Презентация научно-практической конференции на тему: "История родного села и топонимика"

Г. Казань - 2016

Автор çинчен: Головина Алиса Леонидовна, Çӗ н ӗ Й ӗ лмел вӑтам шкул ӗ н 9-м ӗ ш клас ӗ нче в ӗ ренекен Ӗ ç ерт ӱç и : Карсакова Татьяна Михайловна, чӑваш ч ӗ лхипе литературине в ӗ рентекен

Тема: Наукăпа тĕпчев ĕçĕ «Тăван ял историйĕпе топонимики». Тĕллев: 1. Тăван ял историне тĕпчесси 2.Хам ӑ р т ӑ р ӑ хри ç ырма- ç атра, ул ӑ х- ç аран, в ӑ рман яч ӗ сем епле пулса кайнине ватăсенчен  ç ырса илесси 3. Хам ӑ р т ӑ р ӑ хри палл ӑ ç ынсем ( тава тив ӗç л ӗ ç ынсем, хам ӑ р т ӑ р ӑ х историй ӗ нче асра юлн ӑ ентешсем) ç инчен материалсем пухасси.

Актуаллăх:

Халиччен тăван ял историне, вырăнти топонимсене тĕпчени çук, Ç авăнпа эп ӗ хамăн еçе актуаллă тесе шутлатăп.

Тĕллеве пурнăçламалли мелсем: - Ват ă семпе т ĕ л пулса кала ç ни; - Хамăр тавралăхри топонимсемпе паллашни; - „ Çĕн Йĕлмел историйе” к ĕ неке автор ĕ пе, Николай Казаковпа, т ĕл пулса калаçасси.

Эпиграф: «Т ӑ ван çӗр ӗн тусан ӗ те т ӑван, пылчӑкӗ те пылак»

• … Ĕлĕк-авал пирĕн тăрăхра шурлăхлă вăрмансем пулнă.Пĕр çын та ура ярса пусман çак çĕрсене.Анчах тÿре-шарасем , вăрă- хурахсем хура халăха канăç паман .Пĕрисем çулсерен куланай пуçтарнă,теприсем вĕлерсе, çаратса хăварнă .Ирĕксĕрех в ара хресченсем вăрман хӳттине тарса килнĕ .
• Йĕлме – тропик вăрманĕ, сарăлса, пĕлĕтелле улăхса, çулçисемпе шавлăн алă çупса ӳссе ларнă. Çанталăк условийĕсем ăшă пулнă.Чăваш çынни вăрман хӳттинче çĕнĕ пурнăç тума пик е ннĕ. Çак йывăçсенчен вăл пӳрт ăсталаса лартнă, анчах та пӳрчĕсем хальхи пек çӳллĕ мар, лутра çеç, çĕр ăшнелле ашăннă пулнă. Ăна вĕсем ятарласа вăрă-хурахсем ан курчч ă р тесе тунă. Çĕр лаптăкĕсем çитмен пирки вĕсем вăрман ăшнерех кĕрсе йывăçсене каса-каса хирсене пысăклатнă. Анчах кунти хресченсем те часах-мĕн тухнă тĕнче куç умне.
• Акă Хаяр Иван патша салтакĕсем Чăнлă юханшывĕ урлă каçса çак вырăнсен ч е чарăнса тăнă. Патша çарĕпе чиркӳ çыннисем чăвашсене тата ытти вак халăхсене ирĕксĕр тĕне кĕртсе çӳренĕ. Ял варринче хуран ларнă. Ун умĕнче хура тăхăннă чиркӳ çыннисем тăнă. Çыннисене унта хăваласа пухса пуçĕсене хурана чике-чике кăларнă, çĕнĕ ятсемпе хушаматсем панă. Ку тĕне йышăннине пĕлернĕ, йышăнманнисене, ачи-пăчисене пăхмасăрах вĕлерсе , асаплантарса пĕтернĕ. Кун хыççăн ялта чиркӳ туса лартнă. Чиркӳ те пуянсем майлах пулнă.
• Йĕлме йывăçĕ çирĕп пулнă-мĕн! Пĕрремĕш Петĕр патша вăхăтĕнче çак тăрăхри йывăçсене каса-каса карапсем тума ăсатнă.Ял ячĕ те çак йывăç ячĕпе çыхăннă.

… ИЛЬМ…

Революциччен Çĕнĕ Йĕлмел ялĕ Чĕмпĕр кĕпернинчи Пăва Уесĕнчи Упи вулăсне кĕнĕ.

Пăвари уес управленийĕ 1797- мĕш çултах йĕркеленнĕ.

Ялти ĕçсене староста йĕркелесе пынă. Арçынсем ăна ятарлă пухура суйласа илнĕ.

1859- мĕш çул тĕлне Çĕнĕ Йĕлмелĕнче 184 кил пулнă,

ялта 536 арçын тата 592 хĕрарăм – пурĕ 1128 çын пулнă.

Вĕсем православи тĕнне ĕненнĕ, çав вăхăтрах язычество тĕнĕн йăли-йĕркисене тытакансем те пулнă-ха.

Хальхи Çĕнĕ Йĕлмел чиркĕв ӗ

Хӑла тӱпе

Тилху

Пӑкка çеремӗ

Çинир лапӗ

Çинир лапĕнче ĕлĕк Уттисем чӳк тунă. Çак вырăнта çывăрма та, вăрçăнма та юрам ан. Ку лапа çамрăксем хур пăхма , чечексем татма çӳренĕ.

Виç кӗвӗл

Чăнлă çырминче тата «Виç кĕвĕл» теекен кӳлĕ пулнă. Мĕншĕн ячĕ çапла-ха унăн? Мĕншĕн тесен çак çĕрте виçĕ кӳлĕ пулнă. Унта пушăтпа кантăр хутнă(шыва путарса хунă),çапла пушăтран мунчала тунă. Кантăрне малтан тӳнĕ,унтан арланă, çип тунă,тĕртнĕ. Кайран тин тумтир, ал шăлли, михĕсем çĕленĕ.

Хурӑнвар çырми

Ялăн Кăнтăр хĕвел анăç чиккинче Хурăнвар çырми тата Çут лапĕ вырнаçнă.Хурăнвар çырми çинчен çакăн пек сăвă йĕркисем те сыхланса юлнă:

«Хуранварта хур пусрăм,

Вăрă тесе ан калăр .

Вылятпăр та, кулатпăр та,

Шухă тесе ан калăр».

Павел Миронович Миронов (1861—1921) — русский математик, методист, автор учебников по финансовой математике, геометрии, арифметике, организатор народного просвещения в Уфе и Оренбургской губернии, основатель и руководитель Приуральского чувашского педагогического техникума, работавшего в Уфе в 1918—1930 гг. П. М. Миронов — один из 150 воспитанников Симбирской чувашской учительской школы, трудившихся в Уфимской губернии и Башкортостане. Талантливый математик и методист разработал и издал 14 учебников по финансовой математике, геометрии, арифметике, пользовавшихся большим спросом в городских образовательных учреждениях России и переизданных многократно.

Николай Ильич Калаков – полковник  в отставке,  доктор педагогических наук,  профессор,  академик АПСН, ветеран ВС РФ,  профессор кафедры гуманитарных и естественнонаучных дисциплин РВВДКУ.

В 1970 г. окончил Тюменское инженерно-командное училище, в 1978 г. - Военную инженерную академию им. В. В. Куйбышева.

В 1990 г. защитил кандидатскую диссертацию в ВПА им. В. И. Ленина. В 1996 г. защитил докторскую диссертацию в Российской академии Государственной службы при Президенте РФ. Ученое звание «доцента» присвоено в 1992 г., ученое звание «профессора» присвоено в 1998 г. Является членом 3-х докторских диссертационных советов – ВА РВСН им. Петра Великого, РГУФКСМиТ и УлГУ.

В течение 32 лет проходил службу на командно-инженерных и профессорско-преподавательских должностях, педагогический стаж работы в вузе более 20 лет.

Çĕнĕл ĕх:

Головин Петр Петрович - директор ученической учебно-методической и производственной фирмы "Импульс" Ишеевской средней общеобразовательной школы Ульяновского р-на Ульяновской области с 1978г. , учитель физики; родился 27 марта 1947 г. образование - высшее педагогическое; кандидат педагогических наук; награжден орденом "Знак почета" (1981); "Заслуженный учитель школы Российской Федерации" (1986); "Народный учитель СССР" (1988); автор более 80 публикаций

Шур ă мпу ç ÿ ксен Х ă ла т ÿ пе ç ине,

• Шур ă мпу ç ÿ ксен Х ă ла т ÿ пе ç ине,
• Шур ă мпу ç ÿ ксен Х ă ла т ÿ пе ç ине,
• Шур ă мпу ç ÿ ксен Х ă ла т ÿ пе ç ине,

Ç ėн Йėлмел ė ç ченė хар ă с в ă ранать.

Сав ă к к ă м ă лпа тухать тыр пуссине,

Ч ă нл ă т ă р ă х ç епė ç юр ă ш ă ранать.

Хушшса юрламалли:

Ç уралн ă ял - Ç ėнė Йėлмел ,

Эс чėрере, т ă ван кетес.

Сунми çă лку ç , ман т ă ван ен,

Хавал парса т ă рат ă н эс.

Пӗтӗмлетӱ

Т ӑ ван çӗ рте пурте чуна ç ыв ӑ х…  Хам ӑ р утакан сукмак, к ӗ т ӱ  

к ӗ тн ӗ сим ӗ с ул ӑ х, ш ӑ нк ӑ ртатса юхса т ӑ ракан çӑ л куc, к ӑ мпа– ç ырлана ç ӱ рекен еш ӗ л в ӑ рман пире икс ӗ лми вaй парса т ӑ ра ç çӗ . Ман ӑ н т ӑ ван ял та п ӗ ч ӗ к. Ӑ на Ра ç ç ей картти ç инче те

к ӑ тартман. Ç апах та эпир хам ӑ р пур ӑ накан т ӑ ван яла ун п ӗ ч ӗ к пай ӗ тесе шутлатп ӑ р. Ç ав ӑ на т ӑ ван  хал ӑ х,  т ӑ ван таврал ӑ х историне кашнинех  лайaх  пeлмелле.

Авалл ӑ хс ӑ р  малашл ӑ х  cук.

Тав та пу ç !