Презентация и конспект урока "Аваз ияртэмнэре"

Татарстан Республикасы

Яр Чаллы шәһәре

“10нчы урта гомуми белем бирү мәктәбе”

муниципаль бюджет гомуми белем бирү учреждениесе

Аваз ияртемнәре

7 нче сыйныфта татар теленнән

дәрес эшкәртмәсе

Укытучы: Арсланова З.С.

-2015-

Тема: Аваз ияртемнәре

( Звукоподражаемые слова)

Максат: аваз ияртемнәре белән танышу, яңа сүз төркемен ачу, аның төп грамматик билгеләрен ачыклау, билгеләмәне формалаштыру, сүзләр ясауга нигез булуы турында белем һәм күнекмәләр формалаштыру; аваз ияртемнәрен сөйләмебездә куллану; татар халкының гореф-гадәтләрен өйрәнүгә кызыксыну уяту,туган як табигатенә сакчыл караш, мәхәббәт тәрбияләү.

Материал: 1)7 нче сыйныф өчен дәреслек Р.Ә.Асылгәрәева, М.З.Зиннәтова.

2) Хәзерге татар әдәби теле. Д.Г.Тумашева Казан. 1978

Җиһазлау: төрле хайван, кош-корт, предмет тавышлары, рәсемнәре (слайдларда),кроссворд, презентация һ.б.

Дәрес барышы

I.Оештыру

-Исәнмесез, укучылар. Хәлләрегез ничек? Кәефләрегез яхшымы?

Хәзер презентация карап алыйк. Игътибар итегез, сез тавышлар ишетерсез. Тавышларны истә калдырыгыз(әтәч , кошлар, ишек шыгырдавы тавышы ишетелә).

-Без үткән дәрестә нинди тема үткән идек әле? Татар телендә нинди сүз төркемнәре бар?

- Мөстәкыйль һәм ярдәмлек сүз төркемнәре бар.(Слайд)

-Без нинди сүз төркемнәрен өйрәндек?

- Исем, сан, сыйфат, рәвеш, фигыль, алмашлык. (Слайд)

-Нинди билгеләренә карап, без аларны мөстәкыйль сүз төркемнәре дип атыйбыз?

-Лексик мәгънәләренә карап: исем-предметны, сыйфат - предметның билгесен, фигыль –эш яки хәлне, хәрәкәтне, рәвеш билгенең билгесен, предметның билгесен белдерә;

-морфологик яктан-төрләнәләр, төрле кушымчалар ялгануы;

-синтаксик яктан төрле җөмлә кисәкләре булып киләләр.

II.Актуальләштерү

1)Кагыйдәне искә төшерү

-Мөстәкыйль сүз төркемнәре- реаль лексик мәгънәгә ия, морфологик яктан төрләнә(кушымчалар ялгана), синтаксик яктан җөмлә кисәге була.(Слайд)

2) Презентация өстендә эш

-Табигать рәсеме- кошлар сайрый, чишмә ага, әкрен генә музыка яңгырый(тавышлар). (Слайд)

3) Сорауларга җавап бирү

-Нинди тавышлар ишеттегез? ( су ага, кошлар сайрый, көй бар)

4) Җөмләләр төзү

-Хәзер табигать күренешенә карап, гади җөмләләр төзегез әле.(Җәйге урманда кошлар сайрый)

-Җөмләне матурайтып җибәрегез әле: чут-чут кошлар сайрый. (Слайд)

-Җөмләне катлауландырабыз: Җәйге урманда чут-чут кошлар сайрый, челтер-челтер чишмә ага.(Слайд)

5) Җөмлә кисәкләре ягыннан тикшерү

-Җөмлә кисәкләре ягыннан тикшерегез(телдән).(Дөреслеге слайдта күрсәтелә).

-Челтер-челтер, чут-чут сүзләрен билгеләмәдек. (сыйфат-предметның билгесен белдерә, рәвеш фигыльне ачыклый, эш-хәрәкәтнең билгесен күрсәтә, билгенең билгесен ачыклый, ничек? соравын куеп була., фигыльне ачыклаган, ә билгене белдерми).

-Нәтиҗә- бу сүз төркемен беләбезме? Өйрәнергә тиеш булабыз.

-Сез рәсемнәрдә нинди тавышлар ишеттегез әле? (кошлар, чишмә...) Ә беренче рәсемдә: ат, арба шыгырдавы, әтәч, эт, сыер мөгрәве)

-Авыл күренешен күрдек.

III. Яңа теманы үзләштерү

1) -Ә хәзер тагы тавышларны тыңлыйк әле (ишек, акча, будильник). Бу тавышларның яңгыравына охшатып төрле авазлар әйтәбез, шулаймы? Димәк, авазларны предмет, яки кеше, хайван тавышларына охшатып әйтәбез түгелме? Русча да подражаем-звукоподражаемые слова дип атыйбыз бу сүзләрне.

2) Мисаллар китерү (Слайд)

-Мәсәлән:

җил улавы-у-у-у;

бүре улавы да-у-у-у;

сызгыру-фью-у-у;

күзгә бәйле-әлҗе-мөлҗе;

пышылдап сөйләшү-чыш-пыш;

торналар кычкыруы-торрыйк-торрыйк;

озынборын яки чебен-беззз;

флаг-җилфер-җилфер итә һ.б.

2) Кроссворд чишү –тавышлар ярдәмендә чишәбез.(Слайд)

-бака тавышы

-тавык

-карга

-каз

-чишмә

-яңгыр

-сарык

-эт

-чебен

-мәче

бүре

3) Дәфтәрләрне ачып числоны һәм теманы язып куябыз. (Слайд)

-Аваз ияртемнәре нәрсә белдерәләр?

-Кеше тавышы, табигать күренешләре тавышлары, төрле җан ияләре тавышлары, предмет тавышларын белдерәләр.

4) Кагыйдә:

Аваз ияртемнәре- кеше һәм башка җан ияләре чыгарган авазларга, шулай ук төрле предметлар һәм табигать күренешләренең тавышларына охшатып ясалган сүзләр.

-Ияртем нәрсә ул? (подражать-иярү) Тавышларга охшатып сүзләр ясыйбыз.

-Аваз ияртемнәре берничә төркемгә бүленә:

1. Кешеләрнең төрле халәтен белдерә торган сүзләр:мышык-мышык елау, төчкерү, лач-лоч сагыз чәйнәү, шырык-шырык көлешкән тавышлар һ.б.

2. Кош-корт, җәнлек тавышлары: чирик-чирик кош сайрый, кар-кар карга кычкыруы һ.б.

3.Төрле предмет чыгарган тавышлар: ишек шыгырдавы, сәгать тавышы, акча шалтыраган тавышлар һ.б.

4.Күреп-тоеп сиземләнә торган күренешләрне белдерә торган сүзләр: караңгыда күзләр әлҗе-мөлҗе килә, ялт-йолт яшен ялтыравы һ.б.( Слайд)

IV. Ныгыту

1. Бирем үтәү (слайд):

Аваз ияртемнәрен язып алыгыз, мәгънәләрен ачыклагыз.

1. Кызчыклар бер-берсенең артына яшеренеп, шырык-шырык көлешеп алдылар (А. Гыйләҗев). 

2. Бала-чага урамнан керергә өлгерә алмады, ялтыр-йолтыр яшен утлары уйнарга тотынды (Г.Ибраһимов). 

3. “Вау!” да “вау!” да, “һау!” да “һау!”-

Бертуктамый этләр өрә;

Су анасы, куркып этләрдән, кирегә йөгерә. (Г. Тукай)

1. Төнбоеклы күл өстендә

Йолдызлар җем-җем итә. (Ә. Бакиров)

Тикшерәләр(слайд):

Шырык-шырык - кеше халәте, көлү.

Ялтыр-йолтыр- табигать халәте, яшен яшьнәү.

“Вау!” да “вау!” да, “һау!” да “һау!”- эт тавышы.

Җем-җем – табигать күренеше, йодызлар балкуы.

Бәяләү критерийлары(слайд):

“5”- барлык аваз ияртемнәрен дә таптым.

“4” – аваз ияртемнәренең мәгънәсен таба алмадым.

“3” – биремнәрне иптәшем ярдәмендә генә эшләдем.

2. Бирем үтәү (слайд)

Бирелгән аваз ияртемнәренең мәгънәләрен ачыклагыз.

-Нәрсә тавышлары? Нәрсәне белдерәләр?

Стикерларына (сары кәгазьләренә) критерийларга карап, һәр бирем өчен билге куялар.

Тикшерәләр( слайд):

Бәяләү критерийлары (слайд):

“5”- барлык аваз ияртемнәрен дә таптым.

“4” – 3 аваз ияртеменең мәгънәсен таба алмадым.

“3” – биремнәрне иптәшем ярдәмендә генә эшләдем.

3. Бирем үтәү (слайд):

Бирелгән җөмләләрдә төшеп калган аваз ияртемнәрен язарга.

1. Сәгать йөри: "..."

-Тиз бакчага кит- кит!
2. Куян .... агач каерысы кимергән.

3. ... сайрый сандугачлар, җәйге таң сызылып бара.

4. Ул күпме су эчмәгәнлектән чамалый−чамалый .... йотты.

Тикшерәләр(слайд):

1. Келт-келт

2. Кетер-кетер

3. Чут-чут

4. Голт- голт

Билге куялар(стикерда)

V. Йомгаклау

1) Нәтиҗә:

Димәк, аваз ияртемнәре нәрсә белдерәләр? Ни өчен аваз ияртемнәре дип аталалар?(нинди дә булса тавышка ияртеп ясалган)

-Ни өчен аваз ияртемнәре кирәк?

-Сөйләмебезне матурлыйлар.Беренче очракта җөмләләр коры, ямьсез яңгырады, икенчесендә – матур җөмләләр төзедек.

2) Кагыйдә укыла

- Аваз ияртемнәреннән яңа сүзләр ясый алабыз, шуңа без аларны мөстәкыйль сүз төркемнәренә кертәбез.

- Иң беренче рәсемне искә төшерик әле: ат, арба, яшеллек, авыл күренеше.

-Икенче табигать күренешен карыйк әле.Төссез, урман үлгән, ямьсез, бернинди дә тавышлар ишетеп булмаячак бу урманда.

-Табигатебез матур булсын өчен безгә нишләргә кирәк?

-Дәресемне шигырь юллары белән тәмамлыйсым килә.

Күктә кояш балкып яктыртсын.

Җилләр шаулап иссен.

Чишмәләр челтерәп аксын.

Кошлар сайрап , кәефебезне күтәрсен!

VI . Өй эше

1. Кагыйдәне укырга ( 124 нче бит).

2. Дәреслектәге 221 нче күнегүне эшләргә.

3. Матур әдәбият әсәреннән аваз ияртемнәре кергән 5 җөмлә язып килергә.

Стикерга (кәгазьгә ) үзләре куйган билгеләр җыеп алына.

Рәхмәт! Сау булыгыз!