоннага стала. На сценах размяшчаліся наблюднікі - шафкі, паліцы для сталовага посуду: гаршкоў, каўшоў, кубкаў, місак, лыжак. Майстраваў іх з дрэва сам гаспадар дома. У кухні нярэдка можна было ўбачыць гліняны посуд у "вопратцы" з бяросты - эканомныя гаспадары не выкідалі трэснутыя гаршкі, міскі, а апляталі іх для трываласці палосамі бярозавай кары. Вышэй размяшчаўся печкавы брус (тычка), на які ставілася кухонная начынне і ўкладваліся разнастайныя гаспадарчыя прыналежнасці. Паўнаўладнай гаспадыняй пячнога кута была старэйшая жанчына ў доме.

Прасніца, калаўрот-самапрадка, кросны

Калісьці прасці ўмелі ўсе жанчыны, нават дзяўчаткі, былі папрадухамі.

Менавіта таму, у кожнай хаце былі прылады для прадзення воўнгы і льна, ткацтва.

Прасніца – драўляная прылада для мацавання кудзелі ў час прадзення воўны, льна. Вядомы чатыры асноўныя тыпы: лапатападобная, прасніца-грэбень, прасніца-вілы, прасніца-кій. На Беларусі найбольш пашыраны лапатападобная і прасніца-грэбень.

П расніца складаецца з дзвюх частак: лопасці, падобнай на лапату або вясло, і днішча, у якое пад прамым вуглом устаўляецца ножка лопасці. Да лопасці падвешваецца “барада” – воўна, кудзеля, пянька. Папрадуха левай рукою выцягвала з “барады” валасінкі-валаконцы, а правай круціла верацяно, навіваючы яго на нітку.

Некалі прасніцу рабілі з суцэльнага кавалка дрэва. Для гэтага дрэва выкопвалі з каранямі, адпілоўвалі ніжнюю частку – камель. Высякалі, гладка вычэсвалі зверху лопасць, а ўнізе пакідалі адзін корань – адгалінаванне – для апоры і каб было на што сесці папрадусе.

На дапамогу прасніцы прыйшоў калаўрот – прылада для механізіраванага прадзення лёну і воўны ў хатніх умовах. Складаецца з вялікага драўлянага кола, педалі-понажа, якой кола прыводзілася ў рух, і прадзільнага апарата. З прасніцы, прымацаванай да калаўрота, цягнуцца ваўняныя ці кужэльныя валаконцы, скручваюцца ў нітку і намотваюцца на шпулю.

Калаўрот-стаяк Калаўрот-ляжак

Бытавалі калаўроты-стаякі і калаўроты-лежакі. Адрозніваліся яны тым, ў стаяку кола знаходзілася пад прадзільным апаратам, а ў лежаку - збоку. На абодвух калаўротах прасці было лягчэй і хутчэй, чым седзячы за прсніцаю.

Г аспадыні-папрадухі казалі: “Ручная прылада, а сама прадзе!” Менавіта яны і назвалі калаўрот – самапрадкай.

Беларускія кросны - ручны ткацкі станок, характэрны для беларускага народнага ткацтва.

На кроснах выраблялі разнастайную тканіну: ад грубай пасконнай або сукна да найтонкіх палотнаў для намітак (галаўнога ўбору замужніх жанчын у Беларусі), ад простага палатна да ўзорных тканін.

Сялянскі

двор

Варыўня

Варыўня (стопка, ісцепка, прыізбіца) – паўназемнае памяшканне, упушчанае на паўметра ў зямлю; служыла для захоўвання гародніны, садавіны, бульбы, малочных прадуктаў. Сцены імшаныя, без вокан або з маленькай, у адно-два бервяны адтулінай, якая закрывалася засаўкай. Ставілі варыўню асобна ці ў агульным комплексе гаспадарчых пабудоў. У вялікія маразы абагравалася печкай каменкай ці жарам. Тут адгароджваліся адсекі, куды ссыпалі буракі, бульбу, моркву, рэпу. Бліжэй да ўвахода размяшчаліся кадушкі і бочкі з квашанай капустай, буракамі, агуркамі, хлебным квасам, сокам, стаялі гладышы з малаком і інш.

У сярэдзіне памяшкання знаходзіўся невялікі ачаг-жароўня, куды ўзімку насыпалі гарачае вуголле (ці ставілі ганчарную або металічную пасудзіну з жарам).

Гумно, пограб

Гумно — гаспадарчая пабудова для захавання і абмалоту збожжа, —самая вялікая па памерах сярод сядзібных памяшканняў. Звычайна мела некалькі варот, праз якія можна было заехаць з возам.

Спрадвеку людзі рабілі запасы на зіму: капалі бульбу, прыбіралі гародніну, здымалі з дрэў яблыкі і грушы. Каб усё гэта захаваць ад дажджу, снегу і марозу на кожнай сялянскай сядзібе мелася спецыяльнае памшканне – пограб.

 Паграбы (склеп, лех, байрак) звычайна рыліся асобна ад жылля. Яны мелі наземнае збудаванне — паграбню ў выглядзе стрэшкі на сохах або невысокага зруба і мелі бакавы ўваход.

Сустракаліся і паграбы-сховішчы, што ўладкоўваліся ў тоўстых полых пнях, пакрытых плашкамі і карой, або ў кадаўбах, зарытых у зямлю. Прататыпам паграбоў маглі служыць як звычайныя ямы, так і старажытныя жытлы-землянкі.

Робяць пограб-склеп і ў жылых памяшканнях пад падлогай.

Свіран

Свіран (амбар) — пабудова, блізкая па сваіх функцыях да клеці, але быў большы па памерах. У свiранах, прызначаных для захавання збожжа, рабiлi засекi з бярвён ці дошак, перад уваходам — ганак або сенцы, будавалі яго асобна ад жылля. Небагатыя гаспадаркі абыходзіліся адным памяшканнем — свірнам ці клеццю. У больш заможных сялян былі адначасова і клець, і свіран.

Н екаторыя cвiраны наблiжалiся сваiм выглядам да лямусаў(лямус - двухпавярховы мураваны або драўляны будынак з арачнай галерэяй у два паверхі) i скарбнiц.

Азярод, абарог, адонак

Азяро́д — драўляная канструкцыя ў выглядзе шэрагу вэртыкальных стоек з адтулінамі, праз якія прапушчаны жэрдкі на сядзібе селяніна для дасушвання на сонцы і ветры збажыны, сена, бульбоўніку. З абодвух бакоў для ўстойлівасці азярод мог умацоўвацца падкосамі.

У вышыню азяроды маглі дасягаць 10 метраў, па форме маглі будавацца ў выглядзе літары Г ці літары П, ці ўвогуле ў выглядзе замкнёнага чатырохвугольніка. Азярод звычайна ставілі асобна ад іншых гаспадарчых пабудоваў.

Абарог - лёгкае збудаванне для захоўвання сена. Уяўляе сабой рухомую на чатырох слупах стрэшку, пакрытую саломай або дранкай. Зрэдку абарог знізу абгароджвалі. Дзякуючы яму сена не замакала зверху, як у копах, скіданых пад адкрытым небам.

Адонак –  памост для складвання неабмалочаных снапоў.

Цесляры мацавалі на чатырох невысокіх слупах перакладзіны – папярочныя брусы, насцілалі на іх дошкі, жэрдкі, галлё. На гэтай пляцоўцы

І складвалі па крузе снапы – каласамі ўсярэдзіну. Зверху адонак шчыльна пакрывалі саломаю. І снапы не баяліся дажджу: сухія, яны спакойна чакалі савёй чаргі, каб легчы пад цэп на таку.

Прадметы побыту і працы беларусаў

(Дыдактычны матэрыял)

Лыжка

1. Разгадайце загадку.

Не разыначка, а мяне ўсе смакуюць,

Не дзяўчыначка, а мяне ўсе цалуюць.

2. Складзіце малюнак.

3. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Лыжка – сталовы прыбор. Іх выразалі з асіны, бярозы, клёну, грушы. Чым цвярдзейшае было дрэва, тым даўжэй служыла лыжка.

Бытавалі лыжкі з каляровых і каштоўных металаў, касцяныя. Сёння мы карыстаемся металічнымі лыжкамі. Выпускаюцца і драўляныя лыжкі – сувенірныя, аздобленыя разьбою, выпальваннем і размалёўкаю.

Кляновыя і алюмініевыя лыжкі выкарыстоўваюцца як музычныя інструменты. Іх паварочваюць выпуклым бокам і стукаюць адна аб адну.

,

,

,

5

,

,

4. Разгадайце рэбус і адкажыце, як называлася вялікая драўляная лыжка – далёкая сваячка нашага чарпака.

,

Гаршчок

1. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, як яго выкарыстоўвалі нашы продкі.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Ад далёкіх продкаў дайшоў да нас гаршчок – гліняная пасудзіна, у якой варай ежу ў печы. Бакі ў гаршка пукатыя, дно звужанае, вусце абкружана абадком-венцам. Рабілі іх з накрыўкаю, адной ці дзвюма ручкамі, каб было за што ўзяцца і перанесці.

Выраблялі гаршкі ганчары. Спачатку выбіралі патрэбную гліну, старанна размешвалі, дабаўлялі пяску. Потым фармавалі пасудзіну нга ганчарным крузе, нажным ці ручным. Яшчэ сыры гаршчок здымалі з круга, абпальвалі ў горне – спецыяльнай печы, гартавалі ў абвары – растворы з жытняй мукі, драўлянага вугалю, сажы. І толькі пасля гэтага гаршчок, як жывая душа, “прапісваўся” ў той ці іншай хаце.

У наш час ежу вараць у металічным посудзе – каструлях і чыгунах. Але гаршкі поўнасцю не выйшлі з ужытку. У іх гатуюць нацыянальныя стравы.

Р=Н

2, 1, 4

3 . Разгадайце рэбус і адкажыце, як называўся маленькі гаршчок.

5

,

Кадушка

1. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, як яго выкарыстоўвалі нашы продкі.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Кадушка, або кадка –гэта круглая, трошкі звужаная кверху пасудзіна з дошак-клёпак. Каб клёпкі не рассыпаліся, іх моцна сцягвалі абручамі – жалезнымі, дубовымі ці арэхавымі.

Сама кадушка-таўстушка не кінецца ў скокі, а вось назву народнаму танцу яна дала. Гэта калі дзяўчаты з чатырох бакоў сыходзяцца ў круг, становяцца плячо ў плячо, шчыльна, як дошкі ў кадушцы. Танец называецца ласкава: “Кадушачка”.

,

3. Разгадайце рэбус і адкажыце, як называлася вялікая кадушка, у якую ссыпалі збожжа.

,,

4

Р=З

1, 4

Кубелец

1. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, для чаго ён прызначаны.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Кубелец – бандарны выраб, прызначаны для захавання сала і мясных прадуктаў. Называлі таксама кублік, сальнік.

Вырабляўся з дубовых, радзей асінавых, альховых клёпак, сцягнутых жалезнымі ці дрўлянымі (дубовымі, арэхавымі) абручамі. Меў простую накрыўку, якая прыціскалася засаўкай, прасунутай праз вушкідзвюх даўжэйшых процілеглых клёпак.

3. Адгадайце загадку:

Я к называецца

Майстар-умелец,

Які падарыў нам

Кадушку,

Кубелец?

Малаток

1. Разгадайце загадку.

Сам драўляны, а галава жалезная.

2. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, для чаго ён прызначаны.

3. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Малаток – металічны брусок, звужаны з аднаго канца, на прамой драўлянай ручцы. Прызначаны і цвікі забіваць, і касу кляпаць.

Акрамя звычайнага ёсць яшчэ малаток-цвікадзёр. Звужаны канец у ім прыгнуты і раздвоены – са шчарбінкаю. Галоўка цвіка зашчэмліваеццак ў шчарбінцы, і малаток, падважыўшы цвік, выцягвае яго з дрэва.

Гэблік (рубанак)

1. Разгадайце загадку.

Нібыта фокуснік стужкі, ён выкідае з рота стужкі.

2. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, для чаго ён прызначаны.

3. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Гэблік, або рубанак – драўляны брусок з клінам і металічным лязом. Гэты ручны інструмент прызначаны для састругвання лішкаў драўніны (таўшчынёй не больш за 3-4 мм) і атрымання роўных, гладкіх паверхняў. Прасам праходзіўся ён па шурпатай дошцы, і яна ззяла, свяцілася, як бурштынавая.

Ручная веялка

1. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, як яго выкарыстоўвалі нашы продкі.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Ручная веялка – драўляны шуфлік з ручкаю, празначаны для ачысткі збожжа ад мякіны.

Рабілі веялку з кавалка бярозы, ліпы ці асіны. Дно выдзёўбвалі, каб шуфлікам лёгка, як вялікай лыжкаю, можна было чэрпаць зерне. Веялі звычайна ў гумне, на таку, прычыніўшы дзверы для ветрыка. З веялкі-шуфліка зерне падала асобна, у чыстую гурбачку, а рознае смецце адлятала ўбок.

Бытавалі таксама веялкі з фанеры. Тонкі лісток фанеры загіналі з двух бакоў, і для гэтага коўшыка асобна ўжо мацавалася кароткая ручка. Такая веялка была лягчэйшая, але не такая даўгавечнгая, як выдзеўбаная з дрэва.

Рэшата, сіта

1. Разгадайце загадку.

Новая пасудзіна, а ўся ў дзірках.

2. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, для чаго ён прызначаны.

3. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Рэшата - прызначана для ачысткі збожжа.

Складалася рэшата з абечка-абадка і сеткавага дна. Абечак рабілі звычайна з сухога лубу – ліпавай ці вязанай кары. Сетку плялі з токіх лубяных валаконцаў. Насыпаўшы ў рэшата збожжа, яго трэслі, час ад часу перамешваючы рукою. Мякіна і дробнае смецце прсейваліся праз сетку, а чыстае зерне заставалася зверху, у рэшаце.

С іта - прадмет гаспадарчай маёмасці ў выглядзе драўлянага вобада, на які нацягнута сетка, якая служыць для прасейвання. Сетку плялі з конскіх валасоў.

Бязмен

1. Адгадайце загадку.

Сам худ, а галава з пуд.

2. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Расскажыце, як яго выкарыстоўвалі нашы продкі.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Бязмен – гэта ручная рычажная вага, якая мае: металічны або драўляны стрыжань, на адным канцы якога ладнаватая галава-гіра, на другім – кручок, на які падвешваецца тое, што важаць. На стрыжні высечана ці прарэзана шкала адліку – кілаграм, паўкілаграма, яшчэ меншыя долі кілаграма. Каб было за што трымацца рукою, стрыжань мае рухомую апору – металічную абойму або драцяную ці моцную вераўчатую пятлю.

У наш час карыстаюцца спружынным бязменам.

1,2

,

3. Разгадайце рэбус і адкажыце, што важыць на бязмене дзед-рыбак.

4, 5

Д=П

Нерат, буч, венцер, таптуха

1. Складзіце малюнак. Назавіце прадмет, які на ім адлюстраваны. Раскажыце, як яго выкарыстоўвалі нашы продкі.

2. Азнаёмцеся з матэрыяламі рубрыкі “Цікава ведаць”.

Нерат – сеткавы мяшок, нацягнуты на драўляны каркас. У шырокай сваёй частцы меў горла – адтуліну, падобную на лейку. Праз гэта горла рыба трапляла ў куль – звужаны канец сеткавага мяшка, адкуль выплыць на волю ўжо не магла.

Акрамя нерата, у час лоўлі рыбы выкарыстоўвалі і буч, і венцер, і таптуху.

Б уч – рыбалоўная прылада, падобная на круглы цыліндрычны кош. Плялі яго з лазовых дубцоў, а дзе-нідзе рабілі нават з дранкі – тонкіх драўляных дошчачак. Унутраныя, устаўленыя конусы-пасткі мелі вузкі лаз, праз які рыба трапляла ў буч.

В енцер – сеткавы мяшок на абручах. Задняя частка, куль, сцягвалася шнурком, а спераду прывязваліся сеікавыя крылы – адно ці два. Яны нацягваліся на драўляныя планкі і, затрымліваючы рыбу, накіроўвалі яе ў пастку – куль.

,,

Таптуха – рыбалоўная снасць. Спачатку рабілі драўляны каркас: да ўваходнага абруча-паўкруга мацаваліся падоўжаныя пруты, канцы якіх сыходзілі. На гэты каркас і нацягвалася сетка, сплеценая з моцных ільняных нітак. Ловячы рыбу, трымаліся за палку-ручку, што мацавалася да ўваходнага абруча. Былі таптухі і на адных абручах: першы – у форме паўкруга, астатнія, круглыя, паступова звужаліся ў кулі. Таптуху ставілі на дно, бліжэй да берага, і, боўтаючы нагамі ў аеры ды розным вадзяным зеллі, заганялі рыбу ў сетку.

3. Разгадайце рэбус і адкажыце, з чаго яшчэ плялі сеткі-таптухі.

2

6, 3

П=З

Спіс выкарыстаных крыніц

Інтэрнэт-рэсурсы:

1. http: //wikipedia. org/ Дата доступу: 21.03.2017

2. www. rv-blr.com Дата доступу: 24.03.2017

3. www. gants-region.info Дата доступу: 27.03.2017

4. www. novychas.by Дата доступу: 31.03.2017