Ондук болчокторду кобойтуу жана болуу

Ондук бөлчөктөрдү көбөйтүү жана бөлүү

Буга чейин айтылгандай, жогорудагы параграфтын материалда-рын, ондук бөлчөктөрдү колдонуп кароо пайдалуу. Бул чен бирдик-теринин катыштарына да тиешелүү. Илимий дүйнөдө ондук система колдонулгандыктан, бир чен бирдиктерин, экинчи чен бирдиктерге ко-торуп жатып, ондук бөлчөктөр менен иштөө канчалык ыӊгайлуу экенин байкайбыз.

Качан килограммдарды тонналарга, метрлерди сантиметрлерге

ж. у. с. аткарган учурларда, 10, 100, … жана башкаларга көбөйтүүгө жана бөлүүгө туура келет.

Бүтүн сандар сыяктуу, ондук бөлчөктөр үчүн бул эң жөнөкөй амалдар.

Ондук бөлчөктү көбөйтүү үчүн:

– 10го көбөйтүү үчүн – бөлчөк үтүрүн бир цифрага оңго кото-руу керек:

2,17 · 10 = 21,7; 2,7 · 10 = 27; 0,0047 · 10 = 0,047;

–100гө көбөйтүү үчүн бөлчөк үтүрүн эки цифрага оңго кото-руу керек:

2,117 · 100 = 211,7; 2,17 · 100 = 217; 0,000047 · 100 = 0,0047;

– 1000ге – бөлчөк үтүрүн үч цифрага оңго которуу керек: 12,1227 · 1000 = 12 122,7; 2,117 · 1000 = 2117; 0,0047 · 10 = 4,7;

– 10nге – бөлчөк үтүрүн n цифрага оңго которуу керек (10n сан бирден башталарын, бирдин артынан n нөл турарын эскер-

тебиз): 2,13457 · 104 = 21 345,7; 0,0251047 · 107 = 251 047.

Эгерде бөлчөктө үтүрүнөн кийинки цифралар жетишпесе, анда жетишпегенди нөлдөр менен толукташ керек:

2,13457 · 104 = 21 345,7; 0,0251047 · 107 = 251 047.

Жогорудагы ырастоолордун тууралыгын далилдөө үчүн ондук бөл-чөктү жөнөкөй бөлчөк түрүндө жазуу жана санды бөлчөккө көбөйтүү эрежесин пайдалануу жетиштүү:

2,417 · 10 = ₁₀₀₀²⁴¹⁷ · 10 = ²⁴¹⁷₁₀₀₀⁰ = ²⁴¹⁷₁₀₀ = 24,17;

Бул системадан, убакытты өлчөө бирдиги бөлүнүп тураары бел-гилүү. Ошондуктан ага өзүнчө көӊүл бөлүү керек. Бешинчи класстын окуучулары 2,2 саат бул 2 саат 20 мүнөт эмес, ал эми 15 мүнөт – 0,15 саат эмес экендигин даана түшүнүшү керек