-Modul:Vokal musiqasi. Cholg‘u musiqasi

ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI

“ O’ZBEK MUSIQASI TARIXI” “SHARQ XALQLARI MUSIQASI TARIXI” fanidan taqdimoti

Mavzu:

“ 6-Modul:Vokal musiqasi. Cholg‘u musiqasi ”

Tuzuvchi:“Мusiqiy ta’lim”

kafedrasi dotsenti, X.T.Botirova

Andijon 2021

• 6-Modul:Vokal musiqasi. Cholg‘u musiqasi
• Vokal musiqasi Urushdan sо‘nggi yillarda respublikamizda musiqa san’atining barcha turlari bо‘yicha katta rivojlanish davri boshlandi. Jumladan, vokal janri bо‘yicha qо‘shiq (yakkaxon va xor) va romansdan tashqari a capella (jо‘rsiz) xorlar paydo bо‘ldi, yirik vokal shakllari sohasida esa kantata, syuita, oratoriya yuzaga keldi, zamonaviy mavzu kompozitorlarning vokal ijodiyotida etakchi о‘rin egalladi. Respublika kompozitorlari vokal ijodiyotini ta’minlab turuvchi asosiy manba - milliy xalq ohanglari, о‘zbek xalqining serqirra musiqa merosi bо‘ldi.
• Qо‘shiq . Musiqa janrining bu turida urushdan keyingi dastlabki yillarda qо‘shiq-marsh va qо‘shiq-madhiya oldinga chiqdi. Bunga kо‘p jihatdan yangi qо‘shiq va О‘zbekiston Respublikasi davlat madhiyasini yaratish uchun uyushtirilgan tanlovlar (1946) muhim omil bо‘lib xizmat qildi.

• Qо‘shiq . 70 — yillarda vokal musiqa janri rivojlanib, qо‘shiq, ro­mans, xor asarlari, kantata, oratoriyalarning mavzu va mazmuni ancha ken­gaydi. Qо‘shiqning ommaviy turlari hamda estrada janrlariga e’tibor ku­chaydi. Bu davrda Ik.Akbarov, SH.Ramazonov, E.Salixov singari kompozi­torlar estrada janrida barakali ijod qila boshladilar.
• Romans . Avvalgi yillar singari bu davrda ham romans janri о‘zbek kompozitorlarining diqqat markazida bо‘ldi. Mazkur janr bо‘yicha Ik.Ak­barov, M.Burhonov, D.Zokirov, M.Leviyev, S.Boboyev, M.Nasimov, M.Ba­foyev, S.Jalil singari kompozitorlar barakali ijod qildilar. Ular о‘zbek shoirlari M.Qoriyev, A.Muxtor, Mirtemir, YO.Mirzo, Uyg‘un, T.Tо‘la, E.Vohidov, A.Oripov, G.Nurullayeva she’rlariga murojaat qilib, chiroyli romanslar yaratdilar. M.Burhonovning “Kelsa nogoh”, S.Jalil­ning “Ayriliq oqshomida”, R.Abdullayevning “Rozimasman”, “Hijron” (Zulfiya sо‘zi), N.Zokirovning “Besh ruboiy” si shular jumlasidandir.

• Xor asarlari . Keyingi yillarda a capella uchun yaratilgan asarlar respublikada xor madaniyatining ancha о‘sganligini kо‘rsatdi.
• Kantata—oratoriya janri . 70-60 yillar musiqa ijodiyoti respublikada vokal — simfoniya janrining о‘ziga xos rivojlanishi bilan alohida ahamiyat kasb etadi. Kompozitorlar kо‘proq oratoriya va kantata yaratishga rag‘bat bildirdilar. S.Yudakovning “Muborakbod” (1980) kantatasi, M.Leviyev va M.Tojiyevlarning “Gulla mening О‘zbekistonim”, A.Hamroyev va M.Bafoyevning “Dо‘stlik” poemalari, SH.Shoymardonovaning “Ozod sharq xotin — qizlari” kantatasi, M.Burhonovning “Qasida” (A.Navoiyga bag‘ishlangan oda), M.Bafoyev­ning «Buxoronoma» (1980) oratoriyalari yaratildi.
• Cholg’u musiqasi Bu davrda cholg‘u kuylari janri ham bir qadar muvaffaqiyatlarni qо‘lga kiritdi. О‘sha davrda Toshkent va Moskva konservatoriyalarida tahsil olayotgan M.Ashrafiy “Qurilish” marshi, M.Burhonov “О‘zbekiston” syuitasi, M.Leviyevlar “Nurxon” poemalarini yaratdilar.

PUFLAMA CHOLG’ULAR

TORLI CHOLG’ULAR TORLI CHERTMA

CHOLG’ULAR

QADIMGI CHOLG’ULAR

PUFLAMA CHOLG’ULAR

URMA ZARBLI CHOLG’ULAR TORLI KOMONLI CHOLG’ULAR

O’zbekistonda xor madaniyatining shakllanishi va rivojlanishi.

Xalq ijrochiligi san’atida aralash

( erkaklar va ayollar) xorlar formasi deyarli bo’lmasa-da, alohida erkaklar, ayollar va bolalar tomonidan qo’shiq aytish an’analari bo’lgan. Masalan, turli diniy marosimlarda, mavsumiy sayllarda, ramazon oyida bolalarning qo’shiq aytishi yoki kattalarning zikr tushishi, marsiya qo’shiqlarini aytish ham jamoa ijrosining bir turidir.

M.Burxonov, S.Boboev, I.Akbarovlar

• birinchi xor asarlarini respublikamizda

• xor ijrochiligini o’sishiga katta yo’l

• ochib bergan va birinchi o’zbek xor

• kapellasi 1952 – yili tashkil topgan,

• raxbari S.Valenkov bo’lgan.

• Ko’p ovozli xor san’atining jadal
• rivojlanishi 50 – 60 yillarga to’g’ri
• keladi. Har yili qo’shiq bayramlari
• festivallar ’tkazilib, unda ko’p
• mungli xor kollektivlari qatnashgan.

SOBIR

BOBOYEV (1920-2004)

O’zbеkiston

xalq, artisti,

kompozitor

M.Burxrnov va

O’zbеkistonda xizmat ko’rsatgan san'at arbobi, musiqashunos

A.Jabborov. .

Shuningdek, bolalar tomonidan

Shuningdek, bolalar tomonidan «Boychechak», «Laylak keldi», « Oftob chiqdi» kabi dunyoviy mazmundagi xalq qo’shiqlari aytilganda ham jamoa (xor) ijro formasini ko’rish mumkin.

An’anaviy Navro’z – lola bayramlarida yigit va qizlarning qo’shiq aytishi, qadim zamonlardan beri to`ylarda aytiladigan yor-yor, yallalar xor (va yakkaxon) bo’lib ijro etilgan. Asrlar davomida to’plangan ko’hna meros «Shoshmaqom»ning vokal qismidagi taronalar ham uch – to’rt ( va undan ko’p) xonandalar tomonidan jamoa bo’lib aytilgan.

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT