Рабочая программа курса «Бурятская литература» для 9 класса

I.Тайлбари бэшэг

Рабочая программа курса «Бурятская литература» для 9 класса разработана на основе следующих нормативно-правовых документов:

Федерального закона «Об образовании в Российской Федерации» № 273 от 29.12.2012 г.;

Примерной основной программы образовательного учреждения. Основная школа (сост. Е.С.Савинов, М-Просвещение, 2011).

Законом «О языках народов РФ» от 25.10.1991г.

Законом «О языках народов Республики Бурятия» от 10.06.1992 г.

Примерная программа по бурятской литературе автора С.Ж.Балданова, рекомендованной Министерством образования и науки Республики Бурятия.

Регионального перечня учебников (учебных пособий), реализующих региональный компонент образования, рекомендованных (допущенных) Министерством образования и науки Республики Бурятия к использованию в образовательном процессе в общеобразовательных учреждениях на 2020-2021 учебный год.

Образовательной программы основного общего образования МБОУ «Кусотинская СОШ»

Устава МБОУ «Кусотинская средняя общеобразовательная школа»

Учебный план МБОУ «Кусотинская СОШ»

Положения о рабочей программе.

Буряад литератураар ажалай программа Хүсөөтын юрэнхы һуралсалай дунда һургуулиин 9 классай һурагшадта зорюулагдана ( С.А.Ошорова, Д.Б.Цыденов, 9 класс. 2016 он).

Ажалай программа С.А.Ошорова, Д.Б.Цыденов «Буряад литература» хрестомати, Х.Д.Дампилова «Буряад литератураар тестнууд» хэрэглэгдэжэ зохеогдобо. Гэхэтэй хамта арадай аман зохеол аман үгын, уран һайханай литература бэшэмэл үгын искусство, тиимэһээ уран зохеол зохеоходоо уран хурса, шэмэг удхатай үгэ гол түлэб аргануудай нэгэн болоно. Нүгөө талаһаа, уран зохеол хүн тухай, тэрэнэй доторой байдал, хүниие тойрон байһан оршон байдал, байгаали, хүнэй ажабайдал, арад зоной ажамидарал г.м. тухай зохеогдоһон байдаг. Бодото юумэнүүд, үнэн болоһон үйлэ хэрэгүүд, бодото байдал уран зохеолой, уран һайханай литературын үндэһэн боложо хэрэглэгдэдэг. Уран зохеолшо бодото байдал дээрэ үндэһэлжэ, тэрэниие һажаажа, ухаан бодолойнгоо хүсөөр, һанаагаараа тэрэниие уран гое болгожо, ном соогоо уран һайханаар, гоеор зохеогдоһон байдал бии болгодог, энэ байдалынь үнэн бодото байдалда адлирхуу байдаг гэжэ һурагшадта ойлгуулха шухала. Уран һайханай литература гү, али уран зохеол шудалан үзэлгын гол зорилгонууд гэбэл: - уран һайханай литература хүнэй, хүн түрэлтэнэй ажамидаралда тусхай һуури эзэлдэг, тэдэнэй хүгжэлтэдэ айхабтар ехэ удха шанартай гэжэ ойлгуулха; - уран һайханай литература шудалан үзэлгэ хадаа түрэл арадайнгаа ба бэшэшье арадуудай соел болбосорол, ѐһо заншал ойлгожо абалгынтусгаар арга гэжэ ойлгуулха; - искусствын этико-эстетическэ компонент байгуулха гуманитарна ойлгосонуудые тайлбарилжа үгэхэ; - уран зохеол уншаха дуратай болгохо, гое һайханиие наринаар ойлгодог мэдэрэл хүмүүжүүлхэ; - бодото байдал, ажабайдал ба искусство, оршон тойрониие зүбөөр сэгнэжэ, тэдэндэ үнэтэй сэнтэйгээр хандахые һургаха; - аман ба бэшэмэл хэлэлгэдэ һургаха, тэрэниие хүгжөөхэ; - һурагшад уран һайханай зохеол зүбөөр, хүсэд дүүрэнээр хадуужа абаха, шэнжэлжэ, сэгнэжэ һураха гол түлэб теоретико-литературна, эстетическэ ойлгосонуудтай болохо еһотой. Уран һайханай литература зүбөөр, хүсэд дүүрэнээр, гүнзэгыгөөр ба өөрынгөө ажамидаралда туһатайгаар ойлгожо абахын тула литературын теоридо онсо анхаралаа хандуулан, һурагшадые ойлгомжын аппарадтай болгохо. Уран һайханай литературые үгын искусство гэжэ шэнжэлэн үзэлгэ, текстнүүдэй удха зүбөөр гаргажа һургалга. Энэ программа баазова теоретико-литературна ойлгосонууд дээрэ үндэһэлжэ, тэдэниие гол принцип болгон байгуулагдаа. 9 - дэхи класста һурагшадай урда жэлнүүдтэ ойлгожо абаһан мэдэсэ, шадабари бүридхэжэ ябталагдана ба һурагшадые историко-литературна курс үзэлгэдэ бэлэдхэнэ. Ондоогоор хэлэхэдэ, 9 –дэхи класста литература үзэлгын нэгэ шата дүүрэжэ, нүгөө шатада оролгын бэлэдхэл эхилнэ. Арадай аман зохеолнуудгүйгөөр литературын асуудалнууд, илангаяа уран һайханай еһо заншал, литературна хүгжэлтын, ментальна еһо заншалнууд г.м. хүсэд һайнаар ойлгогдохогүй. Туд программа бэелүүлхэдээ, ойлгожо абаһан мэдэсыень шалгахадаа коммуникативно- творческо ажалнуудые үнгэргэхэ: творческо (зохеон байгуулгын) мастерской, практикум, даабари, шэлэжэ абаһан зохеолоо бэеэ даагаад анализ хэлгэ, дүн гаргалгын уншагшадай конференци г.м Бэелүүлхэ болзор ба шата – 2020/2021 һуралсалай он, 9 класс

2. Программын бүридэл

1. 20-дохи зуун жэлэй 1-дэхи хахадай буряад литература

2. Уянгата болон уянгата-үргэлжэлһэн зохѐол

3. Ц.Галсанов «Табан таанараа магтанаб»

. М.Сарьдаг «Саяандаа»

5. Үргэлжэлһэн зохѐол

. Д-Р.О.Батожабай. Багшашни хэн бэ?

7. Ц. Дон «Брынзын санха»

8. Б.Ш.Эрдынеев «Хазаар хара һахал»

9. М.Самбуев «Минии таабай», «Һайн даа, Урбаан таабай»

10. Д.-Д.Мункоев «Эхэ тухай дуун»

11. Б.Ябжанов «Эхэ шоно»

12. Ц.Галанов «Саран хүхы»

13. Ц.Дон «Шуһата хюдалга»

14. Ч.Цыдендамбаев «Илахаяа ошохомнай», «Гвардеец»

15. Ш. Нимбуев «Эхын юрѳѳл»

16. Ж.Тумунов «Хара зүрхэн»

3. Календарно-тематическа түсэб.

Буряад литература, 1 четверть (18 час)

4. Һурагшадай мэдэсэ, шадабарида табигдаха шухала эрилтэнүүд

Һурагшад иимэ юумэ мэдэхэ ѐһотой:

-литература ажабайдал хоѐрой хоорондохи холбоо;

-уран зохѐолшоной намтарһаа тон шухала мэдээнүүдые;

-уран зохѐолнуудай текстнүүдые;

-сюжет, байгуулгын (композициин) онсо янзануудые;

-үзэгдэһэн зохѐолнуудай гол үйлэдэгшэ нюурнуудай типическэ удха шанар;

-литературна зан абари (характер), литературна тип, реализм гэһэн ойлгосонуудай шухала шэнжэнүүдые.

Юһэдэхи класс дүүргэхэдээ, иимэнүүд шадабари ба дадалтай болохо ёһотой:

а) уран зохѐолнуудые, тэдээн сооһоо хэһэгүүдые, сээжэлдэһэн зохѐолнуудаа тодо уранаар уншажа;

б) уран зохѐолой идейнэ ба уран һайханай өөрсэ маягые хараадаа абан, уран зохѐол шүүбэрилжэ;

в) эпос, лирикэ, драма гэһэн литературна зохѐолой ямар жанрай байһые элирүүлжэ;

г) сюжедэй, байгуулгын (композициин) зүйлнүүдэй, образуудай ба зураглан тодорхойлхо хэлэнэй арга боломжонуудай системын идейнэ ба уран һайханай үүргэ тодорхойлжо;

д) монологическа хэлэлгэ һайнаар хэрэглэжэ, өөрынгөө һанамжа ойлгосотойгоор хэлэжэ, тэрэнээ ойлгуулжа, баримталжа, хамгаалжа;

е) түсэб табижа, тэрэ тоодо тезиснэ түсэб, мүн литературно-критическэ статьянуудаар конспект бэшэжэ;

ж) бэеэ даагаад, уншаһан номоор, хараһан фильмээр, теледамжуулгаар, зүжэгөөр рецензии гү, али һанамжа (отзыв) бэшэжэ.

Аман ба бэшэмэл шухала хүдэлмэри

Аман хүдэлмэри. Уран, научно-популярна, публицистическэ зохѐолнуудые тодо уранаар уншалга үзэгдэжэ байһан зохѐолоор ѳѳрын бодомжолготой сочинени (сочинени-бодомжо) зохѐолго, тэрэ тоодо зохѐолой геройнуудта тусгаар (хубиин), зэргэсүүлэн, бүлэгѳѳрнь характеристикэ үгэлгэ. Уран зохѐолшын ажабайдал, зохѐохы ажал ябуулга, ажамидаралайнь намтарһаа зүйлнүүд, зохѐолой бии болоћон түүхэ г. м. уран зохѐолшо тухай хѳѳрѳѳн мэтэ монологическа хэлэлгын элдэб түсэбүүдые баримталан хѳѳрэлгэ. Ямар нэгэ ажахыда, завод, фабрикада экскурсяар ошоһоноо, һургуулиин ажал хүдэлмэри тухай, совхоздо хүдэлһэнѳѳ, городой скульптурна хүшѳѳнүүд, ургаса хуряалгын һайндэр, ажалай мэргэжэлнүүдэй һайндэр г. м. тухай аман үгѳѳр ѳѳрын рассказ, очерк, замай тэмдэглэл мэтэ зохѐохы шанартай сочинени бэшэлгэ.

Бэшэмэл хүдэлмэри. Үзэжэ байһан зохѐолоор гүнзэгы шанартай, ѳѳрын бодомжолготой сочинени бэшэлгэ, тэрэ тоодо зохѐолой геройнуудта тус тустань, нэгэн доро бултандань, зэргэсүүлһэн удхатай характеристикэ бэшэлгэ.

Ѳѳрынгѳѳ уншаһан номдо, хараһан кинофильм, теле-дамжуулга, зүжэг болон выставкэдэ рецензи гү, али һанамжа (отзыв) бэшэлгэ. Уран зурагуудай галерейдэ, ажахыда, заводой ажал дээрэ ѳѳрѳѳ ажаглалта хэжэ, рассказ бэшэлгэ. Литературна темээр нэгэ материал дээрэ үндэһэлжэ, элидхэл гү, али реферат бэшэлгэ.

Һуралсалай бусад предмедүүдтэй холбоон.

Буряад хэлэн. Морально-эстетическэ ба литературно-хронологическа темэнүүдээр публицистическэ шэглэлтэй сочинени бэшэлгэ. Нэгэ материал дээрэ үндэһэлжэ элидхэл бэлэдхэлгэ.

5. Һуралсалай ба методическа литература

Багшын литература:

1.«Буряад литератураар тестнууд» Х.Д.Дампилова Улаан-Удэ «Бэлиг» хэблэл 2001

2. Буряад хэлээр, уншалгаар, буряад литератураар һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал сэгнэхэ эрилтэ. Улаан-Yдэ «Бэлиг» 2007

3. Буряад литература V-ХI классууд Улаан-Yдэ «Бэлиг» 2009

4. Буряад литературада һургаха арганууд Д.Д.Ошоров., Улаан-Yдэ «Буряадай номой хэблэл» 1983

5. Буряад литература зааха методико Ц-Ж.Ц.Цыдыпов, Улаан-Yдэ «Буряадай номой хэблэл» 1980

6. Батоев Б.Б. «Основы методики преподавания бурятской литературы в средней школе» Улан-Удэ:Бурятское книжное издательство 1971

7. Батоев Б.Б V-IX классуудай һурагшадай хэлэлгэ хүгжɵɵлгын зарим асуудалнууд. Улаан-Yдэ «Буряадай номой хэблэл» 1980

8. Буряад, ород оньһон, хошоо үгэнүүд Л.Д.Шагдаров., М.П.Хомонов, Улаан-Yдэ «Бэлиг» 1996

9. Писатели Бурятии ХХ-ХХI веков Улаан-Yдэ «Бэлиг» 2008 10. Портредүүд:

11. Планшедүүд:

12. Путешествуем по Бурятии О.А.Дареева., О.И.Богомолова, Улаан-Yдэ «Бэлиг» 2010

13. Ц.Ц.Номтоева-Дансаранова «Алтай гурбан үгэ» Улаан-Yдэ «Бэлиг» 2010.

Һурагшадай хэрэглэхэ литература:

1. Бурятская литература » Учебник. Хрестомати 9 класс (С.А.Ошорова., Д.Б..Цыденов., Улаан-Удэ., Бэлиг 2016г.

2. С.А. Ошорова,Д.Б. Цыденов «Буряад литература» Һуралсалай ном – хрестоматии 1-2-дохи хубинууд, Улан-Удэ, ГБУ РЦ «Бэлиг», .

3. Б.Д. Цыренов, Б.К. Ширапов, Б.Б. Шойнжонов «Һурагшадай заатагүй мэдэхэ үгэнүүдэй нѳѳсэ», ГБУ РЦ «Бэлиг», 2016 он.

4. Л.Ц. Халхарова. ХХ зуун жэлэй эхин үеын буряад уран зохеол: хрестомати – Улаан -Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2009 он.

5. Авто-конно-пеший маршрут «По дамдиновским местам» Курумкан, 2007 он.

6. С.Г. Осорова. «Мүнөө үеын буряад уран зохеол» (ХХ зуун жэлэй hүүл – ХХI зуун жэлэй эхин). Хрестомати. – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2010 он.

7. Бадмацыренова Ц.Б. «Буряад арадай хүүгэдэй аман зохеол». – Улаан-Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008 он.

8. Бадмаева Т.В., Гармаева Б.М. Топонимические легенды и предания Баргузинской долины. – Курумкан. 2009 он.

9.. Доржиев С.Д. «Эмнин байгаа мүшэмнай», рассказы. – Улан-Удэ 2010 он.

10. Алагуева В.П. Буряадууд тухай алтан ном. – Улаан -Үдэ: «Бэлиг» хэблэл, 2008 он.

11. «Мүнгэн дуhалнууд» 9-11 классууд «Электронная книга бурятской литературы».

12. «Мүнгэн дуhалнууд» 7-8 классуд «Электронная книга бурятской литературы».

13. «Мүнгэн дуhалнууд» 5-6 классуд «Электронная книга бурятской литературы»

14. Бурятский героический эпос «Гэсэр» «Электронная книга бурятской литературы», Улан-Удэ.

6.Һурагшадай мэдэсэ, шадабари шалгаха эрилтэнүүд

I.Бэшэхэ гүрим.

1. Нэн түрүүн найруулгынгаа темэ шэлэгты.

2.Гол бодол яажа элирүүлхэ. Тодорхойлхо.

3.Гол бодолоо элирүүлээд, эпиграф шэлэгты.

4.Түсэб зохеогты.

5. Түсэбэй пункнуудые тодорхойлхо материала тэмдэглэгты, тон шухала бодолнуудаа онсологты.

6. Бодолоо баталhан цитатануудые, жэшээнүүдые абагты.

7.Түсэбэйнгоо ёhоор материала гүримшуулагты.

8.hанал бодолойнгоо удаа дараалан hубариhые, хубинуудайнь хоорондохи холбооень, хэмжүүрынь анхарагты.

9.Бэшэhэн найруулгаяа дэбтэртээ сагаалан буулгажа бэшэгты.

II. Юрэнхы түсэб тухай.

1.Оролто хуби. Автор тухай мэдээн тон тобшоор үгтэхэ. Сочинениин гол бодол шэглэл тодорхойлхо, юун тухай бэшэхэ байhыетнай элирүүлхэ үүргэтэй.

2.Гол хуби. Сочинениин темэ задалжа, гол асуудалнуудые тодорхойлон, тобшололдо асарха зорилголтой.

3.Түгэсхэл. Бэшэhэн матералыетнай согсолхо, онсолхо. Оорынтнай hанал бодол элирүүлхэ ёhотой.

Зохёолго, найруулга сэгнэхэдээ, хоёр сэгнэлтэ табиха:

1. удхын болон хэлэлгын түлөө;

2. 2) зуб бэшэлгын түлөө

Нэгэдэмэл шалгалтын хүдэлмэри.

Диктантhаа ба нэмэлтэ грамматическэ болон бэшэгэй дүримоор гү,али лексическэ даабариhаа бүридэhэн шалгалтын хүдэлмэридэ түд бүридэнь сэгнэhэн хоёр сэгнэлтэ табиха.

Нэмэлтэ даабари дүүргэhые иимээр сэгнэхэ:

«5» сэгнэлтэ-hурагшадай бүхы даабарияа дүүргэhэн байгаа hаань;

«4»- сэгнэлтэ –даабариин гурбанай хоёр хубиие зүбоор дүүргэhэн байгаа hаань;

«3»- сэгнэлтэ даабариин хахадые зүбоор дүүргэhэн хүдэлмэриин түлоо;

«2»- сэгнэлтэ даабариин гурбанай нэгэ хуби зүбоор дүүргэжэ шадаагүй гү,али даабари дүүргэжэ шадаагүй гү,али даабари дүүргэжэ шадаагүй байгаа hаань табиха.

Найруулга сэгнэлгэ

Найруулга бэшүүлхэ текст hургалгын, болбосоролой, хүмүүжүүлгын зорилго хангаhан, удхынгаа ба үгэ хэлэнэйнгээ талаар hурагшадай бэшэжэ шадахаар байха ёhотой.

Һурагшадай найруулгада хоёр сэгнэлтэ табиха. Тэдэнэй бэшэhэн найруулга сэгнэхэдээ, иимэ эрилтэ хараадаа абаха:

-hурагшын хэр зэргэ текстын гол удха ойлгоhые;

-текстын удха хэр зэргээр дамжуулааб;

-найруулгын удаа дара ба холбоое;

-үгэ шэлэн абаhые, мэдүүлэл зүбоор зохёоhые, мэдүүлэл соохи үгэнүүдэй холбоо болон гүрим, олон янзын мэдүүлэл хэрэглэhэниие, сэхэ болон ооршэлэн хэлэлгэ тааруулан зохёоhые;

-найруулгын стилистичекэ hайн талые (үгэ, мэдүүлэлэй олон янза, хэлэнэй баялиг зүбоор хэрэглэлгэ);

-бэшэгэй дүримдэ, сэглэлтын тэмдэгтэ гаргаhан алдуу

Зохёолго, найруулга сэгнэхэдээ, хоёр сэгнэлтэ табиха:

1)удхын болон хэлэлгын түлөө;

2) зуб бэшэлгын түлөө

Шүлэг уран гоёор уншалга

Жэлэй һүүлдэ шалгалта

1. Аран аргануудтай шүлэгэй мүрнүүдые зурлаагаар холбо.

1. «Малгайн шэнээн мананшуу» 1. Метафора

2. «Галзуурһан борооншье гансата тогтошохо» 2. Олицетворени

3. «Аянгын һомод зуралзаһаар» 3. Зэргэсүүлгэ.

1. Шүлэгэй байгуулга болон уран аргануудаар кроссворд таагты.

1

Хажуу тээшээ:

1. Уран зохёолой хэлые баяжуулдаг, шэмэглэдэг арга.

2. Нэгэ юумэнэй шанар ондоо юумэнэй шэнжээр тэмдэглэдэг уран арга.

3. Ямар нэгэ адлирхуу юумэтэй жэшэжэ харуулһан үгэнүүд.

4. Шүлэгэй мүр бүхэнэй үгэнүүдэй һүүлшын абяануудай, үенүүдэй тааралдал.

Дээрэһээ доошоо:

1. Амигүй юумые амитай болгон харуулдаг арга.

2. Шүлэглэмэл зохёолой мүрнүүдые нэгэ адли сагай хэмжээ соо уншадаг ёһо.

3 .Ойлгосонуудые тайлбарилагты.

1. Ямар нэгэн юумэн тухай һонирхолтой ураар дамжуулһан багашаг хэмжээнэй зохёол

2. Үйлэдэгшэ нюурнуудай зан абари, сэдьхэл бодол элирүүлхын тула үгтэһэн ушаралнуудай һубарил.

3. Өөрөө өөртэеэ хөөрэлдэхэ гү, али зондо хандан хэлэлгэ.

4. Хоёр гү, али хэдэн хүнэй хөөрэлдөөн

5. Монолог диалог хоёрой аргаар бэшэгдэжэ, тайзан дээрэ табигдадаг зохёол.

Харюу: 1. Сюжет 2. Монолог 4. Рассказ 5. Драма 6. Диалог

4.Үйлын хүгжэлтын эхилэлтэ, үйлын уялдуулагша, эршэдэлгэ, түгэсхэгшэ – зохёолой юун болоноб?

Харюу: 1. Геройн характеристикэ 2. Эпизод 3. Сюжет 4. Байгаали зураглалга

1. Найруулга /уянга, эссе, найруулга, рассказ, бодомжолго/ Темэнүүд үгтэнэ

Манай нютагай уран зохёолшод (темэ өөрөө шэлэнэ)

Нютагайнгаа гү, али Буряад оронойнгоо солотой морид, тэдэниие һургаһан зон тухай найруулга- зураглал бэшэгты.

«Нютагаймнай тамиршад» (сочинени - бодомжолго)

«Манай Буряад орон», «Минии Буряад орон», «Буряад оромни», «Буряаднай», «Минии тоонто нютаг» гэhэн темэнүүдые шэлээд, буряад орон, нютаг тухайгаа эссе бэшэгты.

«Минии дуратай уран зохёол», «Уянгата шүлэгүүдые уншаад байхадаа…» гэhэн темэнүүдые шэлээд, буряад уран зохёолшодой бүтээлнүүдээр найруулга бэшэгты.