Моўныя гульні на ўроках

Моўныя гульні на уроках беларускай мовы

Гульня «Заблудзіўся склад».

З прапанаваных настаўнікам карцінак дзеці выбіраюць тыя назвы прадметаў, у якіх есць пэўны склад, напрыклад: склад «лі»- маліна , чмялі, жураўлі, караблі, літара, зэдлік,туфлі,сліва. Склад і словы падбіраюцца ў залежнасці ад тэмы урока.Напрыклад,

2 клас – раздзел “Гукі і літары”, тэма “Абазначэнне гукаў на пісьме. Беларускі алфавіт”.

3 клас – Словы- назвы прадметаў (назоўнік).Лексічнае значэнне слоў.

4 клас – Род і лік назоўнікаў.

Гульня “Перастаў склады”

На-сця – сця-на, ла-за – за-ла, на-ра – ра-на, па-лі – лі-па.

Гульня “Ператвары слова”

- Як казу ператварыць у насякомае: стра-каза;

• Як слімака ператварыць у кветку? – мак

• Як карону ператварыць у птушку?- варона

• Як бярозу ператварыць у кветку? – роза

Гульня “Словы-хітруны”

• Адшукайце словы, якія схаваліся ў іменах: Мі(кола), Са(вось), Ба(рыс), Сця(пан), Э(дзік),Та(мара), Мі(кіт)а, Свят(лана).

Гульня “Карусель “

Селі словы на карусель. Раскруціліся , але слаба трымаліся і пападалі ў траву.Было слова – стала два.. Дапамажыце ім зноў аб’яднацца: пава, Вера, мала, кава, неба, пара, а з другога боку – ход,сок, рот, дзік, ток, сок,лак,схіл..

Гульня “Сапсаваны тэлефон”

Настаўнік паведамляе дзецям, што тэлефон сапсаваўся і замест гука С выдае гук З.

Настаўнік гавора словы ў трубку, а дзеці іх аднаўляюць: суп-зуб,каса- каза, гусак- гузак, сала – зала, сорак – зорак, асот – азот.

Гульня “Правілы і так, і гэтак”

Настаўнік вымаўляе сказ, прапануе дзецям пераставіць словы, каб зноў атрымаўся сказ:

На агародзе расце цыбуля.

Дзядулю дапамагаюць унукі.

Трактары аруць поле.

Праз гадзіну цягнік спыніўся.

Старанна будуюць бабры свае жылле.

Гульня “Слова заблудзілася”

На схеме сказа, які складаецца з двух слоў, настаўнік паказвае другое слова і адначасова вымаўляе яго. Дзеці падбіраюць “згубленае слова” і называюць сказ:

... кукуе. ... сакоча. ... мяукае. ... рохкае. ... іржэ. ... стракоча. (сарока або конік). ... квакае. ... вые.

Гульня “Будзь уважлівы”.

Настаўнік вымаўляе сказ. Калі ен закончаны, вучні “ставяць кропку” – кулачком правай рукі стукаюць на далоні левай і хорам гавораць: “Кропка”.Незакончаны сказ дапаўняюць падыходзячымі па сэнсу словамі.

Мастак малюе.

Доктар лечыць . .. (хворых людзей) .

Вучань піша.

Дзяўчынка чытае ... ( цікавую кніжку, беларускую народную казку).

Балерына танцуе.

Кухар гатуе ...(вячэру, клецкі).

Гульня “Не насмяшы”

Вучням прапануецца закончыць сказ адным словам, якое трэба падабраць з двух прапанаваных прадметных карцінак:

На шашу выехаў (трамвай, матацыкл).

Па рэйках імчыць (аўтамабіль,цягнік).

У сажалцы растуць (ружы, гарлачыкі).

На тэлеграфным провадзе сядзіць (індык, ластаўка).

Воўну нам дае (авечка, свіння).

Па вадзе плыве (камень, галінка).

Гульня “Убранне для сказа”

Настаўнік прапануе “распрануць” сказ, выкінуўшы слова.

Сказы падбіраюцца так, каб можна было адкінуць слова ў пачатку, сярэдзіне ці канцы сказа.

Хлопцы пілуюць бервяно.

Экскаватар капае яму.

Зранку дзьмуў вецер.

Хораша цвітуць вяргіні.

Птушаняты жаласна пішчаць.

Ападае жоўтае лісце.

Кожны раз настаўнік высвятляе, без якіх двух слоў нельга абысціся.Ускладніць гульню можна, прапанаваўшы “апрануць” або “пераапрануць” сказ.Звяртаецца ўвага, што чым больш сказ апрануты, тым больш поўна выказвае думку, цікавейшы і прыгажэйшы.

Ляцяць гракі. Гракі ляцяць у вырай. Восенню гракі ляцяць у вырай.

Тата працуе. Тата працу ена заводзе. Тата працуе на трактарным заводзе. Тата Волечкі працуе на трактарным заводзе. Тата Волечкі працуе на трактарным заводзе токарам.

Праз гэту гульню можна рыхтаваць вучняў да напісання сачыненняў.

Прыйшла восень.Ідзе дождж.Апусцелі палі. Завялі кветкі.Схаваліся насякомыя.Буслы ляцяць.

Гульня “Сказы- жартаўнікі”

Настаўнік чытае сказ, у якім парушаны сэнсавыя сувязі.Дзеці павінны заўважыць памылкі і выправіць іх:

На лузе коні пасвяць дзядулю.

Прыгожая кветка намалявала Волечку.

Міхась мыў рукамі мыла.

Падлога ляжыць на дыване.

Цацкі берагуць малога Алеся.

Дзяўчынкі збіралі чырвоныя чарніцы і чорныя суніцы.

Гульня «Паляванне за арфаграмамі”

Даецца сказ або невялікі тэкст і заданне: - Хто знойдзе больш арфаграм.

Напрыклад: Па прыгажосці Белавежская пушча займае першае месца сярод лясоў Беларусі.Тут жыве многа розных звяроў і птушак.У белавежскіх лясах шмат стройных, з раскідзістымі рагамі аленяў.

Прыляцела да кармушкі размаляваная птушка,

паспытала дзюбай сала і сябровачак пазвала. (Сініца)

Ад сяла да бліжняй ракі дарога ішла праз шырокае жытневае поле.

Я стаяў і слухаў развітальную песню жураўлінай чарады.

Гульня “Пазнай знаемага”

Чытаецца тэкст ці словы, дзеці павінны падлічыць, колькі з іх са знаемай арфаграмай ці часткай слова.

Напрыклад: -Колькі назоўнікаў ніякага роду? неба, сонца, дзень, здароўе, свята, хмара. – Колькі слоў з парным звонкім ці глухім гукам на канцы? насарог, банан,гранат, вінаград, зубр, рог. – Колькі слоў з прыстаўкай? прыляцець, стукаць, зрабіць,намаляваль, баяцца.

Гульні

“Назаві адным словам”

Акунь, лінь, пячкур, карась, карп, акула, сом, уюн, мянтуз, вугор – гэта хто?

• рыбы

Пчала, жук, чмель, матылёк, страказа, мурашка, аса, авадзень, камар, муха, конік, божая кароўка ...

• насякомыя

Верабей, ластаўка, сарока, бусел, качка, шпак, кнігаўка, чапля, чайка, дрозд, малінаўка, сойка, сава, дзяцел, грак, журавель, жаваранак, зязюля, стрыж, кулік, салавей, сініца, страус, цецярук, глушэц...

• птушкі

Карова, конь, авечка, качка, курыца, гусь, індык, свіння, каза, кот, сабака...

• свойскія жывёлы

Заяц, воўк, ліса, дзік, леў, барсук, крот, вавёрка, вожык, янот, выдра, тхор, бабёр, зубр, казуля, куніца, тыгр, рысь, мядзведзь ...

• дзікія жывёлы

Елка, сасна, таполя, бяроза, рабіна, вяз, каштан, граб, клён, ясень, асіна, ліпа, дуб ...

• дрэвы

Ядловец, шыпшына, бэз, каліна, чаромха, вярба, ракіта, маліна, агрэст, парэчкі ...

• кусты

Баравік, масляк, падасінавік, грузд, падбярозавік, сыраежка, рыжык, махавік, лісічка, зялёнка, апенька, мухамор...

• грыбы

Яблык, груша, сліва, чарэшня, вішня, лімон, персік, айва, алыча, абрыкос ...

• садавіна

Бульба,бурак, морква, цыбуля, капуста, памідор, часнок, гарох, фасоля, боб, гарбуз, кроп, пятрушка, салата, рэпа, рэдзька, агурок, кавун...

• агародніна

Сукенка, спадніца, пінжак, хустка, кашуля, штаны, кажух, світка, паліто, футра, фартух, шалік, шапка, капялюш, плашч, гарнітур, майка, шорты, пальчаткі, рукавіцыЮ шкарпэткі, пачохі, камізэлька...

• адзенне

Чаравікі, тапкі, боты, валёнкі, кеды, галёшы, туфлі, лапці ....

• абутак

Вядро, шклянка, збанок, бітон, кубак, каструля, біклага, бутэлька, талерка, бочка, цэбар, начоўкі ...

• посуд

Стол, крэсла, шафа, парта, канапа, ложак, табурэтка, лава, камода, паліца, буфет...

• мэбля

Сякера, піла, лапата, іголка, нажніцы, гэблік, малаток, абцугі, напільнік, долата, шыла...

• інструменты

Лялька, кубікі, лато, шар, мяч, сцяжок, ваўчок, барабан, калейдаскоп, канструктар...

• цацкі

Партфель, аловак, гумка, пенал, ручка, сшытак, фламастэр, лінейка, цыркуль, пэндзлік, фарбы, калькулятар ...

• школьныя прылады

Хлеб, мяса, масла, соль, цукар, сала, мука, макароны, крупы, цукеркі, пернікі, торт, кава, чай, варэнне, каша, кампот, суп, кісель, аладкі

• прадукты харчавання

Рот, нос, вока, вуха, галава, твар, тулава, рукі, ногі, шыя, патыліца, жывот, спіна, плечы, лоб, пальцы, далонь, бровы, вейкі...

- часткі цела чалавека

Гульня “Будзь уважлівы”

Вось фіялкі, вось цюльпаны,

Ружы, астры.

Вось і ліліі, півоні,

Гладыёлусы і макі,

Васількі, бэз, язмін –

ПАДАРОЖЖА ПА РАЦЭ

Гэта гульня – падарожжа па незвычайнай “рацэ”, якая называецца Алфавіт.

Загадзя падрыхтоўваюцца лісткі паперы, дзе зверху ўніз напісаны ўсе літары беларускага алфавіта. Гэта і ёсць “рэчышча” нашай “ракі”. Каб “праплысці” па ёй ад пачатку да канца, трэба бачыць яе “берагі”. Калі “рака” складаецца з адзіночных літар, то кожны яе “бераг” – з двайных. Іх трэба адгадаць, бо яны схаваны ў “тумане”. Дзве літары кожнага “берага” разам з літарай “ракі” павінны скласці слова з пяці літар, напрыклад:

Тр а ва бу д ан ка з ка сі л ач ча п ля

Ку б ак см е рч кн і га гу м ка ку р ок

Ды в ан аз ё ры ма й ка се н цы ме с яц

Ва г он лы ж ня за к он ст о ма ку т ок

Кр у пы ве ц ер ал ь фа

Па ў за ка ч ка тр э ск

Ку ф ар шы ш ка сл ю да

Ша х та кр ы ло кн я зь

Дыдактычны матэрыял да ўрокаў беларускай мовы

3-4 клас

Незакончаны сказ

Я люблю птушак, таму што ....

Мая любімая птушка - ..., таму што... .

Гульня “У пошуках птушак” (дрэў, кветак, назваў гарадоў і г.д)

Настаўнікжаррамонакснягірвецераўторакперапынакбульбаверабейдзьмухавецсняжынка

Зязюляталеркадубружаваранаквоўкфарбычапляадзеннемморквапугачяблык

Гульня “Тэлеграма”

Неабходна скласці як мага больш слоў па пачатковым літарам: “М”, “С”, “П” ...

Дзейнік на літару “с”: сойка, сініца, сітаўка ...

Выказнік на літару “п”: прыляцеў, пераляцеў, праспяваў, прыскакаў ...

Азначэнне на літару “м”: маленькі, малады...

Гульня “Адгадай птушку”

Прыдумаць артыкул для тлумачальнага слоўніка, у якім даецца лексічнае значэнне прапанаванага слова. Задача іншых груп – даведацца, якая гэта птушка.

Гульня “Свята літары П”

Умова гульні: трэба скласці як мага больш сказаў, у якіх кожнае слова пачынаецца з П.

Напрыклад:

• Папугай пачысціў пер’е.

• Папугай прапанаваў пеўню палятаць па падворку.

• Пералётныя птушкі пяюць прыгожыяя песні.

• Папугай Пятруша паўтарае песні.

Рашы сканворд “Знайдзі назвы птушак”

З	Ж	У	Р	А	Г	У
Я	З	Ю	Л	В	С	С
Б	К	А	Я	Е	А	А
У	С	Ч	В	Л	Л	К
С	Е	К	Е	Ь	А	В
А	Л	А	Р	А	Й	Е
Р	О	К	А	Б	Е	Й

Гульня “Перакладчыкі”

Заранка – утренняя звезда.

Вырай – теплые края.

Стос – стопка, горка.

Чараўнік – волшебник.

Гульня “Рэха”

Гульня “Чыё гэта?” карткі са словамі . А затым разбегчыся па тэмах:Назоўнік, Прыметнік, Дзеяслоў, Займеннік. Растлумачыць чаму выбралі гэтае месца.

Па арфаграмах “Якое правіла схавалася ў картцы?” “ Правапіс ў”, “Правапіс парных звонкіх і глухіх зычных”, “Правапіс о,э –а”, “Правапіс е,ё –я”

Падзел на групы “Чатыры вуглы”

Разбяры слова па літарах, (Алфавіт) або асацыяцыі

Добры дзень

На кожную літару прыдумай слова пажаданне “Добры дзень” Дабра бодрасці радасці зычлівасці дабрабыту здароўя еднасці настрою настойлівасці

Прыдумаць пажаданне з трох слоў, кожнае з якіх пачынаецца з літар прывітання або тэмы “Назоўнік” настрою абавязковай актыўнасці здароўя усім

Настойлівасці імкнення кожнаму

Практычна: “Складзіце алфавіт з назваў птушак і асацыяцыі да іх назваў”

А арол

Б бусел

В варона, верабей, вырай

Г голуб, грак, гусь, глушэц, гняздо, галінка

Кантралёры высаджваюць з вагончыкаў пасажыраў, якія на картках маюць словы, у якіх дапушчаны памылкі. Чаму высадзіў з вагончыка? Як правільна напісаць гэтае слова?

Методыка Булаўскай

“Слоўнікавая скарбонка” для пачатковых класаў (5 тыс.)

Птушыны слоўнік

Птушыны слоўнік				Птичий словарь
Амялушка Сітаўка Крыжадзюб Снягір Зязюля Кнігаўка Берасцянка Крумкач Глушэц Шпак Цецярук Галка				Свиристель Трясогузка Клест Снегирь Кукушка Чибис Зяблик Ворон Глухарь Скворец Тетерев Галка

к	а	м	i	з	э
а	ф	а	г	а	л
ш	у	л	я	ш	ь
а	т	а	н	т	к
л	р	а	к	у	а
i	ш	э	а	к	с
к	ь	н	м	ю	ц

Адшукай як мага больш слоў:

РОЗНЫЯ ВЕЛЬМI КАРЫСНЫЯ РЭЧЫ

Д	У	Б	А	Л	О	В
Т	Р	Э	Л	Ь	Б	А
С	П	Р	У	Т	К	К
Ж	А	Н	Ь	О	I	В
Ы	Д	Л	Ё	Ў	С	Я
Р	Ц	Э	Г	К	Л	Д
Т	В	I	Л	А	О	Р
С	Я	К	Е	Р	А	О

Адшукай прыслоўi:

C	З	С	У	А
О	Р	А	М	Н
Ш	Э	П	О	Ц
Ц	Д	Т	Ў	Ч
I	К	А	В	К
Х	У	М	А	I
А	Р	А	Н	А

Н	А	В	А	Г	Р	У	Д	А	К
М	А	Г	I	П	О	Л	А	Ц	К
	З	Ы	Л	Ё	Д	М	I	Н	С
Т	У	Р	А	Ў	Н		П		Б
Б	Р	Э	С	Т	А	В	I	Ц	Е
Г	О	М	Е	Л	Ь	О	Р	Ш	А
С	Л	О	Н	I	М	С	Л	У	Ц
	В	А	Ў	К	А	В	Ы	С	К

Адшукай назвы беларускiх гарадоў: