План-конспект урока по хакасской литературе

Уроктың план-конспекті

Л.Р. Кызласов. «Сампир» (тархынға чарыдылған поэма).

«Сампир» поэманы ӱгренерге кірер алнында, авторның чуртас чолынаңар, ученай паза поэт полчатханынаңар чахсы чарыдарға кирек. Поэма ӱр, кемге, хайдағ пӧгіннең пазылғанына хайығ айландырарға.

Произведение алыптығ нымахтар ирткен соонда ӱгренілче. Іди аны алыптығ нымахнаң тиңнестірерге чарир, тӧӧй паза пасха сариларын таныхтап. Поэма жанры хоостыра теория сурығларын сағысха кирерге. Орыс литературазында тархынға чарыдылған поэмаларнаң тиңнестіре ӱзӱріг идері. Кӧзідімге алза, А.С. Пушкиннің «Полтава» поэмазынаң, Б.И Бессоновтың – я «Хазары», Т.Г. Шевченконың – «Гамалия».

Ӱгренҷілерні поэманы хығырҷаң кӧңнілерін кӧдірер ӱчӱн, поэманы, хайди пазылғана хайығ саларға. Мында А. Султрековтың «Аймах тустарҷа чорых чӧргенi» статьязынаң тузаланарға чарир [ХЧ, 2006]. Іди урокта поэманың «Хайҷы» пастағы чардығын, хығырып, ӱзӱрерге кирек полар. «Аймах тустарҷа чорых чӧргенi» статьядағы хайҷының омазын «Хайҷы» чардыхтағы Петке апсахнаң тиңнестіре кӧрерге.

Улуғ класстардағы ӱгренҷілер хоос произведениелерні пос алынҷа хығырчалар. Аннаңар халған тоғыс чардых ибзер хығыр килерге пирілче. Че олаңай ла полтаны чоохтап пирерге нимес тимнен килерге, а ЗХУ таблица хоостыра. Пу таблицада олар хакас чонының тархынынаңар, кибірлерінеңер ниме пілгенін / ниме пілбеенін / ниме хоза піліп аларға сағынчатханнарын чарыт пирерге киректер. Анаң оларны урокта ӱзӱріп, Хакасия тархыны предметнең метапредметнай палғалыс кӧрерге.

Ибдегі хығырыға ЗХУ таблицанаң пасха, автор ӧӧн матырларның омаларын хоостирында хайдағ хоос оңдайларнаң тузаланғанын сығара пас килерге пирілче.

Ікінҷі урогында ӱгренҷілер хай син тирең, чахсы, ситкіп поэманы хығыр килгеннерін, произведениенің ӱзіктерін алып, сыныхтабызарға чарир. Олғаннар хайдағ матырдаңар чоох парча алай кем чоохтанча, хайдағ чардыхтаң алылған ӱзік піліп аларға киректер. Ідӧк чарир оларның постарының хынған кизектерінең хада ӱгренчеткен арғыстарна сурығлар пирерге.

ЗХУ таблицанаң тоғынары. Таныс нимес сӧстернең тоғыс апарарға.

Омаларны ӱзӱрчетсе, синквейн пӱдірерге чарир, хайда ӧӧнінде матыр, ибіре – аның тастындағы кӧрімі, істіндегі хылии, тудынғаны, иткен киректері, тастындағы характеристикалары ан. п.

Сурығлар паза идер тоғыстар.

1. Автор поэмада тусты таныхтирында, хайдағ хоос оңдайларнаң тузаланча? Ноға ол айларны, чылларны таныхтапчатса, хакас мӱчелінең пастыра апарча?

2. Л.Р. Кызласовтың археолог полчатханын хайдағ чолларда сизінерге чарир? (Тексттең таап хығырчалар).

3. Сампирнің хыйға сӧстерін хығырыңар. Оларны хайди піліп алғазар чарыт пиріңер.

3. Хайдағ лирикалығ кизектер учурапча? Олар поэмаа хайдағ туза ағылчалар?

4. Произведение кӧңніңерге кірді бе? (Нименең аптаан сірерні алай нимее хынмадар?)

Ибдегі тоғыс. Л.Р. Кызласовтың «Сампир» поэмазын орыс тілінең хығыр килерге. В.Г. Майнашевтің тілбестиин паалирға.