Өзгелік етіс...........

Сабақтың мақсаты: білімділік – оқушыларға етістіктен өткенді қайталай отырып етістіктің категориясын меңгерту;

Дамытушылық – етіс түрлеріне тоқталу, жасалу жолдарын көрсете отырып айырмашылықтарын айқындау;

Тәрбиелік – жаңа технологияны қолданып білімдерін көтеру.

Әдісі :деңгейіне қарай дамыта оқытыу

Түрі: жаңа сабақ.

Көрнекілігі: таблица, карточка, семантикалық карта.

І. Ұйымдастыру кезеңі.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Ү

Етістіктің түрлері

Құрамына қарай

дара: айтты

күрделі: айтып барған

Тұлғасына қарай

Негізгі: кел, бар

Туынды: шегеле

тұйық: көру, бергізу, нақтылау

салт: жүр, ер байла,

сабақты: ата, көр тап, ек

болымды: кел, бар

болымсыз: келме, барма

өздік етіс: көрінді

өзгелік етіс: айтқызды

ортақ етіс: сөйлесті

ырықсыз етіс: айтылды.

ЕТІС

қимыл мен орындаушының арасындағы байланыс

Өздік

Тара – н – ды

Қимыл иесі

істі өзі

атқарады.

Не істеді?

Не қылды?

Асан

жуынды

Өзгелік

Оқы – т – ты

Қимыл иесі

істі біреуге орындатады.

Не істетті?

Не қылғызды?

Сурет

салғызды.

Ырықсыз

Жина – л – ды

Қимыл иесі айтылмайды, бірақ іс орындалады.

Не істелінеді?

Не қылынды?

Сурет

ілінді.

Ортақ

Тер – іс – ті.

Қимыл иесі бірнеше адам болады.

Не қылысты?

Олар тасысты

ІІІ. Жаңа сабақтың материалын баяндау.

Өзгелік етіс қимылдың, іс әрекеттің сөйлемдегі іс иесі яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субьект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады. Ол жұрнақтар мыналар :

1) ғыз, - гіз, - қыз, - кіз

2) – дыр, - дір, - тыр, - тір, - ыр, - ір: салдыр

3) – т: жасат, сөйлет.

Өзгелік етісті сөйлемде қимылды, іс - әрекетті іске асырушы екі субьект болады: бірі – сол қимылдын, орындаушы, екіншісі –қимылды тікелей орындаушы.Мысалы:

Мектеп айналасына ағаш отырғызылды.

Абай үйге келген қонақтарға жыр айтқызды.

Айнұр Омарға кітап оқтты, мазмұнын айтқызды.

ІҮ.Оқулықпен жұмыс.241- жаттығу. Берлген сөздердерн қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс жаса.

Үлгі: көбей-т-тір, ойлан-дыр, оқы-т-тыр.

Ү. Деңгейл3к тапсырмалар.

1- деңгейдің тапсырмасы. 242-жаттығу. Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етісті теріп алып, олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.

Үлгі: тарт – тыр – ып.

2- деңгейдің тапсырмасы. Терме диктант. Берілген мақал – мәтелдерден өзгелік етістерді теріп жаз. 242-жаттығу.

1. Ер өтірік айтпайды,

Жоқтық айтқызады.

2. Ер асылық айтпайды,

Тоқтық айтқызады.

3. Ақыл көпке жеткізер,

Өнер көкке жеткізер.

4. Өзен, су көлге жеткізер,

Соқпақ жолға жеткізер

Жол молға жеткізер.

5. Ақылды адам айтқызбай білер,

Ақ сұңқар қаққызбай ілер.

6. Ашу шабыстырады,

Ақыл табыстырады.

7. Елдестірмек елшіден,

Жауластырмақ жаушыдан.

3 – деңгейлік тапсырма. Өлең шумақтарынан өздік етісті тауып, өзгелік етіске айналдырып, сөйлем құраңдар.

1. Ағашқа қонып, қаранып,

Қанатын, жүнін таранып,

Болмақшы еді мәз – мейрам.

2. Ісіндің, кебіндің,

Сонда да не пайда?

Түрі жат өгіздің,

Сен қайда, ол қайда?

3. Төсі төмен салынған,

Бауыры ішке алынған,

Шоқтығы озат көрінген

Қатар тұрған гарыннан.

Құлан дерсің мүсінін

Қарап тұрсаң алдынан.

Отан қорғар ұлымның

Мінеріне осы ат

Лайық деп танылған.

4 – деңгей. 1. Етістерді қатыстырып «Адамгершілік – асыл қасиет» тақырыбында ой – толғау жаз.

2. Семанткалық карта.