Проект "Информатизация для национальных школ"

Дзарасаты Беллæйы проект

«Информатизаци – националон скъолатæн»

Ирон литературæйæ 11-æм къласы урок

Хетæгкаты Къостайы цард æмæ сфæлдыстад

(15.10.1859-19.03.1906)

НЫСТУАН

Ныббар мын, кæд-иу дæм мæ зарæг,

Кæуæгау фæкæса, миййаг,-

Кæй зæрдæ нæ агуры хъарæг,

Уый зарæд йæхи фæндиаг!..

Æз дзыллæйæ къаддæр куы дарин,

Куы бафидин искуы мæ хæс,

Уæд афтæ æнкъардæй нæ зарин,

Нæ хъуысид мæ кæуын хъæлæс…

ДЗУАПП

Дзарасаты Беллæ

Нæ номарæн, кадджын Къоста!

Дæу тыххæй Фадеев фыста

Кæй уыдтæ мæгуыр лæгыл тыхст,

Гъе ууыл кæй уыди дæ рыст.

Нæ хъуысы дæ кæуын хъæлæс –

Ды бафыстай дзыллæйы хæс.

Æнкъардæй дæр мауал ныззар,

Ссæрибар раджы бындар.

Кæй кодтай сæрибарыл тох,

Гъе уымæн нæ фæдæ ды рох.

Дæ фæндыры диссаджы зæлтæ,

Нæ ферох кæндзысты фæлтæртæ.

Хетæгкаты Леуаны фырт Къоста райгуырд 1859 азы Кæфты мæйы 15 бон Нары хъæуы

Нары хъæу у Ирыстоны чысылдæр хъæутæй иу.

… Халон баргъæвст сындзыл,

Уад тымыгъ хæссы.

Сау айнæджы рындзыл

Нары хъæу хуыссы.

Къоста

(«Сидзæргæс»)

Къостайы ныййарджытæ

ГУЫБАТЫ

МАРИЯ

ГАВРИЛЫ ЧЫЗГ

Тæхудиаг, буц хъæбулæй

Йæ уалдзæджы царды хурæй

Чи бафсæст йæ мады хъæбысы!

ХЕТÆГКАТЫ

ЛЕУАН

ЕЛЫЗБАРЫ ФЫРТ

Уырысы ‘ фсады бирæ рæстæг фæцис. Æрдзæй зондджын лæг уыд, царды – фенæг.

Къоста ма саби куы уыд, уæд Леуан куыста Дзæуджыхъæуы хæххон милицæйы æмæ йын Нары хъæумæ арæх цæуыны фадат нæ уыди. Стæм хатт уыдта йæ иунæг фырты, йæ бинонты.

Тæхуды, æрæгвæззæджы,

Хъæлдзæгæй æнкъард рæстæджы

Йæ рагуалдзæг хорзæн чи мысы!

Тæхуды, йæ фыды зæххыл,

Йæ уарзон æмгарты рæгъыл

Кæмæн хъуысы дардмæ йæ зарæг!..

Къоста кæм ахуыр кодта?

Нарыхъæуы скъолайы фæстæ ахуыр

кодта Дзæуджыхъæуы прогимназы

(1869 – 1870 азты).

1871 – 1881 азты Къоста ахуыр кодта

Стъараполы гимназы.

1881 – 1885 азты –

Бетъырбухы Аивæдты

академийы.

ИРОН ФÆНДЫР

1899 азы мыхуыры рацыд

Къостайы æмдзæвгæты фыццаг æмбырдгонд «Ирон фæндыр».

«Ирон фæндыр»-ы фæзынд ирон адæмæн уыд ног хурыскаст. Уый сын байгом кодта ног дуне: цард æмæ аивады дуне.

НЫВКÆНЫНАД

Тынг арæхст нæ фидæны стыр фыссæг ныв кæнынмæ. Фæлæ, хъыгагæн, каст нæ фæцис Бетъырбухы Аивæдты академи.

• Хæхтæ
• Дурсæтджытæ
• Дондзау

НЫВКÆНЫНАД

• Тебердайы ком
• Æрдзон хид
• Аннæ Поповæ

ДЗЫРДБЫД

ПЕРСОНАЖТÆ:

бынмæ

• «Фатимæ»-йæ
• «Дзæбидырдзуан»-æй
• «Фатимæ»-йæ
• «Дзæбидырдзуан»-æй

1

1

1

2

2

Дз

3 4

3 4

А

Н

З

Ф

И

М

А

У

И

Б

Т

2

2

Б

Р

О

И

А

А

Л

Г

М

А

Б

З

И

Т

Æ

М

4

Е

4

Л

Д

И

О

Н

С

Æ

А

Б

А

Н

ПЕРСОНАЖТÆ:

фæрсырдæм

• «Фатимæ»-йæ
• «Дзæбидырдзуан»-æй
• «Фатимæ»-йæ
• «Дзæбидырдзуан»-æй

3

СÆУУОН СТЪАЛЫ

КÆРОНБÆТТÆН

1906 азы Тæргæйтты мæйы 19 бон йæ цардæй ахицæн нæ «цæугæ мæсыг, нæ лæугæ хох»…

Фæлæ йæ цардæй дæр, йæ мæлæтæй дæр, Къоста йæхицæн скодта æнусон кад. Къостайы хуызæн адæм нæ мæлынц дзыллæты зæрдæйы. Уыдон фестынц наутæ, сахартæ, стъалытæ…