Адыгабзэ 1-рэ урок
Темэр: Лъы1эсрэ ык1и лъымы1эсрэ глаголхэр.
Мурадыр: 1.Лъы1эсрэ ык1и лъымы1эсрэ глаголхэр ягъэш1эгъэныр.
2. К1элэеджак1охэм яжабзэ хэгъэхъогъэныр.
3. Бзэр ш1у алъэгъоу п1угъэнхэр.
Нэрлъэгъу 1эпы1эгъур: доскэм теш1ыхьэгъэ схемэр.
Урокым ик1он
I Урокым изэхэщэн.
Темэр, мурадыр ясэ1о.
II Унэмк1э гъэцэк1эным иуплъэк1ужьын.
1. Правилэхэр къясэгъа1о.
1. Сыда глагол зыфа1орэр?
- Бзэ гущы1эу пкъыгъом ыш1эрэр е изытет къызэрык1ырэм глагол ра1о. Гущы1эм пае: малъэ, мэчъые, щыс, ебзы, ефы.
2. Сыд фэдэ упч1а глаголым фагъэуцурэр?
-Глаголым упч1эу сыда пкъыгъом ыш1эрэр е сыда пкъыгъом щыш1ырэр зыфи1охэрэр фагъэуцу.
3.Сыдэущтэу глаголыр зэхъок1ыра?
-Глаголыр уахътэхэмк1и, шъхьэхэмк1и, пчъагъэхэмк1и зэхъок1ы.
4. Сыд фэдэ членэу гущы1эухыгъэм глаголыр къыхафэра?
-Гущы1эухыгъэм глаголыр сказуемэу къыхэфэ. Гущы1эм пае: Хышхор мэуалъэ. Жьыбгъэр къилъыгъ.
III Темак1эм икъэ1отэн.
Глаголхэр лъы1эсхэу ык1и лъымы1эсхэу мэхъух. Лъы1эсрэ глаголым иподлежащэ эргатив падежым еты, ипэблэгъэ дополнение ц1эе1о падежым еты, гущы1эм пае: 1) Комбайнэм коцыр ехы. 2) К1алэмэ машэхэр ат1ых, чъыгхэр агъэт1ысых. Апэрэ гущы1эухыгъэм-комбайнэм-эргатив падежым ит: пэблэгъэ дополнениер- коцыр-ц1эе1о падежым ит. Ят1онэрэ гущы1эухыгъэм иподлежащэ- к1алэмэ-эргатив падежым ит, пэблэгъэ дополнениехэр- машэхэр, чъыгхэр-ц1эе1о падежым итых.
Лъымы1эсрэ глаголым иподлежащэ ц1эе1о падежым еты, гущы1эм пае: Пхъаш1эр мэпхъаш1э. Гъук1эр мэгъук1э.
Лъымы1эсрэ глаголхэм пэблэгъэ дополнение я1эп, ау едзэк1ыгъэ дополнение зи1эхэр ахэтых, гущы1эм пае: Врачыр сымаджэм е1азэ.
Лъы1эсрэ глаголыр ящэнэрэшъхьэм зы пчъагъэм иты зыхъук1э, блэк1ыгъэ уахътэм лъэпсапэу -ы ащ къыпэхьэ, гущы1эм пае: ытхыгъ, ыдыгъ, ылэжьыгъ.
IV Гущы1эухыгъэхэр атхых, глаголхэр зыфэдэхэр къа1ох.
1) Пшъашъэр еджэ.-лъымы1эс
2) К1элэегъаджэм к1алэхэр регъаджэх. -лъы1эс
3) Пк1ашъэхэр чъыгым къыпэтэкъух.-лъымы1эс
4) Л1ыжъым маш1ор еш1ы. -лъы1эс.
5) 1анэм шхынхэр тетых. -лъы1эс.
Жэры1ок1э зэхафы 1офш1энхэу № 252, №253.
V Урокым изэыфэхьысыжь.
Сыда непэ зэдгъэш1агъэр?
-Лъы1эсрэ ык1и лъымы1эсрэ глаголхэр.
Сыда лъы1эсрэ глагол зыфа1орэр?( щысэ къахь)
-Лъы1эсрэ глаголым иподлежащэ эргатив падежым еты, ипэблэгъэ дополнение ц1эе1о падежым еты, гущы1эм пае: 1) Комбайнэм коцыр ехы. 2) К1алэмэ машэхэр ат1ых, чъыгхэр агъэт1ысых. Апэрэ гущы1эухыгъэм-комбайнэм-эргатив падежым ит: пэблэгъэ дополнениер- коцыр-ц1эе1о падежым ит. Ят1онэрэ гущы1эухыгъэм иподлежащэ- к1алэмэ-эргатив падежым ит, пэблэгъэ дополнениехэр- машэхэр, чъыгхэр-ц1эе1о падежым итых.
Сыда лъымы1эсрэ глагол зыфа1орэр ?
-Лъымы1эсрэ глаголым иподлежащэ ц1эе1о падежым еты, гущы1эм пае: Пхъаш1эр мэпхъаш1э. Гъук1эр мэгъук1э.
Лъымы1эсрэ глаголхэм пэблэгъэ дополнение я1эп, ау едзэк1ыгъэ дополнение зи1эхэр ахэтых, гущы1эм пае: Врачыр сымаджэм е1азэ.
Лъы1эсрэ глаголыр ящэнэрэшъхьэм зы пчъагъэм иты зыхъук1э, блэк1ыгъэ уахътэм лъэпсапэу -ы ащ къыпэхьэ, гущы1эм пае: ытхыгъ, ыдыгъ, ылэжьыгъ.
VI Унэмк1э гъэцэк1эныр.
§75, 1офш1эн. Гущы1эухыгъипл1 къатхы. Лъы1эсэу -2, лъымы1эсэу-2.
VII Оценкэхэм ягъэуцужьын.
К1элэегъаджэр