|
1. Тэрээһин
2. Бэлэмнэнии чааһа
3. Сүрүн чааһа
4. Түмүк чааһа
|
У: Аламаҕай санаалаах айыы хаан аймахтара, көмүскэс санаалаах күн улууһун оҕолоро. Аламай күн сыламынан! Бүгүн эһиги маннык сааскы ылааҥы күҥҥэ олус сиэдэрэйдик таҥнан-симэнэн кэлбиккит киһи хараҕын, сүрэҕин үөрдэр.Оҕолоор, эһиги сахалыы тыллаах, сахалыы санаалаах буоларгытынан киэн туттагыт дуо? Олус үчүгэй! Тыл киһиэхэ саамай улахан барҕа баайа буолар. Эһиги кыра сааскытыттан төрөөбүт төрүт тылгытын харыстыы, тапты: Оҕолоор, этиҥ эрэ, биһиги тылбыт сүмэтэ, баайа ханнык айымньыга түмүллэн сытарый? Олоҥхоҕо. Маладьыастар! Биһиги ааспыт дьарыкка олоҥхо геройдарын барбыппыт уонна ол геройдарын тиэстэнэн оҥорбуппут. Дьэ эрэ, биирдии-биирдии ким ханнык олоҥхо геройун оҥорбутун уонна кини олоҥхоҕо тугу гынарын кэпсээн эрэ. Маладьыастар, оҕолоор.
У: Бүгүн биһиги, оҕолоор, өссө биир олоҥхо геройун кытта билсиэхпит. Ол инниттэн таабырын таайсыаҕын.
-Кып кыра бэйэтэ лыҥкынас дьикти дьүрүскэн дорҕооннору таһаарар тугуй? (хомус)
-Мин олус сытыыбын, ол эрэн туһам элбэх диир (быһах)
- Миигиттэн ыһыах маанылаах утаҕын кымыһы иһэллэр (чороон)
Бу маллары барытын ким оҥороруй? Маладьыастар! Уус киһи оҥорор эбит. Уус диэн кимин билэҕит дуо? (Оҕолор эппиэттэрэ). Уус диэн тимиринэн, маһынан уһанар киһини этэллэр. Холобур, маһынан остуолу, олоппоһу, орону, дьиэни оҥороллор. Тимиринэн: хомус, быһах, кыыс оҕо киэргэлин оҥороллор.
У: Оттон биһиги бүгүн биһиги олоҥхо тимир ууһун кытта билсиэхпит, киниэхэ тиийэн, уһанар тэрилин үөрэтиэхпит, тугу уһанарын көрүөхпүт.Ол инниттэн биһиги олоҥхо дойдутугар айанныахпыт. Ол эрээри, оҕолоор, тимир ууска айанныаххытын баҕарар буоллаххытына, айыы бухатыырын курдук, туохтан да куттаммат хорсун санаалаах, күүстээх буолуохтааххыт, араас мүччүргэннээх моһоллору көрсөргө, ону толорорго бэлэмҥит дуо? (оҕолор эппиэттэрэ). Биһиги олоҥхо дойдутугар айанныырбытыгар көмөлтөҕө кими ыҥырабытый, оҕолоор! Маладьыастар. Биһигини Айыы бухатыыра тимир уус кыһатыгар сирдиэҕэ. Чэ, айанныаҕын. Бары айыы бухатыырын курдук аппытыгар олорсуоҕун. Ханна тиийэн кэллибитий оҕолоор.
Үрүҥ Айыы Тойон: Үтүө күнүнэн, оҕолоор, мин олоҥхо Үөһээ дойдутугар олоробун. Үрүҥ Айыы Тойон буолабын. Эһиги кэпсэтиигитин үөһээттэн иһиттим. Айанныыр аартыккытыгар икки сорудах баар буолуо, ол сорудаҕы сөпкө толордоххутуна тимир уус кыһатыгар айанныыр аартыккыт арыллыа. Оҕолоор, бастатан туран мин биэрэр бастакы сорудахпын толорун. Ити хоппоҕо мас ууһа уонна тимир ууһа оҥорбут маллара, туттар тэриллэрэ бааллар. Эһиги тимир уус туттар малларын, уһанар тэриллэрин ылын. Маладьыастар!
У: Оҕолоор, маладьыастар ити тимир уус оҥорбут, туттар малларын тутан-хабан көрүҥ. Биһиги тимир ууспут хайдах киһи быһылааҕый? (оҕолор эппиэттэрэ). Оҕолоор, оттон эһиги тимири хантан ылалларын билэҕит дуу? Чэ, оччоҕуна билигин видео көрүөҕүҥ. Маладьыастар! Ити курдук биһиги сирбититтэн руднай сырьеттан тимири ылабыт. Сахалар олоҥхону айар кэмнэригэр тимир туһунан өйдөбүл хайыы-үйэ олохсуйбут эбит. Х. "тимир ыстааннаах", "тимир таҥастаах", "тимир сэптээх-сэбиргэллээх", "тимир дьиэлээх буолаллар". Биһиги Үрүҥ Айыы Тойон көмөтүнэн олус элбэҕи биллибит. Аны салгыы айанныаҕын.
У: Көрүҥ эрэ оҕолоор, Айыы бухатыыра биһигини көмүскээн абааһы бухатырын кытта охсуһан эрэр. Бу бадыа-бүдүө, киһи кута-сүрэ тохтообот сириттэн бара охсуоҕун. Эһиги куттанныгыт дуо? Оҕолоор, айыы бухатыыра абааһы бухатыырыгар хотторон эрэр. Тоҕо буолуой, оҕолоор? Өйдөөн көрүҥ эрэ, бухатыырбыт туга суоҕуй? (оҕолор эппиэттэрэ).Оҕолоор, эһиги сөпкө бэлиэтээтигит. Биһиги бухатыырбыт батыйата суох эбит. Билигин эһиги кумааҕыга Айыы бухатыырын батыйатын уонна харысхал бэлиэ уруһуйдуоҕун.
1.Батайы
2.Харысхал
У: Оҕолоор, маладьыастар! Бу биһиги оҥорбуппут туох диэн ааттанарый? (оҕолор эппиэттэрэ). Эскиз дэнэр. Билигин биһиги бу уруһуйдарбытын илдьэ тимир ууска айанныаҕын, киниэхэ тиийэн уһаныаҕын. Маладьыастар!Айанныы охсуоҕун, оҕолоор. Айыы бухатыырын быыһыы охсуоҕуҥ.
У: Сатыы былыты үрдүнэн,
Үрдүк былыты өрөҕүтүнэн
Күн тахсыытын туһаайыытынан
Көттөхпүт буоллун!
Тимир уус
Уһанар кыһата
Сиэрэ уотун курдук
Сирдьигинии турарын көрөммүт
Хабыллар хайа ортотугар
Түстэхпит буоллун
Тимир уус: Үтүө күнүнэн, оҕолоор. Бу кимтэн кииннээх, хантан хааннаах оҕолор мин үрдүк ааппын аат ааттаан, туох соруктаах кэллигит (оҕолор эппиэттэрэ)
Тимир уус: Элбэҕи билэр эбиккит. Мин уһанар тэриллэрбин кытта билиһиннэриим дуу
Балта- охсор үөһээ өттө ыарахан ыйааһыннаах тимир, уга мас. Тимири охсон көннөрөргө тутталлар
Игии- Тимиртэн, мастан оҥороллор. Игиинэн тимири, маһы аалаллар. Аалар өттө тимир, уга-мас
Кыстык -чуурка мас үрдүнэн тимири ууран оҥороллор. Кыстык үрдүгэр тимири уураллар балтанан охсон көннөрөллөр
Өтүйэ- тимиртэн мастан оҥороллор. Охсор өттө тимир, уга-мас
Дуодар Хара уус: Дьэ мин уһанар тэрилбин көрдүгүт-биллигит. Аны мииигин кытта тэҥҥэ уһаныаххыт дуо? Эһиги иннигитигэр остуолга өтүйэ, тоһоҕо, тимир баар. Миигин кытары бэйэҕит бэлэмнээбит эскизтэргитинэн бухатыырбыт сэбин сэбиргэлин, таҥаһын-сабын оҥоруоҕуҥ
У: Оҕолоор, уһанарбытыгар сэрэхтээх буолабыт. Ким да ыксаабат. Илиибитин-атахпытын уһуктаах маллартан харыстыыбыт.
Дуодар Хара уус: Оҕолоор, бэркэ уһанныгыт. Мин эһигини кытта тэҥҥэ уһанаммын бухатыырым таҥаһын, туттар сэбин сэбиргэлин бүтэрдим. Маладьыастар. Ити оҥорбуккутун бэйэҕитигэр бэлэхтиибин. Көрсүөххэ диэри
У: Оҕолоор, уус диэн ким эбитий? Олоҥхо ууһа тугу оҥороруй? Ханнык уһанар тэриллэр баалларый? Тугунан уһаннын? Тимир уус буоларга тугу баһылыахха наада эбитий?
Биһиги оҕолоор. Бүгүҥҥү дьарыктан элбэҕи биллибит. Олоҥхо тимир ууһугар махталбыт кини уонна биһиги көмөбүтүнэн абааһы бухатыырын кыайдыбыт. Бары туран оһуокайдыаҕын.
|
«Олоҥхо дойдутунан айан» слайда
-слайда көрдөрүллэр
-сорудаҕы толороллор
-сорудаҕы толороллор
-слайдынан тимир уус тэрилин кытта билсэллэр
-харысхал оҥороллор
-оҕолор чабырҕахтыыллар
|
868
65 533 
