Նավը լեռան վրա (վեպ)

Նավը լեռան վրա

Կ. Զարյան

Նավը լեռան վրա

• Նավը լեռան վրա (արևմտ․՝ Նաւը լերան վրայ), Կոստան Զարյանի վեպը, որ նա գրել է 1943 թվականին՝ Բոստոնում ապրելու տարիներին։ Հետագայում վեպը վերամշակվել է կոմունիստական գրաքննության կողմից և 1963 թվականին կրճատումներով հրատարակվել Երևանում։

Սյուժեն

• Վեպում շարունակվում ու զարգացվում են այն տրամադրությունները, որոնք արտահայտված էին ուղեգրության մեջ և վեպում։ Վեպում պատկերված է 1918-20 թվականներին Հայաստանը՝ հայերի պայքարը թուրքերի դեմ, Սարդարապատի ճակատամարտը, Հայաստանի Առաջին Հանրապետության տարիներն ու Հայաստանում սովետական կարգերի հաստատումը։ Հայաստանը լցված էր արևմտահայ փախստականներով, թուրքերը հարձակվում էին, նոր ստեղծված պետությունը, ինչպես Զարյանն է ներկայացնում, անզոր էր աղետի առաջն առնելու։ Հերյանը Հայաստան է գալիս ահա այդ ճակատագրական տարիներին և չնայած բոլոր դժվարություններին՝ մնում է հայրենքիում։ Սա է Հերյանի ամենամեծ տարբերությունը Զարյանի նախորդ գրքերի հերոսներից։ Հեռավոր նավարկությունների նավապետ Արա Հերյանը Բաթում քաղաքում նավ է գնում, գնացքով բերում Հայաստան, այնուհետև եզներով քաշում մինչև Քանաքեռ, սակայն քաղաքական պատճառներով երկար ժամանակ նավը մնում է այդտեղ։

• Վեպում նավը ընթացքի ու շարժման խորհրդանիշ է, լեռը՝ Հայաստանի ու հայ ժողովրդի։ Նավը լեռը բարձրացնելը՝ Սևան հասցնելը, խորհրդանշում է հայոց պետականության վերականգնումը։

Սյուժեն

• Վեպի առաջին տարբերակում Հերյանին այդպես էլ չի հաջողվում նավը հասցնել Սևան, սակայն երկրորդ տարբերակում կոմունիստները Հերյանին օգնում են նավը հասցնել Սևան և ջուրն իջեցնել։

• Միշա Թումանյանը նույնպես նավապետ է, որը թողել է իր ծառայությունը ռուսական նավատորմում և եկել Հայաստան՝ իր հայրենիքին ծառայելու։Նրան չի հուսահատեցնում այն, որ ծովերի և օվկիանոսների փոխարեն իր առջև ընդամենը Սևանա լիճն է, նա էլ կառուցում է ի՛ր երազանքի նավը՝ խղճուկ նավակ այն նավերի փոխարեն, որոնցով ինքը նավարկել է Ռուսաստանում։ Բայց նա նվիրված է իր հայրենիքին ու իր երազանքին, հայրենիք, որը նա նոր-նոր սկսում է ճանաչել։

• Այս խմբին է պատկանում նաև երիտասարդ սպա Բաբկեն Միրանյանը, որը դաստիարակվել է Ռուսաստանում և ծառայել է ցարական բանակում, իսկ հիմա ծառայում է հայկական բանակում և զոհվում թուրքերի դեմ մղված մարտերում։

• Հերյանին հակադրվում է վեպի մեկ այլ գործող անձ ևս. Պետրոս Մարկը, որն Ամերիկայից վերադարձել է Հայաստան, ուսումնասիրում է Հայաստանը, փորձում հասկանալ նախնիների հայրենիքը։ Զարյանը էջեր է նվիրում նրա և Հերյանի զրույցներին։