Память (Эс тутум)

Память

План.

1. Понятие о памяти. Ассоциации.

2. Процессы памяти.

3. Виды памяти.

4. Индивидуальные различия памяти у людей.

«Без памяти мы были бы существами мгновения. Наше прошлое было бы мертво для будущего. Настоящее по мере его протекания, безвозвратно исчезло бы в прошлом.” С.Л.Рубинштейн.

«Память – это преодоление отсутствия.»

П. Жане.

"Эстутум – бул жокту жеңип өтүү." П. Жане.

Понятие о памяти. Ассоциации

Важнейшая особенность психики состоит в том, что отражение внешних воздействий постоянно используется человеком в его дальнейшем поведении. Формирование опыта было бы невозможно, если бы образы внешнего мира, возникающие в коре мозга, исчезали бесследно. Вступая в различные связи между собой, эти образы закрепляются, сохраняются и воспроизводятся в соответствии с требованиями жизни и деятельности.

Запоминание, сохранение и последующее воспроизведение человеком его опыта называется памятью.

Эстутум

План.

1. Эс тутум жөнүндө түшүнүк. Ассоциациялар.

2. Эс тутум процесстери.

3. Эс тутумдун түрлөрү.

4. Адамдардагы эс тутумдун жекече айырмачылыктары.

«Эстутум болбосо, биз учурдун жаратылышы болмокпуз. Биздин өткөн келечек үчүн өлүк болмок. Учур, агып турганда, илгери кайтарылгыс болуп жоголмок. "

С.Л.Рубинштейн.

"Эстутум жокту жеңип жатат."

П. Жане.

Эс тутум түшүнүгү. Ассоциациялар

Психиканын эң маанилүү өзгөчөлүгү - тышкы таасирлердин чагылышын адам өзүнүн келечектеги жүрүм-турумунда дайыма колдонуп турат. Мээ кыртышында пайда болгон тышкы дүйнөнүн сүрөттөрү из-түз жок болуп кетсе, тажрыйбаны калыптандыруу мүмкүн эмес. Бири-бири менен ар кандай байланыштарга кирип, бул сүрөттөр турмуштун жана ишмердүүлүктүн талаптарына ылайык бекитилип, сакталат жана көбөйтүлөт.

Адам тарабынан анын тажрыйбасын эстөө, сактоо жана андан кийин көбөйтүү эс тутум деп аталат.

27. Значение.

Память необходима человеку. Она позволяет ему накапливать, сохранять и в последствии использовать личный жизненный опыт. Память лежит в основе способностей человека, является условием научения, приобретения знаний, формирования умений и навыков. Ни одна психическая функция не может быть осуществлена без участия памяти. И сама память немыслима вне других психических процессов. И.М. Сеченов отмечал, что без памяти наши ощущения и восприятия, «исчезая бесследно по мере возникновения, оставляли бы человека вечно в положении новорожденного».

Физиологическая основа.

В настоящее время нет единого подхода к определению физиологической основы памяти. Наиболее распространенными теориями механизмов памяти являются следующие:

- физиологические теории: тесно связаны с положениями учения И.П.Павлова о закономерностях высшей нервной деятельности, а именно, с учением об образовании условных временных связей. Условный рефлекс как акт образования связи между новым и уже ранее закрепленным содержанием составляет физиологическую основу запоминания;

- физическая теория памяти: согласно представлениям ее авторов, прохождение любого нервного импульса через определенную группу нейронов оставляет после себя в собственном смысле слова физический след. Физическая материализация следа выражается в электрических и механических изменениях синапсов (места соприкосновения нервных клеток);

- биохимические теории: сторонники данной группы теорий считают, что в основе механизмов процессов закрепления, сохранения и воспроизведения лежат специфические химические изменения, происходящие в нервных клетках под действием внешних раздражителей (имеются в виду различные перегруппировки белковых молекул нейронов, прежде всего молекул так называемых нуклеиновых кислот).

Ассоциации.

Запоминая какие-либо образы, мысли, слова, чувства, движения, мы всегда запоминаем их в определенной связи друг с другом. Например, заучивая стихотворение человек запоминает ряд слов в определенной связи, последовательности.

Связь между отдельными представлениями, при которой одно из этих представлений вызывает другое, называется ассоциацией.

Есть несколько видов ассоциаций:

- по смежности: восприятие или мысль об одном предмете или явлении влечет за собой припоминание других предметов и явлений, смежных с первыми в пространстве или во времени (например, так запоминается последовательность действий);

- по сходству: образы предметов, явлений или мысли о них вызывают воспоминание о чем-либо сходном с ними. Эти ассоциации лежат в основе поэтических метафор, например, шум волны уподобляется говору людей;

- по контрасту: ассоциируются резко различные явления – шум и тишина, высокое и низкое, доброе и злое, белое и черное и т.д.

В процессе запоминания и воспроизведения исключительно важную роль играют смысловые связи: причина – следствие, целое – его часть, общее – частное.

      В греческой мифологии есть богиня памяти Мнемозина (или Мнемосина, от греческого слова «воспоминание»). По имени богини память в психологии часто называют мнемической деятельностью.

Мааниси.

Адамга эс тутум керек. Бул ага жеке турмуштук тажрыйбасын топтоого, сактоого жана андан кийин колдонууга мүмкүндүк берет. Эс тутум - бул адамдын жөндөмдүүлүгүнүн негизи, ал билим алуу, билим алуу жана жөндөмдөрдү өркүндөтүү үчүн шарт болуп саналат. Эстин эч кандай функциясы эс тутумдун катышуусуз аткарылбайт. Ал эми эс тутумдун өзүн башка психикалык процесстерден тышкары элестетүүгө болбойт. АЛАР. Сеченов биздин эс-тутумубуз жана кабылдоолорубуз, "пайда болгондо изи жок жоголуп, адамды түбөлүккө жаңы төрөлгөн ымыркай абалында калтырып кетерин" белгиледи.

Физиологиялык негиз.

Учурда эс тутумдун физиологиялык негиздерин аныктоого бирдиктүү мамиле жок. Эстөө механизмдеринин кеңири жайылган теориялары төмөнкүлөр:

- физиологиялык теориялар: И.П.Павловдун жогорку нерв иш-аракетинин закондору жөнүндөгү окууларынын жоболору менен тыгыз байланышта, тактап айтканда шарттуу убактылуу байланыштарды түзүү боюнча окутуу. Шарттуу рефлекс жаңы жана мурунтан белгиленген мазмунунун ортосундагы байланышты түзүү актысы катары жаттоонун физиологиялык негизин түзөт;

- эс тутумдун физикалык теориясы: анын авторлорунун идеялары боюнча, кандайдыр бир нерв импульсунун белгилүү бир нейрон тобу аркылуу өтүшү, сөздүн туура маанисинде физикалык из калтырат. Издин физикалык материалдануусу синапстардагы электрдик жана механикалык өзгөрүүлөрдө (нерв клеткалары бириккен жерде) чагылдырылат;

- биохимиялык теориялар: ушул топтордун жактоочулары фиксация, сактоо жана көбөйүү процесстеринин механизмдери сырткы дүүлүктүргүчтөрдүн таасири астында нерв клеткаларында пайда болгон белгилүү бир химиялык өзгөрүүлөргө негизделген деп эсептешет (нейрондордун белок молекулаларынын, биринчи кезекте, нуклеин кислоталары деп аталган молекулалардын ар кандай өзгөрүүлөрүн билдирет) ).

Ассоциациялар.

Кандай гана образдарды, ойлорду, сөздөрдү, сезимдерди, кыймыл-аракеттерди эстесек, биз аларды ар дайым бири-бирибиз менен белгилүү бир байланышта эстейбиз. Мисалы, ырды жаттап алууда адам бир катар сөздөрдү белгилүү бир байланышта, ырааттуулукта жаттайт.

Ушул көз-караштардын бири экинчисин пайда кылган жекече көз-караштардын ортосундагы байланыш ассоциация деп аталат.

Ассоциациялардын бир нече түрлөрү бар:

- шайкештиги боюнча: бир нерсени же кубулушту кабылдоо же ой жүгүртүү мейкиндикте же убакытта биринчисине жанаша турган башка нерселерди жана кубулуштарды эске салууга алып келет (мисалы, иш-аракеттердин ырааттуулугу ушинтип эсте калат);

- окшоштугу боюнча: объектилердин, кубулуштардын сүрөттөрү же алар жөнүндө ойлор аларга окшош нерсенин эс тутумун ойготот. Бул бирикмелер поэтикалык метафоралардын негизин түзөт, мисалы, толкундун ызы-чуусу адамдардын сүйлөөсүнө окшоштурулат;

- тескерисинче: кескин айырмаланган кубулуштар - ызы-чуу жана жымжырттык, бийик жана төмөн, жакшылык менен жамандык, ак менен кара ж.б.

Эстөө жана көбөйтүү процессинде семантикалык байланыштар өтө маанилүү ролду ойнойт: себеп - натыйжа, бүтүн - анын бөлүгү, жалпы - өзгөчө.

Грек мифологиясында эс тутум Мнемосина кудайы (же Мнемосина, грекче "эскерүү" деген сөздөн алынган) бар. Куданын аты менен психологияда эс тутумду көбүнчө мнемикалык иш-аракет деп аташат.

Процессы памяти

Основные процессы памяти – запоминание, сохранение (забывание), воспроизведение (и его формы).

Запоминание. Это процесс памяти, заключающийся в закреплении образов, которые возникают в сознании под воздействием предметов и явлений действительности в процессе ощущения и восприятия.

Запоминание может быть непреднамеренным и преднамеренным. При непреднамеренном запоминании человек не ставит цели запомнить и не производит для этого никаких усилий. Так запоминается главным образом то, что живо интересует человека или вызывает в нем сильное и глубокое чувство. При преднамеренном запоминании ставится цель (запомнить материал) и прилагаются волевые усилия.

Запоминание бывает механическим и смысловым. Механическое запоминание основывается главным образом на закреплении отдельных связей, ассоциаций. Смысловое запоминание связано с процессами мышления. Чтобы запомнить новый материал, человек должен понять его, осмыслить, т.е. найти глубокие и содержательные отношения между этим новым материалом и уже имеющимися у него знаниями. Основным условием механического запоминания является повторение, а смыслового – понимание.

Если запоминание имеет характер специально организованной работы, связанной с применением определенных приемов наилучшего усвоения знаний, оно называетсязаучиванием.

Заучивание зависит:

1) от характера деятельности, от процессов целеполагания;

2) от установки – запомнить надолго или запомнить на короткий срок;

3) от отношения к заучиваемому материалу (лучше заучивается эмоционально окрашенный материал, к которому человек относится с интересом, который личностно значим для него. Такое запоминание называется мотивированным).

Часто человеку бывает сложно запомнить что-либо специально. Для облегчения запоминания люди придумали разные способы, они называются приемами запоминания или мнемическими приемами.

Сохранение.

То, что человек запомнил, мозг хранит более или менее длительное время.Сохранение как процесс памяти имеет свои закономерности. Установлено, что сохранение может быть динамическим и статическим. Динамическое сохранение проявляется в оперативной памяти (см. далее), а статическое – в долговременной (см. далее). При динамическом сохранении материал изменяется мало, при статическом, наоборот, он обязательно подвергается реконструкции, переработке.

Забывание. 

Процесс забывания может быть более или менее глубоким. В соответствии с этим актуализация забытых образов или мыслей в большей или меньшей мере затрудняется либо становится вообще невозможной. При этом невозможность припомнить какой-либо материал не означает, что он полностью потерян, совершенно выпал из опыта личности: «Забывается конкретная, «фактическая» форма материала, в то время как его существенное, устойчиво значимое содержание включается в соответствующие знания и формы поведения и воспроизводится в этих формах поведения в интегрированном виде». (Петровский А.В. Ведение в психологию.)

Забывание проявляется в схематизации материала, отбрасывании отдельных частей его, иногда существенных, сведения новых представлений к привычным старым представлениям.

Вообще говоря, забывание – весьма целесообразный, естественный и необходимый процесс и далеко не всегда должен оцениваться отрицательно. Так например, временное забывание может быть вызвано запредельным торможением, которое наступает вследствие перенапряжения соответствующих корковых клеток. Этим объясняется резкое снижение запоминания в утомленном состоянии. После возобновления нормальной работы нервных клеток то, что забылось может быть воспроизведено. Также торможение проявляется тогда, когда предшествующая или последующая деятельность была сложной или сходной по содержанию с настоящей деятельностью

    Отсюда вытекают важные педагогические выводы. Во-первых, при переходе от одного материала к другому необходимо делать небольшой перерыв, отдыхать от умственной работы. Во-вторых, готовя домашние задания, надо по возможности учить менее сходные по содержанию предметы: например, после литературы – алгебру, а не историю. Этим правилом надо руководствоваться и при составлении расписания уроков.

Эстутум процесстери

Эс тутумдун негизги процесстери - бул жаттоо, сактоо (унутуу), көбөйтүү (жана анын формалары).

Эске тутуу. Бул сезим жана кабыл алуу процессинде чындыктын объектилеринин жана кубулуштарынын таасири астында аң-сезимде пайда болгон сүрөттөлүштөрдү консолидациялоодон турган эс тутумунун процесси.

Жаттап алуу билип-билбестен болушу мүмкүн. Билип билбестен жаттоо менен, адам эстеп калууну максат кылбайт жана бул үчүн эч кандай аракет жасабайт. Ошентип, негизинен, адамды ачыктан-ачык кызыктырган же ага күчтүү жана терең сезим ойготкон нерсе эсибизде. Атайылап жаттоо менен, бир максат коюлат (материалды эстеп калуу үчүн) жана ыктыярдуу аракеттер колдонулат.

Жаттоо механикалык жана семантикалык мүнөзгө ээ. Механикалык эс тутум негизинен жеке байланыштарды, ассоциацияларды консолидациялоого негизделет. Семантикалык эс тутум ой жүгүртүү процесстерине байланыштуу. Жаңы материалды жаттоо үчүн адам аны түшүнүп, түшүнүп, б.а. ушул жаңы материал менен ага ээ болгон билимдин ортосунда терең жана мазмундуу байланышты табуу. Эске тутуунун негизги шарты - кайталоо, ал эми семантикалык жаттоо - түшүнүү.

Эгерде жаттоо билимдерди мыкты өздөштүрүү үчүн белгилүү бир ыкмаларды колдонуу менен байланышкан атайын уюштурулган иштин мүнөзүнө ээ болсо, анда ал жаттоо деп аталат.

Окуу төмөнкүлөргө байланыштуу:

1) иштин мүнөзүнөн, максат коюу процесстеринен;

2) орнотуудан - көпкө чейин эсиңизде болсун же кыска убакытка эсиңизде болсун;

3) жатталып жаткан материалга болгон мамиледен (адам өзү үчүн маанилүү болгон, кызыгуу менен байланышкан эмоционалдык түстүү материалдарды жаттап алган жакшы. Мындай жаттоо мотивациялуу деп аталат).

Адамга бир нерсени атайылап эстөө кыйынга турат. Жаттап алууну жеңилдетүү үчүн адамдар ар кандай ыкмаларды ойлоп табышкан, аларды жаттоо ыкмалары же мнемоникалык ыкмалар деп аташат.

Сактоо.

Адам жаттаган нерсени мээ аздыр-көптүр сактайт.Эстөө процесси катары сакталып калуунун өзүнүн мыйзамдары бар. Үнөмдөө динамикалуу жана туруктуу болушу мүмкүн экендиги аныкталды. Динамикалык сактагыч RAMда пайда болот (төмөндө караңыз), ал эми статикалык сактагыч узак мөөнөттүү сактагычта (төмөндө караңыз). Динамикалык консервация менен материал аз өзгөрөт, статикалык консервация менен, тескерисинче, ал реконструкциядан жана кайра иштетүүдөн өтүшү керек.

Унутуу.

Унутуу процесси аздыр-көптүр терең болушу мүмкүн. Ушуга ылайык, унутулган образдарды же ойлорду актуалдаштыруу аздыр-көптүр кыйын же ал тургай мүмкүн эмес. Ошол эле учурда, кандайдыр бир материалды эстеп калуунун мүмкүн эместиги анын таптакыр жоголгонун, жеке адамдын тажрыйбасынан толугу менен чыгып кеткендигин билдирбейт: “Материалдын конкреттүү,“ фактылык ”формасы унутулат, ошол эле учурда анын маанилүү, туруктуу мааниси бар мазмуну тиешелүү билимге жана жүрүм-турум формаларына киргизилет жана интегралдык түрдө жүрүм-турумдун ушул формаларында көбөйтүлгөн. " (Петровский А.В. Психологияга киришүү.)

Унутуу материалды схемалаштырууда, анын айрым бөлүктөрүн четке кагууда, кээде маанилүү, жаңы идеяларды тааныш эски идеяларга кыскартууда көрүнөт.

Жалпылап айтканда, унутуу өтө максатка ылайыктуу, табигый жана керектүү процесс жана ар дайым терс баага ээ болбошу керек. Мисалы, убактылуу унутуу тиешелүү кортикалдык клеткалардын ашыкча күчүнүн натыйжасында пайда болгон трансценденталдык тормоздуктан келип чыгышы мүмкүн. Бул чарчаганда эс тутумдун кескин төмөндөшүн түшүндүрөт. Нерв клеткаларынын кадимки иштеши калыбына келтирилгенден кийин, унутулган нерсени кайра жаратууга болот. Ошондой эле, тормоздоо мурунку же кийинки иш-аракет татаал же мазмунунан ушул иш-аракетке окшош болгондо байкалат.

Бул маанилүү педагогикалык кесепеттерге алып келет. Биринчиден, бир материалдан экинчисине өтүүдө бир аз тыныгуу керек, акыл эмгегинен эс алуу керек. Экинчиден, үй тапшырмаларын даярдоодо, мүмкүн болсо, мазмуну боюнча анча окшош эмес сабактарды изилдөө керек: мисалы, адабияттан кийин - тарых эмес, алгебра. Сабактарды пландаштырууда ушул эрежени сактоо керек.

Воспроизведение. 

Воспроизведение может протекать на трех уровнях: узнавание, само воспроизведение (непроизвольное и произвольное), припоминание (в условиях частичного забывания, требующего волевого усилия).

Узнавание– 

самая простая форма воспроизведения, заключающаяся в появлении чувства знакомости при повторном восприятии чего-либо.

Воспроизведение характеризуется тем, что образы, закрепленные в памяти, возникают без опоры на вторичное восприятие тех или иных объектов.

Если воспроизведение связано с затруднениями, то говорят о припоминании.

Припоминание –

наиболее активное воспроизведение, которое связано с напряжением и требует определенных волевых усилий.

      Припоминанию учебного материала помогают вопросы. Вопросы вызывают промежуточные ассоциации, подводящие детей все ближе к цели. Однако вопросы могут и мешать припоминанию, если они заданы неумело и порождают побочные ассоциации. К.Д. Ушинский давал такой совет учителям: не подсказывать нетерпеливо ученику, старающемуся припомнить материал, так как полезен сам процесс припоминания, - то, что удалось припомнить самому ребенку, будет в дальнейшем помниться хорошо.

29. Виды памяти

Виды памяти рассматриваются в соответствии с тремя основными критериями:

1) по характеру психической активности, преобладающей в деятельности память делят на двигательную, эмоциональную, образную и словесно-логическую;

2)  по характеру целей деятельности – на непроизвольную и произвольную;

3) по продолжительности закрепления и сохранения материалов – на кратковременную, долговременную и оперативную.

Двигательная память 

– это запоминание, сохранение и воспроизведение различных движений и их систем. Огромное значение этого вида памяти состоит в том, что она служит основой для формирования различных практических и трудовых навыков. Без памяти на движения мы должны были бы каждый раз заново учиться ходить, писать и т.п.

Эмоциональная память 

помогает помнить чувства, эмоции, переживания, которые мы испытывали в тех или иных ситуациях. К.С. Станиславский писал об эмоциональной памяти: «Раз вы способны бледнеть, краснеть при одном воспоминании об испытанном, раз вы боитесь думать о давно пережитом несчастье, - у вас есть память на чувствования, или эмоциональная память».

Образная память

 - это память на представления, картины природы и жизни, а также на звуки, запахи, вкусы. Она связана с нашими органами чувств, благодаря которым человек воспринимает окружающий мир В соответствии с этим различают 5 видов образной памяти: слуховую, зрительную, обонятельную, вкусовую, тактильную. Как и соответствующие ощущения, эти виды памяти особенно интенсивно развиваются в связи со специфическими условиями деятельности.

Словесно-логическая память 

выражается в запоминании, сохранении и воспроизведении мыслей, понятий, размышлений, словесных формулировок. Форма воспроизведения мысли зависит от уровня речевого развития человека. Чем менее развита речь, тем труднее выразить смысл своими словами.

Произвольная память 

предполагает наличие специальной цели запомнить, которую ставит человек и применяет для этого соответствующие приемы, производит волевые усилия.

Непроизвольная память 

не предполагает специальной цели запомнить или припомнить тот или иной материал, случай, явление, они запоминаются без применения специальных приемов, без волевых усилий.

Кратковременная и долговременная память.

Эти два вида памяти отличаются длительностью сохранения того, что человек запоминает. Кратковременная память имеет относительно небольшую длительность – несколько секунд или минут. Она ограничена по объему: при однократном предъявлении в кратковременную память помещается в среднем 7+2 объектов. Долговременная память обеспечивает продолжительное сохранение материала. Здесь важны установка запомнить надолго, необходимость запоминаемых сведений для будущего, их личностная значимость для человека.

Выделяют еще оперативную память, под которой понимается запоминание каких-то сведений на время, необходимое для выполнения операции, отдельного акта деятельности. Например, для решения любой задачи необходимо до получения результата удерживать в памяти исходные данные и промежуточные операции, которые в дальнейшем могут быть забыты.

Репродукция үч деңгээлде болушу мүмкүн: таануу, көбөйтүүнүн өзү (эрксизден жана ыктыярдуу), кайра чакырып алуу (жарым-жартылай унутуу шартында, эрк күчүн талап кылган).

Таануу-

бир нерсени кайра кабыл алууда тааныштык сезиминин пайда болушунан турган көбөйүүнүн эң жөнөкөй түрү.

Репродукция эс тутумга орнотулган сүрөттөлүштөрдүн айрым объектилердин экинчи даражалуу кабылдоосуна таянбастан пайда болушу менен мүнөздөлөт.

Эгерде көбөйүү кыйынчылыктар менен байланыштуу болсо, анда алар эскерүү жөнүндө сөз кылышат.

Эскерүү -

чыңалуу менен байланышкан жана белгилүү бир эрктүү аракеттерди талап кылган эң активдүү көбөйүү.

Суроолор окуу материалын эстеп калууга жардам берет. Суроолор балдарды максатка жакындаткан жана жакындаткан орто бирикмелерди пайда кылат. Бирок, суроолор, эгерде алар билинбей берилсе жана кошумча ассоциацияларды түзсө, аларды чакырып алууга тоскоол болушу мүмкүн. K. D. Ушинский мугалимдерге мындай кеңеш берди: материалды эстеп калууга аракет кылган студентти чыдамсыздык менен үндөбө, анткени эстөө процесси пайдалуу - баланын өзү эстей алган нерсеси келечекте жакшы эсинде калат.

29. Эс тутумунун түрлөрү

Эс тутумунун түрлөрү үч негизги критерийлерге ылайык каралат:

1) иш-аракет үстөмдүк кылган акыл-эс ишинин мүнөзүнө ылайык, эс тутум кыймылдуу, эмоционалдык, образдуу жана сөз-логикалык болуп бөлүнөт;

2) иштин максаттарынын мүнөзү боюнча - ыктыярдуу жана өзүм билемдикке;

3) материалдарды топтоштуруунун жана консервациялоонун узактыгына ылайык - кыска мөөнөткө, узак мөөнөткө жана эксплуатацияга.

Мотор эс тутуму

Ар кандай кыймылдарды жана алардын тутумдарын жаттоо, сактоо жана көбөйтүү. Бул типтеги эс тутумдун чоң мааниси - ал ар кандай практикалык жана эмгек көндүмдөрүн калыптандыруу үчүн негиз болуп саналат. Кыймыл эс тутуму жок, биз ар дайым басканды, жазганды жана башкаларды үйрөнүшүбүз керек эле.

Эмоционалдык эс тутум

сезимдерди, эмоцияларды, айрым кырдаалдарда баштан кечирген окуяларды эстеп калууга жардам берет. K.S. Станиславский эмоционалдык эс тутум жөнүндө мындай деп жазган: "Сиз кубарып кеткендиктен, башыңыздан өткөн нерсени эстегенде гана бетиңизди кызартыңыз, анткени узак мөөнөткө созулган бактысыздык жөнүндө ойлогондон коркуп жатасыз, демек сизде сезимдер эс тутуму же эмоционалдык эс тутум бар".

Көркөм эстөө

- бул идеялар, жаратылыштын жана жашоонун сүрөттөрү, ошондой эле үндөр, жыттар, даамдар үчүн эс тутум. Бул биздин сезүү органдарыбыз менен байланыштуу, ошонун аркасында адам курчап турган дүйнөнү кабылдайт.Буга ылайык, каймана мааниде эс тутумдун 5 түрү бар: угуу, көрүү, жыт сезүү, тамашалоо, тийүү. Тийиштүү сезимдер сыяктуу эле, эс тутумдун бул түрлөрү иш-аракеттердин конкреттүү шарттарына байланыштуу өзгөчө интенсивдүү өнүгөт.

Оозеки жана логикалык эс тутум

ойлорду, түшүнүктөрдү, ой жүгүртүүлөрдү, оозеки формулировкаларды жаттап алууда, сактоодо жана көбөйтүүдө. Ой жүгүртүүнүн формасы адамдын сүйлөө деңгээлинин өнүгүшүнө жараша болот. Сүйлөө канчалык өнүкпөсө, анын маанисин өз сөзүңүз менен айтуу ошончолук кыйынга турат.

Ыктыярдуу эс тутум

унутпоо үчүн атайын максаттын болушун болжолдойт, аны адам белгилейт жана ага ылайыктуу ыкмаларды колдонот, эрктүү аракет кылат.

Ыктыярсыз эс тутум

тигил же бул материалды, окуяны, кубулушту эстөө же эстеп калуу үчүн атайын максатты билдирбейт, алар атайын ыкмаларды колдонбостон, ыктыярдуу аракеттерсиз эсте калат.

Кыска жана узак мөөнөттүү эс тутум.

Эс тутумдун бул эки түрү адамдын эсинде калган нерсенин сакталыш узактыгы менен айырмаланат. Кыска мөөнөттүү эс тутумдун салыштырмалуу кыска узактыгы бар - бир нече секунд же мүнөт. Көлөмү боюнча чектелген: бир презентация менен орто эсеп менен 7 + 2 объект кыска мөөнөттүү эс тутумга туура келет. Узак мөөнөттүү эс тутум материалдын узак мөөнөткө сакталышын камсыз кылат. Бул жерде узак убакытка чейин эстеп кала турган параметр маанилүү, келечек үчүн жаттап алган маалыматтын зарылдыгы, алардын адам үчүн жеке мааниси.

Ошондой эле, алар оперативдүү эс тутумун бөлүп беришет, бул операцияны жасоо үчүн талап кылынган убакыт үчүн кээ бир маалыматтарды жаттап алуу, өзүнчө иш-аракет. Мисалы, кандайдыр бир көйгөйдү чечүү үчүн, баштапкы маалыматтарды жана кийинчерээк унутулуп калышы мүмкүн болгон аралык операцияларды, натыйжа чыкканга чейин сактоо керек.

В процессе развития человека относительная последовательность становления видов памяти выглядит примерно так:

Адамзаттын өнүгүү процессинде эс тутумунун калыптанышынын салыштырма ырааттуулугу төмөнкүчө көрүнөт:

Все виды памяти необходимы и самоценны, в процессе жизни и взросления человека они не исчезают, а обогащаются, взаимодействуют между собой.

Индивидуальные различия памяти у людей.

Индивидуальные различия памяти людей проявляются в особенностях ее процессов (т.е. в том, как осуществляется запоминание и воспроизведение у разных людей) и в особенностях содержания памяти( т.е. в том, что запоминается).

Индивидуальные различия в процессах памяти выражаются в:

l скорости запоминания (определяется числом повторений, необходимых тому или иному человеку для запоминания определенного материала);

l точности запоминания(определяется количеством ошибок, сделанных при запоминании);

l прочности запоминания (выражается в сохранении заученного материала и в скорости его забывания);

l готовности к воспроизведению (выражается в том, насколько легко и быстро человек может припомнить в нужный момент то, что ему необходимо).

Эти различия в определенной мере связаны с особенностями типов высшей нервной деятельности, с силой и подвижностью процессов возбуждения и торможения. Особенности высшей нервной деятельности и связанные с ними индивидуальные различия в процессах памяти изменяются под влиянием условий жизни и воспитания.

30. Типы памяти.

Индивидуальные различия в памяти, как уже было отмечено, проявляются также в том, что у одних людей более продуктивно закрепляется образный материал (предметы, изображения, звуки, цвета и т.п.), у других – словесный материал (понятия, мысли, числа и т.п.), у третьих – не замечается явного преимущества в запоминании определенного материала. В связи с этим в психологии различают наглядно-образный, словесно-логический и промежуточный типы памяти. Физиологической основой различия между этими типами памяти являются особенности соотношения I и II сигнальных систем. Требования жизни, профессиональной деятельности обусловливают более или менее выраженные особенности того или иного типа памяти. Так, наглядно-образный тип памяти чаще встречается у художников, словесно-логический тип – у ученых-теоретиков. Но обычно у людей не наблюдается преобладания того или иного типа памяти.

Наглядно-образный тип памяти 

дифференцируется в зависимости от того, какой анализатор оказывается наиболее продуктивным при запоминании различных впечатлений. В соответствии с этим различают двигательный, зрительный и слуховой типы памяти. Но в чистом виде эти типы встречаются редко. Чаще встречается смешанный тип: зрительно-двигательный, зрительно-слуховой, слухо-двигательный.

зрительно-двигательный тип

зрительно-слуховой тип

слухо-двигательный тип

Словесно-логический типы памяти

Промежуточный типы памяти

Эс тутумдун бардык түрлөрү өзүнчө зарыл жана баалуу, адамдын жашоосу жана чоңойуу процессинде алар жоголуп кетпестен, байып, бири-бири менен өз ара аракеттенишет.

Адамдардагы эс тутумдун жеке айырмачылыктары.

Адамдардын эс тутумундагы индивидуалдык айырмачылыктар анын процесстеринин өзгөчөлүктөрүнөн (б.а., ар кандай адамдарда жаттоо жана көбөйтүү кандайча жүргүзүлөөрүнөн) жана эс тутумдун мазмунунун өзгөчөлүктөрүнөн (б.а., эсте калган нерселерден) билинет.

Эстөө процесстериндеги жеке айырмачылыктар төмөнкүчө чагылдырылат:

l жаттоо ылдамдыгы (белгилүү бир материалды жаттап алуу үчүн белгилүү бир адамга талап кылынган кайталоонун саны менен аныкталат);

l жаттоо тактыгы (жаттап алууда кетирилген каталардын саны менен аныкталат);

l эс тутумдун күчү (жатталган материалдын сакталышында жана унутуу ылдамдыгында айтылат);

l көбөйтүүгө даярдык (адам өзүнө керектүү нерсени керектүү учурда канчалык оңой жана тез эстей алаарынан билинет).

Бул айырмачылыктар белгилүү бир деңгээлде жогорку нерв ишинин түрлөрүнүн мүнөздөмөлөрү менен, дүүлүгүү жана тормоздоо процесстеринин күчү жана мобилдүүлүгү менен байланыштуу. Жогорку нерв иш-аракетинин өзгөчөлүктөрү жана аны менен байланыштуу индивидуалдык айырмачылыктар эс тутум процесстеринин таасири астында өзгөрүлөт.

30. Эс тутумунун түрлөрү.

Эс тутумдун жеке айырмачылыктары, буга чейин айтылгандай, айрым адамдарда каймана маанидеги материал (буюмдар, образдар, үндөр, түстөр ж.б.) кыйла жемиштүү бекитилгенде, башкаларында оозеки материал (түшүнүктөр, ойлор, сандар) ж.б.у.с.), ал эми башкалар белгилүү бир материалды жаттап алууда айкын артыкчылыкты байкабай калышат. Ушуга байланыштуу, психологияда визуалдык-образдуу, вербалдык-логикалык жана эс тутумдун ортоңку түрлөрү айырмаланат. Бул типтеги эс тутумдардын айырмачылыгынын физиологиялык негизи I жана II сигнал берүү тутумдарынын катышынын өзгөчөлүктөрү болуп саналат. Жашоонун жана кесиптик ишмердүүлүктүн талаптары эс тутумунун белгилүү бир түрүнүн аздыр-көптүр аныкталган өзгөчөлүктөрүн аныктайт. Демек, эс тутумдун визуалдык-фигуративдик түрү сүрөтчүлөр арасында, оозеки-логикалык түрү - теоретикалык окумуштуулар арасында көп кездешет. Бирок, адатта, адамдарда эс тутумдун тигил же бул түрү басымдуулук кылбайт.

Көрүнүш түрүндөгү эс тутумдун түрү

ар кандай таасирлерди жаттоодо кайсы анализатордун жемиштүү иштешине жараша айырмаланат. Ага ылайык, эс тутумдун кыймылдуу, визуалдык жана угуучу түрлөрү айырмаланат. Бирок таза түрүндө бул түрлөрү сейрек кездешет. Аралаш түрү көбүрөөк кездешет: көрүү-кыймылдоо, көрүү-угуу, угуу-кыймылдаткыч.

визуалдык-кыймылдаткыч түрү

көрүү-угуу түрү

угуу-кыймылдаткыч түрү

Сөздүк бул эс тутуму

Аралык эс тутумдары

Вопросы и задания для самоконтроля

1. Что такое память?

2. В чем заключается значение памяти в жизни людей?

3. Какие теории механизмов памяти вы знаете?

4. Приведите примеры ассоциаций.

5. Выделите процессы памяти.

6. Объясните, в чем заключается целесообразность забывания?

7. Чем отличается память оперативная от кратковременной? Какие виды памяти у вас наиболее эффективны?

8. Какие способы запоминания вы знаете и используете ли их в учебной работе и жизни?

9. *Понаблюдайте за собой и напишите небольшое сочинение: «Особенности моей памяти».

Литература

1. Зинченко П.И. Непроизвольное запоминание. М., 1961.

2. Зинц Р. Обучение и память. Минск, 1984.

3. Лурия А.Р. Внимание и память. М., 1975. С. 42-99.

4. Николов Н., Нешев Г. Загадка тысячелетия. Что мы знаем о памяти. М., 1988.

5. Развитие памяти. Рига, 1991.

6. Развитие творческой активности школьников. М., 1991. С. 126-149.

7. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии: В 2 т. М., 1989. Т.1. С. 300-344.