Презентация-наз

Улуу инсан Хусеин Карасаевге 120 жыл

Сабактын максаты

• Билим берүүчүлүк: Окуучулар кыргыз тилинин өнүгүүсүнө салым кошкон улуу инсан менен таанышышат.Х.Карасаевдин өмүр жолу,эмгектерин билишет

• Өнүктүрүүчүлүк:Ой жүгүртүүлөрү,эске тутуулары калыптанат.Улуу инсандарды таанып билүүлөрү өнүгөт

• Тарбиялык : Окуучулар эне тилдин баалуу мурас экендигин ,аны урматтоого ,аздектөөгө,өнүктүрүүгө тарбияланышат

Күн ребусу Окуучуларга 4 суроо берилет?

Кусеиндин басып өткөн, өмүр жолу ары өрнөктүү, ары өнөрлүү, даңазалуу жол. Бул бакубат, нускалуу, чечен, сөзмөр, кыргыз сөзүнүн кылдат билерманы, тарыхты таасын билген, тилди ийне жибине чейин иликтеген, устукандап, жиликтеген, кыраакы, көптү көргөн көсөм, илимдин артынан сая түшкөн өжөр илимпоз адам болгон. Кайран өмүр, текке кеткен жок тура. Бул киши менен дидарлашуу кызыктуу, көрөңгөлүү, уюткулуу эле.

Кеп сыйкыры менен бир заматта өзүнө тартып алаар эле. Кээде жайдары күлүп, кандай сөз уга турганын алдын ала сезип, ошого жараша сөз учугун улап, бура тарткан чоң психолог болчу. Хусеиндин өмүр жолу өтө татаал мезгилге туш келди. Жокчулукту, ачкачылыкты, кордукту да башынан кечирди.

Ошонун баарын сыр сандыгына салып бүтүп баа жеткис илимий эмгектерин, китептерин, кийинки муунга таштап кетти. Ал эмгектерди барктап, бапестеп кийинки муунга калтырып кетүү биздин милдет. Эмесе улуу журтум, элим Хусейин Атаңардын басып өткөн жолуна, бала чагынан көз чаптырсак:

Өмүр жолу

• Өмүр баяны
• Хусеин Карасаев 1901-жылы (кээ бир маалыматтар боюнча 1902-жыл) Ысык-Көл облусунун Түп районуна караштуу Токтоян айылында төрөлүптүр. 7 жашка чейин чоң атасы Калыбек ажынын колунда өскөн экен. 1914—1916-жылдары Караколдогу орус-тузем мектебинде окуйт, тири карак, зирек бала Пушкиндин ырларын жаттайт. Орус илим булагынан суу ичет. 1916-жылдагы алаамат үркүндө, эл менен бирге Кытайга, текеске качат.
• Кыргыздар кыямат күнгө туш болот. Ал мүшкүл күндөр Хусеиндин жүрөгүндө да кеткис дарт болуп, улут трагедиясы болду. Жаш Хусеин жан сактоонун айынан кой багып, текес ороонун бийлеген Кытай чек арасындагы тилмечи сакчынын баласын окутуп жан баккан экен. Мына билимдин пайдасы. 1921-жылы өз элине, жерине кайтып келип 1923—1924-жылдары Токтоян айылына Селревком болуп иштейт. Эл оозуна алынып, коомго аралашат.
• Ал эми 1925-жылы Ташкентке барып Кыргыз-Казак таалим-тарбия институтуна кирип окуйт. Кусеин Ташкентте иштеген Ж. Абдрахманов, Э. Арабаевдер менен өтө жакын ынак болгон эле. Кыргыздын тунгуч гезити «Эркин-Тоону» чыгаруучулардын тобуна кирген. 1924—1925-жылдары Орто-Азия мамлекеттик университетине жумушчулар факультетинде сабак берген.
• 1926-жылы Ишенаалы Арабаев экөө «Жаңылык» китебин жазышат. Ал китептен кыргыздын 60 пайыз сабатсыздыгын жоюга жардамчы болот. 1927-жылы Азербайжан мамлекетинин Баку шаарында ѳткѳрүлгөн жаңы түрк алфавитинин борбордук комитетинин пленумуна катышкан. Терең билим алуу максатында Ташкенттеги окуусун таштап, 1928-жылы Ленинград шаарындагы чыгыш институтунда Түркологиялык семинариясына кирет (араб фарзы). Институттун өзүндө лексикадан сабак берчу. Константин Юдахин экөө кыргызча-орусча сөздүктү түзүшкөн. Кийин Юдахин байбичеси менен Токтоянга келип материал топтоп кыргызча үйрөнүп кетишкен деп атабыз күлүп калаар эле.
• Бул эки окумуштуу кыргыз лексикасынын казанында бирге кайнашкан. 1931-жылы Ленинграддагы Енукидзе атындагы Чыгыш институтун ийгиликтүү аяктап Фрунзеге келип адабият институтуна ага кызматкер болуп ишке орношот. Фольклорду жыйного кату киришип Тоголок молдону Нарындан чакыртып келип анын чыгармаларын алтын фондуга алат.

Илимпоздун жараткан эмгектери

• «Жаңылык» чоңдор үчүн окуу курал (1927-жылы латын арибинде чыккан)
• Орусча-кыргызча сөздүк (И. А. Батманов, К. Карасаев) — Фрунзе-Казань, 1938-ж.
• Орусча-кыргызча сөздүк (Ж. Шүкүров, К. Юдахин, К. Карасаев) — М., 1944-ж.
• Кыргыз тилиндеги жөндөмөлөрдүн семантикасы — Фрунзе ш., 1944-ж.
• Кыргыз ырларынын түзүлүш системасы жѳнүндѳ, «Советтик Кыргызстан», №1. 1946-ж.
• Орфографиялык сѳздүк (Ю. Яншансин, К. Карасаев), — Фрунзе ш., 1956-ж.
• Кыргыз тилинин орфографиялык сѳздүгү — Фрунзе ш., 1966-ж.
• Түгѳйлүү сѳздѳр (Айша Карасаева, Кусеин Карасаев) — Фрунзе ш., 1971-ж.
• «Камус наама» (Манас сөздүгү) — 1990-ж.  Манас эпосундагы көөнө сөздөр  түшүндүрмөсү
• «Баштан өткөн мажаралар»
• «Накыл сѳздѳр» — 2 том. Манас эпосундагы накыл сөздөр тууралуу.
• «Ѳздѳштүрүлгѳн сѳздѳр»
• «Күлкү наама»
• «Кусеин Наама» - өмүр баян китеби

Сыйлыктары

• «Кызыл туу» ордени
• «Манас» ордени
• Эл аралык «Даанышман» сыйлыгы
• Кыргыз Республикасына эмгек сиңирген ишмери

Топторго тапшырма берүү

1-топ

Х.Карасаевдин өмур жолуна кластер түзүү

2-топ

Илимпоздун эмгектерине консептуалдык схема түзүү

3-топ

Х.Карасаевдин сыйлыктарын тизмектеп жазуу

4-топко

Х.Карасаевдин студенттик мезгилин сүрөттөп беруү