Pascalning grafik imkoniyati. tasvirli matnlar bilan ishlash

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIM VAZIRLIGI

SAMARQAND VILOYATI XALQ TA’LIMI BOSHQARMASI

KATTAQO’RG’ON SHAHAR XALQ TA’LIMI BO’LIMI

2-umumiy o’rta ta’lim maktabi

Fan: Informatika

Mavzu: PASKALNING GRAFIK IMKONIYATI. TASVIRLI MATNLAR BILAN ISHLASH

MAVZU: PASKALNING GRAFIK IMKONIYATI. TASVIRLI MATNLAR BILAN ISHLASH

BAJARDI: Kattaqo’rg’on 2-umumiy o’rta ta’lim maktabi

Rustamov Sanjar Dilmurodovich

O’quv mashg’ulotda ta’lim texnologiyasi modeli

Mavzu: Paskalning grafik imkoniyati. Tasvirli matnlar bilan ishlash.

O’quv predmetining nomi: Dasturlash

Darsturi: Amaliy

Dars ko’rinishi: Aqliy hujum

Darsga ajratilgan vaqt miqdori: 80 minut

Darsning maqsadlari:

a) ta’limiy: Paskalning grafik imkoniyati haqida tushuncha bilim berish.

b) tarbiyaviy:O’quvchilarga dasurlash faniga bo’lgan qiziqishlarini yanada oshirish, ularda kasblariga bo’lgan aloqadorlikni ko’rsatish.

v) rivojlantiruvchi: Paskalning grafik imkoniyati ifodalashni o’rganish va ushbu

amallarni bajarish bo’yicha ko’nikma hosil qilish.

Darsdan kutilayotgan natijalar – mavzuni o’zlashtirgandan so’ng o’quvchilar quyidagi bilim va ko’nikmalarga ega bo’ladilar:

Ta’lim metodlari, texnikasi: Suhbat, Bahs munozara

Baholash mezonlari: 2 balldan 5 ballgacha

Axborot manbalari vatexnik vositalar: Ko’rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, proyektor, kompyuter.

1. Dolzarblashtirish

a) tayanch tushuncha va hatti-harakat usullari: Klaster.

b)Mustaqilish: bir necha ranglar bilan pascal tilida yozish.

II. Yangi tushuncha va hatti-harakat usullarini shakllantirish

a) shakllantiriladigan tushunchalar va hatti-harakat usullari: Paskalning grafik imkoniyati b)Asosiy va ikkinchi darajali muammolar: dastur tuzilishi va o’zgaruvchilarni tavsiflash.

III. Qo’llash yoki mustahkamlash bosqichi

a) mustaqilish turi: Ven diagrammasi, Savollar

b) Predmetlararo bog’lanish: Matematika, Informatika

Uyga vazifa: SHAKLLAR CHIZISH.

Darsning texnologik xaritasi

Mavzu:Paskalning grafik imkoniyati. Tasvirli matnlar bilan ishlash.

Maqsad: Paskal tilida Paskalning grafik imkoniyatini, Tasvirli matnlar bilan

ishlashni yozilishi va ularning qo’llanishini o’rganish, ushbu amallarni bajarish

bo’yicha ko’nikma hosil qilish.

Nazariy material:

Kompyuter ekranida matn holatida 80 ta belgili 25 ta qator joylashadi. Qaralayotgan

rejimda har xil menyular hosil qilish va dinamik bilan ishlash uchun Turbo paskal

kutubxonasidagi moduliga tegishli funksiya va protseduralardan foydalanish

maqsadga muvofiq bo’ladi:

Clrscr – Ekranni tozalaydi va kursorni ekranning yuqori chap burchagiga

joylashtiradi. Masalan,

USES crt;

begin

clrscr;

write(‘toza ekran’);

end.

Textcolor(color) – Matnning rangini aniqlaydi. Turbo paskalda ranglar

raqamlar va ranglarning inglizcha nomi bilan beriladi. Hammasi bo’lib 16 xil rangni

tanlash imkoniyati bor. Quyidagi dastur yordamida ranglarni bilish mumkin.

Dastur:

uses crt;

var

i:integer;

begin

clrscr;

i:=0 to 15 do

begin

textcolor(i);

writeln('Rang nomi');

end;

end.

Textbackground(color) – Ekranda hosil bo’luvchi rangni aniqiaydi.

Dastur:

uses crt;

begin

textbackground(15);

write('Turbo');

readln;

end.

Gotoxy(i,j) – Ekrandagi i qator va j ustundagi nuqtaga kursorni olib

kelibjoylashtiradi.

Dastur:

uses crt;

begin

gotoxy(25,25)

textbackground(15);

write('Turbo');

readln;

end.

Write(s) – Kursor turgan joydan boshlab matnni ekranga chiqaradi.

Insline – Kursor turgan qatorni belgilardan bo’shatadi.

Clreol – Kursor turgan qatorni o’chiradi.

Delay(n) – Dastur bajarilishini n millisekundda to’xtatib turadi.

Sound (m) – Dinamikni oldindan berilgan m chastotada ishlashini ta’minlaydi.

Window(xl,yl,x2,y2) – Kompyuter ekranida matn uchun oyna hosil qiladi. Bu

yerda xl, yl— oynaning yuqori chap burchagi koordinatalari, x2, y2— o’ng past

burchagi koordinatalari. Quyidagi dastur ekranda matn uchun oyna hosil qilish

usullaridan birini aniqlaydi.

TASVIRLARNI HOSIL QILISH (GRAPH MODULI).

Ekranda tasvirlarni hosil qilish uchun grafik rejimiga o’tish zarur bo’ladi. Bu

rejimda matn rejimidan farqli ekran rang–barang nuqtalar – piksellar to’plamidan

tashkil topgan to’rtburcbakdan iborat bo’ladi. Ekranning holatini adapterlar belgilaydi

va ular bir–biridan ekranga mumkin qadar ko’p nuqtalar joylashtira olish va rang–

baranglikni oshirish imkoniyati bilan farqlanadi. Hozirgi paytga kelib, imkoniyati

jihatidan afzalligi bilan ajralib turuvchi SVGA (Super Video Graphics Adapter)

adapteri kompyuter ekranida (400x800 nuqtani 256 xil rangda hosil qilishi mumkin.

Kompyuter odatda matn rejimida ishlaydi. ekranni grafik rejimiga o’tkazish uchun

quyidagi funksiyadan foydalaniladi:

Initgraph (GD,GM,Path);

Bu erda GD – drayver nomeri, GM—rejim nomeri, Path—drayverni saqlab

turuvchi faylga o’tish yo’li. Agar Path o’rnida ‘ belgi turgan bo’lsa, drayver joriy

katalogdan axtariladi. Agar 0 ga teng bo’lsa, bu drayver uchun grafik rejimni eng

maqbul varianti kompyuter tomonidan avtomatik ravishda tanlanadi. Ba’zan 0

o’rnida Detect konstantasi ham ishlatiladi. Grafik rejimdan chiqish uchun

Closegraph funksiyasi ishlatiladi. Ekranda nuqta va turli xil chiziqlarni hosil qilish

uchun quyidagi funksiyalar ishlatiladi.

Putpixel (X,Y,color) – ekranda X,Y koordinatali nuqtani color rangida hosil

qiladi. Masalan, 600x 800 o’lchamda qizil rangli nuqtalar hosil qilish.

Dasturi:

uses Crt, Graph;

var

Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then halt(100);

repeat

PutPixel(Random(600), Random(900), 12);

delay(50)

until KeyPressed;

Readln;

CloseGraph;

end.

Getpixcel(x,y) – ekrandagi x,y koordinatali nuqta rangining raqamini

aniqlaydi.

Setcolor(color) – chiziqlarning rangini belgilaydi. Color ga – 0 dan 15 gacha

qiymat berilib, 16 xil rangni hosil qiiadi. 0 –Black (qora), 15 –White (oq), ya’ni

raqamlarning o’rniga ranglarning inglizcha nomlari ham yozilishi mumkin.

Line(x1,y1,x2,y2) – x1,y1 nuqtadan x2,y2 nuqtagacha kesma hosil qiladi:

A(x1,y1)

B(x2,y2)

Circle(x,y,R) – x,y markazga ega va r radiusli aylanani chizadi.

Rectangle(xl,yl,x2,y2) – xI ,1y yuqori chap va x2,y2 pastki o’ng uchlarga ega

bo’lgan to’rtburchakni chizadi.

M(x1,y1)

Arc(x,y,Stang,Endang,Radius) – yoy chizadi. x,y mos aylana markazi. Stang

va endang yoy burchaklarining boshlang’ich va oxirgi qiymatlari. Radius aylana

radiusi.

DrawPoly(NumPointes,PolyPointes) – ko’pburchakni chizadi. numPointes –

ko’pburchak uchlari soni. PolyPointes – ko’pburchak uchlari koordinatalari berilgan

m assiv.

Grafik rejimida ekranning eni va balandligi bo’yicha nuqtalarning soni

adapterning turiga bog’liq bo’lib, turlicha bo’ladi. Gorizontal va vertikal yo’nalish

bo’yicha nuqtalar soni uchun o’zgarmaslar getmaxx va getmaxy kiritilgan.

Misol –1. Ekranni ikki uchburchakka ajratuvchi chiziqning dasturi:

uses Crt, Graph;

var

Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then halt(100);

line(0,0,getmaxx,getmaxy);

Readln;

CloseGraph;

end.

Misol –2. M(100,100) markazli 50 radiusli aylani chizish dasturi:

uses Crt, Graph;

var

Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then halt(100);

circle(100,100,50);

Readln;

CloseGraph;

end.

Miso1 – 3. a(10,10) yuqori chap va b(100,100) pastki o’ng uchlarga ega bo’lgan

to’rtburchakni chizish dasturi:

uses Crt, Graph;

var

Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then halt(100);

rectangle(10,10,100,100);

Readln;

CloseGraph;

end.

Misol – 4. a(100,200) mos aylana markazi, 90 va 200 yoy burchaklarining

boshlang’ich va oxirgi qiymatlari va 100 radiusli yoy chizish dasturi:

uses Crt, Graph;

var

Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then halt(100);

arc(100,220,90,200,100);

Readln;

CloseGraph;

end.

Misol – 5. 3 qirrali, uchlar koordinatalari A(X:150; Y:100), B(X:100; Y:100), C(X:

150; Y: 150)) bo’lgan ko’pburchakni chizish dasturi:

uses Graph;

const

Triangle: array[1..4] of PointType = ((X: 150;

Y: 100), (X: 100; Y:100),(X: 150;

Y: 150), (X: 150; Y: 100));

var Gd, Gm: Integer;

begin

Gd := Detect;

InitGraph(Gd, Gm, '');

if GraphResult grOk then

Halt(1);

DrawPoly(4, Triangle);

Readln;

CloseGraph; end.

uses crt,graphABC;

const

n=28;

R=300;

var

i,j:integer;

x,y: array [0..n] of integer;

begin

SetWindowCaption('11-grafik dastur');

setwindowSize(2*r,2*r);

centerWindow;

setpencolor($0000ff);

clearwindow;

textout(3,3,inttostr(n));

circle(r,r,r);

for i:=1 to n do

begin

x[i]:=round(r+r*cos(2*pi/n*i));

y[i]:=round(r+r*sin(2*pi/n*i));

end;

for i:=1 to n-1 do

for j:=i+1 to n do

line(x[i],y[i],x[j],y[j]);

e nd.

Test savollari

1. Paskal dasturlash tilida ma'lumotlarni ekranga chiqarish uchun qaysi operatordan foydalaniladi ?

A) INPUT B) PRINT C) END D) WRITE

2. Paskal dasturida izohlar qaysi belgi ostida yoziladi?

a) [] , (^ ^) b) {}, (-: :-) c) (* *), {} d) //, _ | | _

3. Quyidagilarning qaysi biri Paskal dasturida to’g’ri yozilgan?

a) x+3.14pi+4;

b) x+2*pi/2;

c) x:=a*-b/2;

d) to’g’ri javob yo’q

4. Paskal tilida xaqiqiy sonning eng katta toifasi (extended) bilan ishlash nima uchun ko’proq vaqt olish sababini tushintiring?

a) xotiradagi xajmi 10 bayt b) toifaning nomi 8 ta belgidan iborat

c) chunki bu toifani ishlatishda soprotsessordan foydalaniladi d) A va C

5. Quyidagi standart funksiyalarning qaysi biri Paskal tilida qo’llanilmaydi?

a) arcsin(x) b) ln(x)/ln(a) c) ln(x) d) arctan(x)

6. Paskal tilida operatorlar bo’limi qanday so’z bilan boshlanadi va yakunlanadi?

a) Program......end

b) begin......end

c) var...... end

d) Program.....writeln.

7. Paskal algoritmik tilining alifbosi nimalardan tashkil topgan?

a) kirill va lotin alifbosi

b) arab raqamlari 0...9

c) maxsus belgilar

d) barchasi to’g’ri

8. log3x ni Paskal tilida to’g’ri yozilishini tekshiring.

a) ln(x)/ln(3) b) ln(x)*ln(2) c) ln(x*2) d) abs(x*2)

9. Paskal tilida ushbu trunc(x) nima vazifani bajaradi?

A) x sonini butun qismigacha yaxlitlash

B) x sonini butun qismini qirqib olish

C) x ni toq yoki juftligini aniqlash

D) x ning qiymatini bittaga kamaytirish

10. Paskal tilida y=arcsinx funksiyaning yozilishi ?

A) arcsin(x)

B) Pi-arccos(x)

C) arctan(x/sqrt(1-x*x))

D) arcctg(x*sqrt(1-x*x))

11. Paskal tilidagi integer (butun) toifasining sonlar diapazonini ko’rsating?

A) [0.255]

B) [-128:127]

C) [-32768; +32767]

D) [0; + 65535]

12. Paskal dasturlash tilida {} belgilar ichidagi jumlalar nimani anglatadi?

A) dastur sarlavxasini B) dasturning asosiy qismini

C) dasturdagi operatorlarni bajarilishini

D) dasturdagi operatorlarni “o’qimaydigan ” (izox) jumlalarni

13. Paskal tilida longint toifasiga mansub son xotiradan qancha joy oladi?

A) 1 bayt B) 2 bayt C) 3 bayt D) 4 bayt

14. Paskal tilida qaysi operatordan oldin ; belgisi qo’yilmaydi?

A) else B) begin C) end D) var

15. Paskal tilida shartli o’tish operatori necha xil ko’rinishda ishlatiladi?

A) 4 xil B) 3 xil C) 2 xil D) 5 xil

Foydalanilgan adabiyotlar

1. B. B. Mo`minov, X. U. Xayatov PASKAL TILIDA DASTURLASH amaliy va laboratoriya ishlari to`plami. Buxoro 2007.

2. SH.I.Razzoqov, M.D.Yunusova TURBO PASCAL algoritmik tilida dasturlash

Buxoro 2011y.

3. T.U.O‘TAPOV, G‘.R.YODGOROV Informatika va axborot texnologiyalari Navoiy 2010y.