Презентация к уроку по творчеству Л. Инджиева "Проклятые дни"

Инҗин Лиҗ - (1913-1995) Бумбин орна дууч, дадмг седкүлч, темдгтə орчулач, билгтə бичəч.

Инҗин Лиҗин үүдəлтиг меднт? 1.Инҗин Лиҗин ямаран шүлгнь Хальмг Таңһчин частр бəəсмн? Көгҗминь кен бичлə? 2.Ямаран шүлгүднь дуунд хүврлə? 3.Хамгин түрүн хураңһу кезə һарла, яһҗ нерəдгднə? 4.О. И. Городовиковин нертə Государственн мөрəн лауреат гисн цол кезə зүүгдлə? 5. Инҗин Лиҗ ямаран нертə орс болн советск бичəчнрин үүдəврмүдиг орчулла?

6.Кедүдгч җилмүдт Инҗин Лиҗ «Хальмг үнн» газетд көдлҗ йовла? 7.Дəəнə цагт шүлгч ямаран газетд үүлдҗ йовла? 8. «Ольдан күүкн» роман кезə бичгдлə? 9. «Харалта өдрмүд» гидг документальн түүк кедүдгч җилд барлгдла?

« Харалта өдрмүд» ( документальн түүк ) Түүкин һоллгч седвнь – цуг хальмг улсиг Сиврин болн талдан чигн һазрмудт күчəр йовуллһн, туулһн. «Дөчн һурвдгч» җилин сүл сарин сүл өдрмүдт хальмг улсин хаалһд үзгдсн һашута нег кемин эклц болҗ, теднə санврт болн тууҗд мөңкинд төөнрҗ үлдлə», - гисн зəңгəр түүк эклнə.

Правительствин чрезвычайн полномочн элч генерал Серовин зəңг: «Указ Президиума Верховного Совета СССР о ликвидации Калмыцкой АССР»

Указин ашнь: Хальмг келн улс дорд үзгүр, Сиврүр туугдхмн. Хальмг обком цуцгдв, хальмг автоном буйсагдв, Деед Совет хаагдв. Хальмг əмтн һурвн хонга болзгт цугтан төмр хаалһд күрггдцхəх зөвтə.

«Родина» кинотеатрт хальмгудыг цуглуллһн. «…Балһсна уульнц болһнас хальмгудыг зөөлдҗəх машид зогслдна. Əмтн асхрҗах мет машидəс бууһад, өлг-эдин ацаһан авад, чирəд, суңһуг хаша дотр орад бəəнə…»

Болдырев Долан. Долан Əлстүр гергндəн золһхар больницүр ирсмн. Доланиг бəрҗ авад, машинд суулһад, суңһуг хаша дотр орулв. Гертнь көвүн күүкн хойрнь үлдлə. Тарҗ салврсн өрк-бүлтəһəн кезə ханьцхмб, - гисн тоолвр зүркинь тогтнулшго болв.

«…Харңһу үклин өмнəс…əмд ацата киитн машидиг Көк теңгсин теркə салькн көөлдəд, эздүдəн үдшəлһнə, теднəсн саллһна, теднəн саатуллһна үгмүдəн эврəһəрн келҗ, дуулҗах болҗ, эңкр элвг теегəсн хаһцҗ, таньдго холд илгəлһнд йовх, зүгəр ардан мөңк тачалта хальмг əмтнə седкл уйрана…»

«Сивр тал! Сивр тал!» гиһəд, эргмдəн, өмнəн зарлҗах мет дууһар паровоз хəəкрəд йовна. Поезд ормасн көндрхлə, төрскн һазр болн хальмг əмтн хоорндк мөңк залһлдан тасрсн болҗ соңсгдна.

Эшелон болһнд үксн улсин күшмүд … Эңкр күүһəн геелһн…теңкəн уга зовлң… Ут эшелона вагодын төгəсин тоңгшурнь: «Чаңһртн! Хальмгуд! Зовлң даатн!»– гисн ə дотрнь йовсн улст соңсгддг болла.

Хальмг теегин аһуд шин эздүд болн һардачнр ирцхəв. …Таньлдхар теегин ууҗмар, тенд бəəдг малын олн-зүсн хошмудар йовцхав.

Олн əмтнə бумблв – улан ширтə вагон – хальмг седклин хəəкрлһн !

1943 җил бар сарин 28 – кезəчн мартгдшго өдр – хальмгудын харалта өдрмүдин эклц…

«Теегин элвг аһуд, түүнə ууҗмд төрҗ өссндəн, Ташр хальмг болсндан, Элвг, у көдəһəр эврə өвкнрин авъясар Эрвлзсн хурдн мөрəр Эргҗ довтлхдан дуртав» (Инҗин Лиҗ)

Шүүвр сурврмуд: 1. Тадна ухан-тоолвр эн үүдəврин тускар? 2.Эн түүкин һол төр? 3.Өвкнрин җирһлд учрсн йовдлын тускар ю санҗанат? 4.Дəкəд ямаран хальмг бичəчнр Сиврин төр эврəннь үүдəврмүдтəн үзүлнə?