Мин дойдум эмтээх уунээйилэрэ

Саха республикатын үөрэҕириитин министиэристибэтэ

МТ “Мэҥэ- Хаҥалас үөрэҕириитин управлениета”

М.П.Габышев аатынан “Балыктаах орто оскуолата”

Мин Дойдум эмтээх үүнээйилэрэ.

Толордо: М.П. Габышев аатынан Балыктаах орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ Бурцева Саина

Салайааччы:М.П. Габышев аатынан Балыктаах орто оскуолатын иһинэн үлэлиир интернат иитээччитэ Семенова Мария Матвеевна

Балыктах

Сыала соруга:

1. Олорор айылҕа эмтиир диэн сыалтан түөлбэбит эмтээх үүнээйилэрин билии, туохха тутуллалларын үөрэтии.

2. Аныгы кэмҥэ эмтэр сыаналаын билии уонна дьиэ кэргэн ороскуотун ааҕан көрүү.

3. Нэһилиэккэ эмтээх оттору, отоннору ким туҺанарын билии, үөрэтии.

Актуальноһа : Аптека5а эмтэр сыаналар олус ыарахан буолан эмтээх үүнээйилэринэн эмтэнэр сөптөөх.

Саха сиригэр 300 - кэ эҥин араас эмтээх үүнээйи тарҕанан үүнэр . Төрөөбүт дойдубут үүнээйилэрин төһө кыалларынан билэргэ, үөрэтэргэ, сөбүн көрөн туһанарга билиҥҥи араас ыарыы тарҕаммыт кэмигэр хайдах сатаан туттарга анаан бу теманы таллыбыт .Айылҕа биһигини аһатар, таҥыннарар, эмтиир, көрөр-истэр, иитэр-такайар. Ол иһин биһиги айылҕабытын биэрэрин сөпкө уонна сатаан туһаныахтаахпыт, айылҕаны төрөөбүт ийэбит курдук харыстыахтаахпыт.

Биһиги туэлбэбитигэр араас үүнээйи үүнэр. Өбүгэлэрбит ону сатаан эмкэ туттар эбиттэр. Ол иһин бу үлэбитигэр кинилэри ханнык ыарыыларга туһанары билэн хомуйдубут.

Эмтээх мастар:

Хатыҥ киэҥник тарҕаммыт мас . Кини сэбирдэҕин, бүөрүн тымныйыыга, сөтөлгө, сүһүөх ыарыыларыгар оргутан иһэллэр. Саас хатыҥ уутун хомуйан иһэллэр. Сэбирдэҕин сүһүөххэ баайан эмтэнэллэр. Урут босхоҥ ыарыыны кытта эмтииллэрэ.Ньиэрбэни уһугуннарар.

Өбүгэлэрбит хатын туоһуттан сүөгэйгэ оргутан олус учугэй ыас оҥороллоро. Баанньыкка хатыҥ миинньик олус туһалаах, эмтиир .Хатыҥ чээрэтэ (чага )- бу хатынна уунэр тэллэй .Олус туьалаах эмп буолар. Араас ис орган ыарыыларыгар, искэни эмтииргэ туһалыыр.

Тиит мас.Тиит мастан эмп быьыытынан кини хатырыгын, сымалатын, мутукчатын туһаналлар. Баас арааһыгар ыаһынан сотоллор.Мутукчатыгар С витамин элбэх , оргутан иһэллэр. Мутугун 2-3 кун оргутан , ол сөҥүүтун (хойуутун) куртахха рак ыарыытыгар иһэллэр эбит. Мутукчатын ис ыарыйдаҕына , атыраабаҕа иһэллэр.

Талах мас. Талах сибэккитэ уонна хатырыга , сутуката эмкэ туһаныллар. Кини хатырыгын оргутан баттах түҺүүтүгэр, тирии кыһыытыгар, ис ыарыытыгар иһэллэр. Атах уутун суох гынарга талах хатырыгын оргутан ол уутунан сууйаллар.

Биьиги олорор сирбитигэр элбэх эмтээх оттор элбэхтэр :

Бохсурҕан манна (Подорожник ) үунэр .Оскуола тиэргэнигэр эмиэ баар. Бохсурҕан. Биэс тымырдаах от. Бохсурҕан сэбирдэҕин, туураат, кыра оһол бааһын эмтээһиҥҥэ, хаан тохтоторго туттуллар. Өссө куртах, оһоҕос бааһыран ыалдьыытыгар, ис ыарыытыгар, хаан барыытыгар тутталлар. Бохсурҕан сүмэһинэ быарга уонна таалга үчүгэйдик дьайар, үлэлэрин тупсарар.

Алтан төбө эбэтэр Ньээм от (Одуванчик)– бу элбэх ыарыыга эмтээх от.. Кини сибэккититтэн манна муот онороллор. Эмп быьыытынан силиһэ, сэбирдэҕэ , сибэккитэ туһаныллар. Отварын хаан ыраастааьынна , бүөр, хабах ыарыытыгар, тыҥа, тыынар орган ыарыытыгар , сөтөлү хоҥнорорго , ис үөнун түһэрэргэ, кутургуйаҕа иһэллэр.Сир урдунээҕи чааһа араас искэни суох гынарга иһэллэр. Саахарнай диабеты, туберкулеһы эмтииргэ туттуллар. Алтан төбө силиһэ куртах бааһыгар, зобка, харах мөлтөөһүнүгэр, аанньа аһаабат, үөс аһара туолуутугар, үөс тааһырыытыгар, сөтөлгө, соһуйууга ньиэрбэни уоскутууга, үчүгэйдик утуйарга, суон оһоҕос үлэтин тупсарарга. силиһин оргутан иһэллэр Бородавканы , веснушканы ньээм от суогунан сотон суох оҥороллор.Сибэккитэ мииньигэс барыанньа буолар.Сэбирдэҕин саас салат оҥорон сииллэр.

Кипириэй. Кучу от (Иван -чай ) Иван- чай биһиэхэ тарҕанан уунэр. Урут уруккуттан чэй оҥостон иһэллэрэ. Эмп быһыытынан сэбирдэҕэ, силиһэ, сибэккитэ туттуллар. Сүрэх ыарыытыгар, уоскуйарга туһалыыр. Сибэккитин араас искэни утары иһэллэр эбит. Отварын куртах араас ыарыытыгар, температура түһэрэргэ иһэллэр. Чэй оҥостон истэхпитинэ организм бөҕөргүүр.

Тимэх от.(Пижма ) Бу от биһиэхэ киэҥник тарҕанан үүнэр. Ол эрэн кини дьааттаах . Ол иһин сэрэнэн туһаныахха наада.. Үксүгэр быар ыарыытыгар,саһарарга , ис үөнүн түһэрэргэ, сүһүөх ыарыытыгар туһалыыр.

Тирии бааһыгар чесоткаҕа, ирэҥэлээх бааска таһынан сотоллор.Хаан баттааһынын таһаарар.

Кыра оҕолорго бу оту туһанар бобуллар.

Ытырыык от . (Крапива двудомная ) Биһиэхэ эмиэ бэркэ тарҕаммыт эмтээх от . Бу үүнээйи хааны тохтоторго, хааны ыраастыырга туһалаах. Араас тирии бааьыгар суогунан сотоллор. Ньиэрбэ араас ыарыытыгар туһалыыр.Тымныйыыга, куртах, оһоҕос, бүөр уонна быар ыарыыларыгар отварын иһэллэр. Сүһүөх ыарыытыгар, радикулитка эмтэнэллэр.Бактериялары суох гынар. Баттаҕы үүннэрэр.

Боруу. (Хвощ) Боруу отварын , настойун араас хаан ыарыытыгар , сүһүөх ыарыытыгар иһэллэр.Тымныйыыга , хабах ыарыытыгар туһалаах.

Чыычаах ото. (Горец птичий) Чыычаах ото быар, бүөр , куртах ыарыытыгар отварын иһэллэр. Бу органнартан тааһы , кумаҕы таһаарар. Ис ыарыытыгар иһэллэр. Өссө кини тымныйыыга , тыҥа ыарыытыгар туһалаах. Куртах бааһыгар , оһо5ос ыарыытыгар үчүгэй. Хааны хойуннарар

Василек

Василек эмптээх сибэкки. Төбө , күөмэй ыарыйдаҕына , бүөр , быар, уос ыарыытыгар отварын иһэллэр.

2. Эмтээх сэппэрээктэр уонна отоннор (Кустарники и ягоды )

Сугун абаҕата. (багульник )

Кини сибэккилиир кэмигэр олус сыттаах. Дьааттаах уунээйи.

Эмп быһыытынан эдэр сэбирдэхтэрэ туһалыыллар, сөтөлгө, бронхитка оргутан иһэллэр.Тирии бааһырдаҕына, сүһүөх ыарыытыгар ону сууйаллар.

Салгыны ыраастыыллар.

Дөлүһүөн.(Щиповник)

Дөлүһүөн олус элбэх витаминнаах отонноох. Отоно киһи доруобуйатын бөҕөргөтөр.Тымныйыыга, тумууга отонун, сэбирдэҕин ис ыарыытыгар оргутан (настой ) оҥорон иьэллэр.Силиһэ элбэх араас ыарыыга туһалыыр.

Биэ эмийэ.(Малина ) Биэ эмийин сэбирдэҕэ, силиһэ, отоно эмп быһыытынан туһаныллар. Сэбирдэҕин оргутан ис ыарыытыгар (дизентерияҕа)

тымныйыыга , сөтөлгө, , температураҕа , морщинка утары ,оттон отонун витамин быһыытынан сииллэр.

Хаптаҕас (Красная смородина) Хаптаҕас отонунан утах онорон доруобуйаны бөҕөргөтөбүт . Элбэх аскорбиновай кислота , С витамин баар. Хапта5ас тымныйыыга , тумууга туһалыыр.Куртах согун таһаарар.Аппетиты көтөҕөр.

Сугун (Голубика) отоно элбэх саахардаах. С витаминнаах.Хаан аҕыйааһыныгар иһэллэр.Цинга ыарыы утары иһэллэр.Куртах суогун таһаарар.

Уулаах отон (Брусника) олус элбэх витаминнаах. Морс онорон иһэн доруобуйаны бөҕөргөтөбүт. Бүөр , хабах ыарыытыгар туһалыыр.

Сэбирдэҕэ тымныйыыга туһалаах.

Киис тинилэҕэ (Княженика) отоно да сэбирдэҕэ да эмтээх. Сөтөлгө , тыынар орган ыарыытыгар, астмаҕа отоно туһалаах. Күөмэй ыарыытыгар сэбирдэҕин уутунан сайҕанар наада .Баас тургэнник оһоругар сэбирдэҕин уураллар .

Ыйытыылартан биллэххэ үгүс киһи тоҕо туһанарын билэр эбиттэр.

Түмүк
Нэьилиэкпитигэр үүнэр эмтээх үүнээйилэри үгүс киһи туһанар эбит, ол эрэн өссө үөрэтиэххэ наада эбит.
Эмтээх үүнээйилэри мээнэ алдьатымыахха уонна харыстыахха.
Доруобуйаны эмтииргэ таблетка эмп оннугар туһана үөрэниэххэ.

Эмп сыаната олус ыарахан буолла. Онон айылҕабыт биэрэр эмтээх оттору мастары туһаныахха. Эмтээх оттор аптекаҕа эмиэ атыылыналлар эрээри, бэйэҥ олорор сириҥ ото ордук үчүгэйдик дьайар диэн, олорор сирбит үүнээйитинэн эмтэниҥ диэн сүбэлиибит.

Туһалылынна :

1. Исцеление. Рецепты лекарственных растений.Е.Е.Лукачевская. 2014г.

2.Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ. Дьокуускай .

3.Лекарственные растения Якутии. Е.И. иванов.2012г.