Открытый урок по литературе "Гъвеч1и халкьдин ч1ехи шаир"

«Гъвеч1и халкьдин ч1ехи шаир »

Тарсунин метлебар: 1. Ст1ал Сулейманан уьмуьрдикай ихтилат;

2. Ст1ал Сулейман халкьдин шаир тирди къалурун ва аялриз авай чирвилер деринарун;

3. Сулейман бубадин эсеррал аялрин рик1 ацукьарун, абур к1елдай ва чирдай гьевес кутун; ч1ал гегьеншарун;

Тарсунин герек тадаракар: Сулейманан эсеррин к1ват1алар. Сулейманан суьрет, шаирдин гьар жуьре вакъиайриз талукьарнавай плакатар, интерактивный доска ва темадиз талукьарнавай презентация.

Маса предметрихъ галаз алакъа: урус ч1ал, тарих, география, музыка.

ТАРСУНИН ФИНИФ:

Тарс тешкилун: Саламалейкум !

Гьахьун: Къе чна литературадин (эдебиятдин) тарс са

шиирдин ц1арарилай башламишда.

Заз Сулейман акур кас туш, Аялдиз хьиз заз ахварай

Бубайривай ван хьайид я. Ширинарна чай гайид я.

Адан шиир к1ел авурла, Ч1ехи буба Сулейманан

Буба кьван заз к1ан хьайид я. Илгьамдикай пай гайид я.

(хтул Ст1ал Селимат)

Аялар, куь фикирдалди, и ц1арар гьи шаирдиз бахшнава?

Гила фикир це кван. « К1елиз чидач, кхьиз чидач а касдиз

Т1вар машгьур я адан вири дуьньядиз ».

И гафар, аялар, чавай никай лугьуз жеда? ( С.С.).

- С. Сулейман – Дагъустандин халкьдин шаир, советрин девирдин литературадин бине кутур бажарагълу шаир, ХХ асирдин нурлу гъед , чи лезги халкь вири дуьньядиз машгьур авур зурба шаир я.). Къе чун гьадакай рахада.

( Схема-прием Кластер)

1869 йисуз - Куьре округдин Агъа Ст1алрин хуьре дидедиз хьана.

1869-1876 - къунши дишегьли Эмината хвена ч1ехи авуна.

13 - 14 йис - яш хьайила, ам «бахтунихъ къекъвез» Дербентдиз фена,

са девлетлу чувуддин уьзуьмлухра к1валахна.

15 -16 йис - хьайила Сулейман хуьруьз хтана, ахпа ам са шумуд

юлдашни галаз мад патаз фена. Ам Генжедиз акъатна, ана

ада ругъунрин дувулар хкуддай талайра ва «Лепе» т1вар

алай завода к1валахна.

17 - йис хьайила Сулейман Каспи гьуьлуьн муькуь патаз

экъеч1на, юкьван Азиядиз рекье гьатна.

1900 - йисуз ада «Билбил» шиир кхьена.

1908-1917- йисара «Судуяр», «Фекьияр», Девлетлуяр, чиновникар»,

«Фекьийриз», «Дагъустан», «Кавказ», «Урусатдиз» шиирар

кхьена.

8 - йисуз ада Самаркандин ракьун рекьин депода къара фялевал

авуна.

3 - йисуз Сыр-Дарья вац1ал эцигнавай муькъвел к1валахна.

2 - йисуз Бакуда акъвазна, нафт1адин мяденра рабочийвал

авуна.

30 йис хьайила ам хуьруьз хтана, са етим рушал эвленмиш

хьана.

1934 йисуз – адан шииррин сад лагьай к1ват1ал акъатна. Ам Дагъустандин

ва СССР-дин писателрин сад лагьай съездрин иштиракчи

хьана. Гьа и йисуз адаз Дагъустандин халкьдин шаир лагьай

гьуьрметдин т1вар гана. Максим Горькийди Сулейманаз

«къад лагьай виш йисан Гомер» лагьай т1вар гана.

1936 йисуз - адаз Ленинан орден гана.

1937 – йисан 23  ноябрдин  кечмиш хьана.

Сулейманан бубадин т1вар Гьасанбег тир. Гьасанбега вичин паб Сулейман хадалди рахкурнай. Сулейман я халуйри, я бубади кьабулнач. Къунши паб Имината хвена. (1869-1876 йисара). Сулейманан 11 йис хьайила, адан буба кьена. Бубадин ч1ехи хизан адан хивез аватна.( 7 йис хьайила, Сулейман бубади вичин к1вализ хутахнавай. Ам к1вале еке куьмек тир.) Буба кьейила адан гьалар мадни к1еве гьатна. Тахай дидедини адаз са югъ ганач.

Сулейманаз пуд диде хьана:

Сад лагьай диде – вичин хайи диде Шейрихан ( Адахъ маса гъуьлуьк вичин хизан хьанвай). Кьвед лагьай диде - ирид йисуз хвейи Иминат диде.

Пуд лагьай диде - тахай диде Гевгьер. Адахъни вичин 6 велед хьанвай.

1900 лагьай йис. Са сеферда хуьруьз атанвай ашукьриз яб гайила, Сулеймана кьат1айвал, абуру лугьузвай гафар гьар юкъуз адан кьиле эзбер жезвайбур тир.

К1вализ хъфена тафтунин ериндал гъиле бармак кьуна, Сулеймана вичин уьмуьрда сифте билбилдикай ч1ал туьк1уьрна. «Билбил» шиир к1елда муаллимди.

Гьикьван патал к1валахнат1ани, Сулейманан девлетлу хьанач…

Амма адаз виридалайни еке девлет жагъана. Дербентда, Генжеда, Самаркандда, Бакуда адаз азербайжанрин, урусрин, эрменийрин, гуржийрин, туьркменрин, къазахрин, таджикрин юкьва аваз хьана. Адаз хъсандиз азербайжан ч1ал чир хьана, урус ч1аланни гъавурда гьатиз хьана.
30 йис хьайила са етим рушал (Марият) эвленмиш хьана.

1934 лагьай йис. Дагъустандин ва СССР писателрин сад лагьай съезд хьана.

Шиир «Билбил» муаллимди к1елун

Сулейманаз пуд хвани кьве руш хьанай:

      Мегьамед – Юсуф, Мирзе-Юсуф, Ст1ал Мусаиб.

Ч1ехи гадани пуд лагьай гада дяведиз фена. Сада Севастопольда, муькуьдани Сталинградда чпин чанар эцигна. Кьвед лагьай гада Мирзе-Юсуф сагъ-саламатдиз дяведай хтана 1975 йисуз рагьметдиз фена.

Ст1ал Мусаибан т1вар Волгоградда, Мамаев-Курганда авай гуьмбетдал ала.

Хтул Лидия Стальская Самурда яшамиш жезва. Муаллим я.

Аялар, ни лугьуда заз, низ чида Сулейманан т1варц1ихъ галаз вуч алакъада ава?

- Адан т1вар сифтени-сифте халкьдин мецел ала.

-Адан т1вар райондал ала. Адан т1вар ганвай куьчеяр ава.

- Чи лезги драмтеатр ( Аялар, ам гьи шегьерда ава?).

-Махачкала шегьерда шаирдин т1вар алай гуьрчег парк ава.

-Кизилюрт шегьерда Сулейманан т1вар алай хуьр ава.

Лезги халкьдин рик1 алай шаир Сулейман буба 1937 лагьай йисан 23-ноябрдиз чи арадай акъатна.

- Аялар, куьне фикир це кван, и шиирар алай чарар гьик1 алк1урнават1а. И шиирар ада кьве девирдани кхьенвайбур я. Революциядилай вилик ва революциядилай кьулухъ кхьенвай шиирар. Ша чна абуруз фикир гун…..(Кавхадиз,Фекьияр,Судуяр,Билбил, Гьажик1а);(Большевик я чи вац1ун т1вар,Чи къуват, Жегьил шаирриз,Рушариз)

К1валин к1валах:

Гьар са группади С.Сулейманан уьмуьрдикай проект кхьин.(чешне къалурнава)

«Ст1ал Сулейман» манидиз яб гуда.