Къарабудагъгент бир номерли Абдуллаев Гьасан Мухтаровични атындагъи орта мактап
Ана тилден 5 «а» класны охувчулары
булан оюн дарс:
«Ана тилим - къумукъ тил»
(Ана тиллени Халкъара гюнюне багъышлана).
Муаллим: Гаджиева Райсанат Алавутдиновна
Къумукъ тил дарс 5 «а» клас.
Дарсны темасы: Оюн дарс «Ана тилим-къумукъ тил»
(Ана тиллени Халкъара гюнюне багъышлана).
Дарсны мурады:
Охувчулардан ана тиллени сюегенин, билегенин талап этмек оюн къайдада.
Дарсны барышы:
1. Дарсгъа гьазирленив
2.Муаллимни гиришив сезю.
1-нчи яш – Капланова Милана.
«Ана тилим-къумукъ тилим
Къумукъ тилинг сенде бил!
2-нчи яш- Шихавова Илмушка.
Къумукъ бусанг болма тарыкъ къумукъ тилинг,
Англар йимик къумукъ халкъынг, къумукъ элинг»
3. Дарсда оюн кюйде фонетика «Алфавит» деген теманы беклешдирмек.
4.Дарсны айтдырыв.
1. Соравлагъа гере иш юрютмек:
1)Аваз,гьарп нечик айырма болабыз?
2) Алфавитде гьарплармы яда авазлармы?
3) Этилишине гере авазлар нечик белюклеге белюне?
4) Нече созукъ аваз,нече гьарп къумукъ алфавитде?
5) Нече тутукъ аваз бар?
6)Чер-чер авазлар Къайсылардыр?
39-дан-12-25=37
Къайда бизин 2 гьарпыбыз?7) Даим къатты, даим йымышакъ тутукълар къайсыларыдыр?
2. Гьали энни биз, Алфавитдеги гьарплар нечик турагъанын бир-бири булан къыйышып болагъанына тынглайыкъ.
«Гьарпланы эришивю»
Муаллим: Гечортадан оьтген сонг
Юхугъа барды гезюм
Гьарпланы къавгъасына
Урунуп къалдым оьзюм.
Гечортадан оьтген сонг юхугъа барды гезюм. Гьарпланы къавгъасына урунуп къалдым оьзюм.
А гьарп:
- Алфавитни башында
Пачасыдай тургъанман.
Бар затны башы менмен,
Сезлюклер мен къургъанман!
Б гьарп:
- Бала, бал, балгьам, байлыкъ
-Мендне баш алгъан сезлер!
Олар буса, билигиз,
Даим шат тура юзлер.
В гьарп:
- «Воллагь»-деп ант этмеге
Тюшмегендир кекде мен.
Менсиз ВАТАН екъ эди,
Шо саялы оьктеммен!
Г гьарп:
- Гезелликни дюньясы,
Воллагь, менден башлана:
Гезел чыкъса бийиме, Айшабазлар ташлана.
Гъ гьарп:
- Къатты тутукъларданман ,
Гьарпланы къатдыраман.
Тиревлю сейлегенни
Чатакълап ятдыраман.
Гь гьарп:
-Мени Гь гьарпны
-Руслар Къошмагъан алифбагъа.
Къурдашларым терс гезден
Не учун къарай магъа?!
Д гьарп:
- Сыйлы сезлерде барман:
Дюнья,дост,демли,долма
Я, давда ва даллайда
Неге герекмен болма?
Даллайгъа да чыдарман,
Тюшмейли гезден сама
Я, тайдырыгъыз мени
Дав деген сезден сама!
Е гьарп:
-сезню башында барман:
Елкен,етмиш емишлер.
Адамлар, мен болмасам,
Юрюлмей бугъай ишлер?
Е гьарп:
-Ел, елдаш,емакъ, ергъа
Елка, сююнч яшлагъа.
Мен болмасам, ялкъывлу
Гиччи къатарбашлагъа.
Ж гьарп:
- Мени уьйрене буса,
Жапа яшлар къыйнала.
Тек билигиз, жигерлик,
Жагьлыкъ ишде сынала.
Жагъа,жыргъыт,жымыра,
Жавгьарат, жижек, жавгьар,
Жанбек, жамагь,жиелек,
Къыйналма мунда не бар?!
З гьарп:
- Янгырав тутукъман мен,
Не ерде ле гелеген.
Айтсынлар, шу сезлерден
Къайрыларын билеген:
Зувап, зувгьан, зар, золим,
Зем-зем, Зумурут, Заза,зенг,
Зурнай, къоз, зыбызгъы,
Яз, аз, зыртапен, таза…
И гьарп:
- Инче созукъман оьзюм,
Эринсиз де мен дюрмен.
Игит, илму ва инсан
Сезлерде баргъа кюрмен.
Й гьарп:
- Алда тар созукъ эдим,
Айлангъанман тутукъгъа,
«Сонорный» де пат такъгъан,
Къумукъча атым ёкъгъа.
К гьарп:
- Сангырав тутукъман мен,
Бар затны эшитемен.
Тил алимлери магъа:
Чартлавукъ аваз деген.
Сезлер тас бола буса,
Талчыкъмакъдан чартлайман.
Тезги сезлени жыйып,
Сезлюклерде сакълайман:
Карас,кар,кирит, кюмес,
Кире,кюсмен, керк, келек,
Келче, келчек,кап, каптар,
Карзама, кав,кюрт, кюрек.
Къ гьарп:
- Сени эки белгинг бар,
Мени белгилерим уьч:
Чартлавукъ , сангырав ва
Къатты тутукъ менде гюч!
Тезги сезлерим: къалгъан,
Къалп, къарах, къарчакъ,къурав,
Къулпа,къурчакъ, къурав,
Къулпа,къари, къазархы,
Къавдан, къазаякъ, къырав.
Л гьарп:
-Магъа «Сонорный» дейлер,
Тупукълагъа гиреген,
Ал тутукъ деп де айта,
Алимлер бек билеген.
М гьарп:
- Мен де дюрмен сонорный,
Тавушум гючлю чыгъа.
Мени бир гёрюнюшюм
Бары созукъну йыгъа.
Н гьарп:
- Ал тил тутукъларданман,
Сонорныйлар къардашым.
Не ерде де гелемен,
Негер де ишлей башым.
Нг гьарп:
- Гъ да, мен де шу затны
Себебин гьеч билмейбиз:
Гьейлер , бир сезню сама
Башында биз гелмейбиз!
Тил илмуда алимлер
Зор ишлер этген дейлер.
Бу масаланы чечме
Неге къарамай, гьейлер?!
О гьарп:
- Эринли къалын созукъ.
Деп, мени тёрге ала.
Атым айтса , эринлер
Дёгерек болуп къала
Оь гьарп:
- Эринли инче созукъ
Мен бар сезлеге оьзек:
Оьзден, оьзен, оьр,оьбек,
Оьрлев, оьлен,оьрдек..
П гьарп:
- Сангырав тутукъман мен,
Дюрмен эрин тутукъ да.
«Ф» - ны «п» - гъа ошатып,
Юрюлемен Къумукъда.
Р гьарп:
- Къартыллавукъ тутукъман,
Тил учун къартыллатгъан.
Ким мени пешемесе,
Къартыллатгъан. Йылатгъан.
С гьарп:
- Сангырав тутукъланы
Атасыман мен оьзюм.
Ишыллавуч бусам да,
Тутула айтгъан сезюм.
Т гьарп:
- Тамаша тутукъман мен:
Чартлавукълар-къардашым.
Сырларымны чечеген
Сангыравлар – сырдашым.
У гьарп:
- У созукъман эринли,
Ал созукъман айтылгъан!
Къалын созукъ да дюрмен!
Мен этмеген не къалгъан!
Уь гьарп:
- У магьа къардаш созукъ,
Мен инчемен , о- къалын.
Я, бу макътанып къоя.
Билмей туруп оьз гьалын.
Шу сезлердеги макътав
Магъа тийишли гьюрмет:
Уьлке,уьлкер,уьстюнлюк
Уьй ,уьлгюлю, уьммет.
Ф гьарп:
-Ишилавучларданман,
Тутукълагъа гиреген.
П тутукъ да сырдашым,
Къурдашлыкъны билеген.
Х гьарп:
- Ишылавуч тутукъман,
Яшайгъан сезлер таба:
Хав,хам,хан,харе,хач,
Харш,хор,хош,хурп,хыр,хаба.
Ц гьарп:
- Чартлавукъ, ишылавуч
Къошулуп этилемен.
Къумукъ сезлерде сийрек
Гелегениним билемен.
Ч гьарп:
- ишылавуч жынсданман,
Тутукълагъа гиреген.
Ал тилим тутукъ экеним
Бармыкен гьеч билеген?
Щ гьарп:
- Къумукъ алимлер мени
Неге эс этмей экен?!
Созукъ, тутукъ тюгюлмен,
Англап болмайман мекен…
Ъ гьарп (къатты белги):
Айырагъан белгимен.
Сезню башында бир де
Гелмегенмен,гелмеймен.
Ы гьарп:
- Магъа «Къалын арт созукъ»
Деген атланы тагъа.
Сез башында болмагъа
Неге ярамай магъа?!
гьарп(йымышакъ белги):
-Айырывчу белгимен,
Дюрмен йымышакъ белги.
Айыра, йымышата
Болуп битдим ителги.
Э гьарп:
- Инче созукъ да дюрмен,
Эринсиз де , орта да.
Элни гьайын ким этер,
Эр болмаса ортада?!
Ю гьарп:
- Бир гьарпны англатагъан
Эки аваз этемен.
Эринли де дюрмен чи
Уьч намусну кютемен!
Я гьарп:
- Созукъ гьарпман, яралгъан
Эки аваздан тувуп.
Бараман гьарп сиривню
Алдыма салып къувут!
1 899
33 207 
