Презентация «Мэҥиэлиир куһу иитии кистэлэҥэ»

Р.И.Константинов аатынан Амма орто оскуолата Мэҥиэлиир (подсадной) куһу иитии Толордо: Моякунова Сардаана 4 кылаас үөрэнээччитэ Салайааччы: Попова Л.П.

Үлэм актуальноһа: Саха сиригэр тыыннаах манчыык кустаах бултуур муода кэллэ. Тыыннаах кустаах бултуур быдан астыгын, булт өлгөм буоларын булчуттар олус хайҕыыллар. Үлэм сыала: Мэҥиэлиир куһу иитии туох туһалааҕын, туох уустуктардары көрсүөххэ сөбүн үөрэтии, чинчийии.

Улэм соруктара: * Мэҥиэлиир кус арааһын билии. * Мэҥиэлиир куһу хайдах иитиэххэ сөбүн билии. * Эһээм иитэр кустарын үөрэтии, көрүү-истии.

Саас уонна күһүн кус сезона саҕаланна да, булчуттар халлааны кыҥыы сылдьар буолаллар. Дьиэ ис-тас үлэтин үмүрүтэ охсон, бултуу бараары уоттаах-күөстээх бэлэмнэнии буолар. Саха сиригэр билигин кустуурга мэҥиэлиир (подсадной) куһу туттар ньыма куускэ киирэн эрэр эбит.

«Манчыык куһунан бултуур олус үчүгэй – тыыннаах тыһы кус саҥатыгар көтөр үөрэ хайаан да кэлэн түһэр» - диэни истэн эһээбит Моякунов Спиридон Спиридонович 2022 сыллаахха Чурапчыттан кус иитэн атыылыыр дьонтон 2 мэҥиэлиир (подсадной)кустары атыылаһан аҕалбыта .

“ Подсадной кус” араас боруодалаах буолар эбит. Саха сиригэр “Чубарая”, “Семеновская”, “Тульская” диэннэр уонна да атыттар бааллар. Булка ханнык баҕарар боруода барсар эбит. “Башкирка” диэн эт боруодалаах куһу эмиэ туттуохха сөп – дьүһүнэ-бодото барсар эбит. 

Иитэргэ туох да уустуга суох эбит. Куһу, көтөр атын көрүҥүн даҕаны, кыһын олус үчүгэйдик кичэйэн аһатыахха наада. Күөххэ үктэннилэр да, бэйэлэрэ булунан аһыыллар эбит. Сымыыт инкубаторга 27 күнүнэн ситэр эбит.  Аан бастаан тахсыбыттарын кэннэ инкубаторга 1 күн сытыарар ордук. Оннук сытан куураллар эбит. Кус оҕото балтараа ыйыттан кыратык мээтиргээн саҕалыыр.  Булка 3-4 ыйыттан туттуохха сөп буолар.

Манчыык куһу булка соҕотохтуу эбэтэр пааранан да киллэриэххэ сөп. Икки тыһыны, тыһылаах атыыры да туттуохха сөп. Тыһы кус атыыры ыҥыран мээтиргиир, көтөрдөр, ону истэн түһэллэр. Саа тыаһыттан мээнэ куттаммат гына эрдэттэн бэлэмниигин. Ол эрэн син биир ханнык баҕарар көтөр өмүрэх соҕус, онон соһуйуон сөп эбит. Манчыык буолар куһу биир эрэ сезон туттубаккын. Эһиилигэр эмиэ булка илдьэ сылдьыахха сөп, номнуо уопуттаах “булчут” буолар. Кус быһа холуйан 10-12 сыл олорор.

Мин эһээм Моякунов Спиридон Спиридонович кустары ыларыгар кинилэр 2 эрэ ыйдаахтар этилэр эбит. Иккиэн тыһылар, ол эрэн боруодалара атын атыттар. Биирэ «Чубаарай» диэн боруода, биирэ боростуой. Быйыл 2024 сылга өссө эбии 2 куһу ылла. Биир тыһыны уонна биир атыыры. Уопсайа 4 подсадной кустаах буолла.

Сайынын уу дэлэйигэр, сөтүөлүүр ууларын элбэхтэ уларытыахха наада эбит. Дэлби киртитэллэр уонна ыскайдыыллар. Таһырдьа клетка5а сайылыыллар. Кыьынын гаражка кыстыыллар. Комбикормунан, бурдугунан уонна кураанах отунан аһыыллар. Сууналларыгар диэн эһээм баахха уу кутар, уонна хаары элбэхтэ киллэрэр эбит.

Сайын устата хаста да сымыыттаабыттара. Эьээбит сымыыттаатылар да биьиэхэ бэрсэрэ. Сымыыттара куурусса сымыыттаа5ар атын со5ус буолар эбит. Тебете уьуктаах со5ус уонна таьа эриэн дьуьуннээх. Амтана куурусса сымыытыттан атын буолар эбит. Аһыыр аһыттан тутулуктаах.

Мин эһээм уонна аҕам мэҥиэлиир кустары бултка илдьэ сылдьан абыранныбыт дииллэр. Бултаабыт бултара 2-3 бүк элбээбитин бэлиэтии көрбүттэр.

Көтөрү баҕалаах барыта иитиэн сөп диэн санаа5а кэллим. Бэйэҥ олус күүскэ баҕарар, таптаан дьарыктанар буоллаххына, барыта сатанан иһэр эбит.

БолҔомтоҔут иҺин махтанабын!