СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

«Нешла дяхI – берхIила дяхI»

Нажмите, чтобы узнать подробности

Просмотр содержимого документа
««Нешла дяхI – берхIила дяхI»»

Дарсла тема: «Нешла дяхI – берхIила дяхI»

Дарсла мурадуни: нешла кьимат багьни, нушала гIямрулизиб илала кьадри багьни; ил мяхIкамрирес, илала хIурматбирес, илис кумекбирес гIягIнили биъни багьес; литературала произведениебачи диги имцIадикIахънила чебкад хIянчи.

Чеб. гIягIниахъ.: «Лачин» журнал, писательти-поэтунала портретуни, суратуни, проектор, …

Бархбас: урус мез, тIабигIят бални

  1. Класс дарсличи хIядурбарни.

  2. Тикрардарни.

  1. Гардла далай ( экрайзир чериахъули сири гардбирули далайрикIуси хьунул адам)

  2. Классла дурар делчIунти произведениебала сияхI белкIахъни (дурхIнази дедили кIапIри лер, чузира дурхIнани классла дурар ца базла духIнар делчIунти произведениебала ва автортала уми лукIути)



  1. Тестани:

1. «Урхьула урчи» хабар чиди журализи кабурхара?

А.СихӀрула

Б. МицӀирагличила

В. БекӀахъудила

2.«Даршал тӀерхьа» хабарла автор.

А.МяхӀяммад-Расул

Б. ГӀ. Абу-Бакар

В. Р. Рашидов

Г. Халкь

3. Гъабзадешличила бурала декӀарбара.

А.МухӀли - варъала, уркӀи - шуркьла.

Б. УрхӀла кьацӀ бизиси бирар.

В.Масли юрт жагабиру, хӀялалдешли - адам.

Г. Гъабзала дяхӀ цадехӀ, хаинна - кӀидехӀ.

4.Тур бикӀуси девла мягӀна гьаргбара.

А.Тупанг

Б. Пушка

В.Шушка

Г. Ханжал


5.Авторла гъай агарли, бутӀакьянчиби саби-ургаб гъайбикӀули /диалогличил/ белкӀунси произведениелис се бикӀара?

А. Басня

Б.. Далай

В. Пьеса

Г. Хабар


6.Чиди ироизведениела у даргала халкьла буралаличил цугбиркули?

А.«Далайа, далайчи»

Б. «Ахъдеш дигуси чӀичӀала»

В. «УмцӀусини бургу»

Г. «ТалихӀчерти бурхӀни чехӀедаира нушани»


7.Метафора декӀарбара.

А. Цаибси дяхӀи

Б. Масхуртар къараул

В. ДурхӀни дуцӀбухъун

Г. Шанда уркӀи


8.МицӀирси ахӀенси секӀайчи мицӀирси секӀа, адамтала лишанти хасдарили бурнилис се бикӀара?

        1. Олицетворение

Б. Аллитерация

        1. Метафора

Г. Баллада


9.Иш бутӀа хӀясибли Дагъистан буцес дуравхъунси гъармукала у белгибара. /Халкьла далай «Нарт МуртазягӀяли»/

Мажурти дучили ИстӀамбуллизир,

Мисрилизир мисри турми дучили,

ЦӀакь урчи дучили ГӀярабистайзир, Ираннизирадра гӀяскурти кили,

ГӀяндбикӀисра или Дагъиста улка,

Дуравхъун гъармука... дергъли.

А. Тимур

Б. Надир-шагь

В. Деникин

Г. Бичерахов


10. СекӀал яра анцӀбукь саби лебсиличиб дебали халали чебаахьнилис

се бикӀара?

А. Гипербола

Б. Метафора

Г. Эпитет

В. Олицетворение


11. Ца нешла хӀябал дурхӀяличила буруси произведение.

        1. «Къаркъала дурхӀя»

Б. «Нарт МуртазагӀяли»

В. «Багъатирла ГӀялибег»

Г. «СултӀангӀяхӀмад иштӀаган»


12.Хабар или бикӀар.

А. ...халали ахӀенси произведениелис, сунезибра гӀямрулизиб кабикибси ца яра кӀел анцӀбукьличила буруси.

Б. Чузир псрсонажунала характерти ва илдала цаличил цала шикьатӀала чедиахъути сари-ургар дархдасунти анцIбукьунала гьаб-гIергъиси бетуцлис…

В. СекӀал яра анцӀбукь саби лебсиличиб дебали халали чебиахънилислис...

Г. Авторла гъай агарли, бутӀакьянчиби саби-ургаб гъайбикӀули /диалогличил/ белкӀунси произведениелис...


13. «Багъатирла ГӀялибег», «ГӀябдулхӀямид ТӀалхӀят», «Къарабудагъла Муса» бикӀуги халкьла далуйтазиб игитунала сегъуна къиликъ имцӀали гапбирули?

А. МалхӀямдеш

Б. УркӀецӀи

В. Гъабзадеш



14.ГI. Батирай акӀубси ши.

А. ХӀурхъи

Б. Ванашимахьи

В. ХӀямшима

Г. Ахъуша


15.Батирайла ишди далуйтала тема.

Жамавха илхъи дуркӀул

ТIвяхI кункил урчила вагӀ,

Бацла шала дулъахъул,

ЦIуб арцла яракьла вагӀ.


Х1у адаан айкьурла

ГIяхIти гъубзнела гьалмагъ,

ХIу абаан вякьибла

Вайти гъубзнела душман.

А. Ламартдеш

Б. Даршудеш

В. ТӀабигӀят

Г. ГӀяхӀгъабзадеш


  1. Поэтуни-писательти бурахъес (суратуни хIясибли)



  1. Словарьлизирти дугьбала чебкад хIянчи



а) яргали доскала гьала кIикIел ученик кабулхъан, гIурилти дурхIни-рурсбани илдази чуни дузахъути словарьтазирадти дугьбала лексикалашалси мягIна хьарбиу

б) суратуни хIясибли духълумала, дибгIян мицIирагла уми урус мезли ва дарган мезли дуру (суратуни учительли чедиахъу)



  1. Поэзияла минутуни

  2. Доскала чедибси нешла мезличила белкI белчIахъес, дурхIнази нешла мезличила чула пикруми, халкьла буралаби дурахъес.



III. Физминутуни.







  1. Нешличила назмурти.

( ученикунани нешаначила назмурти уркIиличир дуру)





ШапигI МяхIяммадов



НЕШЛА ХIЕРЛИ

Гьарил нешла урк1или

Урши ахъли ахъурцу,

ТалихIла халал бут1а

Риубцадли гьабурцу.


Хат1аличирад илра

Черкарурхар, хъумкарту,

Бег1ла г1ях1си бирахъес

Бишт1атас урк1и керт1у.


ЦIакьра дагьрира нешли

Уршбасцун харжх1едиру,

Бишт1атала бишт1атас

Дут1есра мях1камдиру.


Бархбасунала хьулчи

Лебтачил мурхьбик1ахъу,

Багьудила хазнали

ГIялам разибирахъу.


ГIямру духъахъул къайгъи

Къалализи кабирхьу,

Сунела дурх1ялисван

Урк1ила унза ибхьу.


Нешла х1ерли дугели

Закиб берх1и ухахъу.

Х1ерла х1ебли гьамадли

Пашмандеш бетихъахъу.









Аминат ГIябдулманапова


НЕШАНАС


Асил гъубзни баркьибти,

Ва дунъяла нешани,

Шарабла урунж кьяйда

Ламус-хIяя умути.


Дунъяла децI-шишимти

Дукули хIяндиубти,

Дергъ биубхIели уршбас

Ярагъ даршес гьалакти.


Дагъиста дубуртазир

Халал хабарла сарра,

Лусенна ца бутIаван

ЧIумати сарра хIуша.


ХIушала балгнанигу

Уцахъуси иш дунъя,

ХIушачи къакъбяхъили

ХIердирутира нуша.


БегIлара гIяхIси далай

Нуни хIушаб бучIулра,

БегIлара дурхъал балга

ХIушаб нуни булгулра.



МяхIяммад СягIидов



НЕШ, ХIЕЛА ВАНАЛ ХIЕРЛИ


ХIела хIер камхIебирар

Наб гIелабад башули,

Кьакьадешра анцIкьира

УркIилизир дилшули.


Адамти-ургаб бирар

ЛасбикIули ну-алав,

Хъяшара гьимукIахъес

УрузкIус сунна гьалав.



БархьдешгIевли кайзахъес

ЖибикIар, някъ буцили,

БалкIешличил ургъахъес

Викулра, ахъуцили.


ЧеввалкIасли, чарварес

Набчи ил музабулхъан,

Дардлизи викIибхIели,

Дарманван дакIубулхъан.


ХIела хIерли, дила неш,

Чуйнара шадварира,

Чиллала дугурбазив

Даим ванавирира.



ГАРДЛА ДАЛАЙ


Тилади сабину, неш,

БелчIенгу гардла далай,

Гьандикили дурхIядеш,

ХIебирарал чарх къулай.


ДурхIяхIели чуйнара

Далайла дуклумачив,

Урцаси сирилавад

Дунъяла дубаначи.


ДецIлизи бикибхIели

Дила биштIаси уркIи,

Аргъибмад хIела тIама

ГIяжаибли хIулбуркIи.


Дай уркIилизиб дунъя

ЦIумбикIули хIелтулра,

Инсан децIли уцалли,

ТалихIли вархьвалтулра.


Гардличил дарх дучIути

ДелчIен хIела саринти,

Дунъяла дарданасра

ХIедирарал сабабти.




Расул БяхIяммадов


НЕШ


ХIу бацла шала сарри,

ХIу берхIила нур сари,

ХIу ургубализирси

ХIунтIена вава сарри.


Заклизиб зубариван,

Кулпетлизир ухулри,

Ургубалаб макьамван

Хъулир хIу ралрикилри.


Неш ибси девцун саби

БегIла гьалаб балуси,

УхънаваибхIелира

Ил сар дугьаилзуси.


Гьар адамла уркIилаб

Нешла у камхIебирар,

Рахли ил аррукьялли,

УркIилизиб цIум бирар.


Нешличирра дурхъаси

Уршилис чилра хIейрар,

ГIур жагаси, малхIямси

Ванзаличир хIерирар.



МутIалим МутIалимов


НЕШЛА УРКIИ



Дунъяличиб бег1лара к1ант1иси ва ч1умаси,

Ванзаван сахаватси, аръа к1ант1ван умуси,

Зубартиван ухуси, хьанц1а закван аязси,

Ил саби нешла урк1и к1ибях1яндеш агарси.


Дурх1нас г1ях1деш багьандан х1ебамсурли

бузуси,

Нушаб даим булгули паргъатдеш

х1едалуси,

ГIямрулизи дурхьули нушачи даим х1ерси,

Ил саби нешла урк1и дигили ламбик1уси.


Дурх1нала баркьудлумас бархьси

кьимат лугуси

Х1яяла бек1 урунжла шарабли дужахъуси,

Х1едикьурти пикруми дебшладарес

бируси,

Илгъуна саби нешла бегIла пасих1си урк1и.




  1. Буралаби

а) дархибти буралаби далдарни,

б) бурала бучни

в) буралаби дурахъни.



  • УрхIла нешла хIурмат хIебирусини, сунела нешлара хIебиру.

  • Арцанти хIебличи разидирар, дурхIни – нешличи.

  • Ванзали адамтиван, нешли дурхIни балха.

  • БерхIилиуб ванали бирар, амма нешла мякьлаб – къулайли.

  • Нешла малхIямдешла ахир хIебирар.

  • Нешла уркIи мурталра дурхIначи лехIихъур.

( чедирти буралаби (гьарил) кIел бутIаличи дехъубли ва дархахъили дирар, дурхIнас илди дучес ва илдала мягIна баянбарес гIягIнибиркур)





  1. Метафораби дурахъни, эпитетуни делкIахъни.

( ишар дурхIнас метафораби, эпитетуни се сарил гьанбикахъес чебиркур, метафораби дурру, эпитетунани доскаличибси пIиргъикI вава (ромашка) балкьаахъес чебиркур)



  1. ДурхIнази чула нешаначила бурахъни.

( гьарилли сунела нешличила буру)



  1. Нешличила далай.



НЕШ


БерхIила нур рурхIули

Сари хIела хIулбазир,

АтхIеб сари думхIули

УркIила урхьулизир.

Тикрар


Дила неш, хIу адабла

Бац-берхIири дакIуси,

ХIу хIяяла урунжри

ХIялалдешлис акIубси…


Шалали сар хIела дяхI

Савлила берхIилаван,

ХIулкIули сари хIулби

ЧатIала дурхIялаван.


Тикрар


ХIезирцун сари лерил:

Жагадеш, гIякьлу, сихIру,

УбкIуси мицIирварес

Лер уркIецIи ва пагьму.


Тикрар



ТалихIла унза ибхьул

ХIу мицIирси умхьури.

ГIямру даимдирахъул

Кьиблала зубарири.



IV. Хъ. хI. «Дила неш» сочинение белкIес.

V. Дарсла итогуни каъни.





18