Презентация Қазақ тілі Құрмалас сөйлем

ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

ЕКІ НЕМЕСЕ БІРНЕШЕ ЖАЙ СӨЙЛЕМНЕН ҚҰРАЛЫП, КҮРДЕЛІ ОЙДЫ БІЛДІРЕТІН СӨЙЛЕМДІ ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ ДЕП АТАЙДЫ.

САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

ССП

САБАҚТАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

СПП

АРАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ

ССМП

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

• САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ
• Құрмамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты болып, өзара тең дәрежеде байланысқан құрмалас сөйлемді САЛАЛАС ҚҰРМАЛАС СӨЙЛЕМ деп атайды.
• Негізгі белгілері:
• 1. екі немесе одан да көп жай сөйлем
• 2. баяндауыштары тиянақты
• 3. өзара тең дәрежеде байланысады
• 4. жалғаулықты, жалғаулықсыз болады.
• 5. 6 түрі бар

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

түрі

жалғаулықтары

1. ыңғайлас

Және, мен, пен, бен, әрі, да, де, та,те

2.қарсылықты

Бірақ, дегенмен, сонда да, алайда, әйтсе де

3.себеп-салдар

Өйткені, себебі, сондықтан , сол үшін

4.Кезектес

Бірде, біресе, кейде

5.талғаулы

не, немесе, әлде, я, не болмаса, әйтпесе

6. түсіндірмелі

жоқққққққққққққққ

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

Түрі

ереже

1 .Ыңғайлас

жалғаулық

Бір-бірімен мезгілдес, жақын оқиғаларды көрсетеді

2.Қарсылықты

3.Себеп-салдар

Және, мен, пен, бен, әрі, да, де, та,те

Жай сөйлемдер бір-біріне қарама-қарсы болады.

4.Кезектес

Жай сөйлемнің бірі екінші сөйлемнің себебін көрсетеді.

Бірақ, дегенмен, сонда да, алайда, әйтсе де

Өйткені, себебі, сондықтан , сол үшін

Іс-қимылдың кезектесіп келетінін көрсетеді

5.Талғаулы

Бірде, біресе, кейде

Жай сөйлемдерде айтылған іс-әрекеттің береуі ғана орындалады.

6.Түсіндірмелі

не, немесе, әлде, я, не болмаса, әйтпесе

Екінші сөйлем бірінші сөйлемнің мағынасын түсіндіріп тұрады.

жоқққққққққққққққ

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

• Берілген сөйлемдердің СҚ түрлерін ажыратыңдар.Бір сөйлемге [ 4 ] жасаңдар.
• 1. Мен Орал қаласында дүниеге келдім, сондықтан қаламды мақтан етемін.
• 2.Біз Батыс Қазақстан облысында тұрамыз, бірақ облыс туралы аз дерек білеміз.
• 3. Облысымызда көктемгі ауа-райы құбылмалы, біресе күн жылынады, біресе салқындайды.
• 4. Біз ертең не Қазақ драма театрына барамыз, не Орыс драма театрына барамыз.
• 5.Батыс Қазақстан облысы еліміздің екі облысымен шектеседі, әрі Ресейдің 5 облысымен шектеседі.

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

• Берілген сөйлемдердің СҚ түрлерін ажыратыңдар.Бір сөйлемге [ 4 ] жасаңдар.

• 1.Күн батты, тауды қара көлеңке басты.2.Биыл мен жайлауда болдым және Астанаға да бардым.3.Мен театрға барғым келмеді, себебі ақшам жоқ еді.4.Оның дауысы жақсы, бірақ ән айтуды жақтырмайды.5.Биыл егін жақсы шықты, себебі жаңбыр көп жауды.6. Мен мектепке ерте келдім, сонда да бірінші сабаққа кешігіп кірдім.

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

• Ата-анаң саған өмір сыйлады , сондықтан сен оларды әрқашан құрметте.

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

• [ Олар б іресе сөйлем талдады ] , біресе [ мәтін оқыды ] . (хабарлы, құрмалас, салалас, кезектес, жалғаулықты)
• ІІ Мәтін оқыды .(хабарлы, жай, жақты, жайылма, толымсыз)
• Не істеді? оқыды- етістік, дара баян
• Не? мәтін- зат есім, дара толық

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

Мен ерте дәрігер шақыруым керек немесе ауруханаға баруым керек.

Әкем біресе ертегі айтады, біресе жырды тыңдатады.

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы

Туыстық қатынастар

• Нағашы ата-әже – шешенің ата-анасы
• Ағайынды- бір ата-анадан туғандар.
• Жеңге – ағаның әйелі.
• Жезде- апаның жолдасы.
• Келін – інінің әйелі.
• Күйеу бала – сіңілі, қарындастың жолдасы.
• Ене – ерлі-зайыптылардың аналарды.

Алимбаева Б.К. №16 ЖОББМ Орал қаласы