Муниципальное бюджетное образовательное учреждение «Югюлятская средняя общеобразовательная школа» муниципиального района «Вилюйский улус (район)» Республики Саха (Якутия).
Программа рассмотрена Согласовано «Утверждаю»
на заседании кафедры «ГУМН » « __»____________2022г директор школы_____Л.А.Ксенофонтова
протокол №__от « »_______2022г зам.директора по УМР «_____»___________2022г
Руководитель кафедры: _________ __________ Т.Н.Алексеева
Рабочая программа
учебного курса «родной (якутский) язык » основного общего образования
на 2022-2023г.
срок реализации программы: 1 год.
Рабочая программа разработана по примерной программе разработчик:
Министерство образования «Сахалыы оскуола программата 5-9 кылаас» учитель якутского языка, литературы
(авторы: Г.Г.Филиппов, Г.И.Гурьев ). Як..Бичик- 2016 г Семенова Х.И, высшая категория.
2022г.
Быьаарыы сурук
Оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтии сокуонунан мэктиэтэ:
Федеральный закон от 29 декабря 2012 г. № 273-ФЗ «Об образовании в Российской Федерации» (с изм. и доп. от 02.03.2016 г. № 46-ФЗ);
Постановление Главного государственного санитарного врача Российской Федерации от 28.09.2020 года № СП 2.4 3648-20,28, 2.4.3648-20 «Санитарно-эпидемиологические правила Главного государственного санитарного врача России от 28.09.2020 № СП 2.4.3648-20,28,2.4 3648-20.
Приказом Минобразования России от 05 марта 2004 года № 1089 «Об утверждении федерального компонента государственных образовательных стандартов начального общего, основного общего и среднего (полного) общего образования» (с изм. от 31.01.2012г);
Приказ Министерства образования и науки Российской Федерации от 17 декабря 2010 года №1897 «Об утверждении ФГОС основного общего образования» (с изм. и доп. от 29.12.2014 г.);
Письмо Министерства образования и науки Российской Федерации от 14 декабря 2015г. № 09-3564 «О внеурочной деятельности и реализации дополнительных образовательных программ»;
Письмо Министерства образования и науки Российской Федерации от 07 августа 2015 г. № 08-1221 «Методические рекомендации по вопросам введения ФГОС основного общего образования»;
Закон Республики Саха (Якутия) «Об образовании в Республике Саха (Якутия)», принят Государственным Собранием (Ил Тумэн) РС (Я) 15.12.2014 1401-З №359-V;
Об утверждении санитарных правил СП 2.4.3648-20 «Санитарно-эпидемиологические требования к организациям воспитания и обучения, отдыха и оздоровления детей и молодежи».
Федеральный государственный образовательный стандарт в якутской школе «Примерный учебный план для общеобразовательных организаций Республики Саха (Якутия) с обучением на языке саха» 2014 г.
В соответствии со статьей 39 Федерального закона от 30.03.1999 № 52-ФЗ «О санитарно-эпидемиологическом благополучии населения» (Собрание законодательства РФ 1999,№14,ст1650,2019,№30,ст 4134)и постановлением Правительства РФ от 24.07.2000 №554 «Об утверждении Положения и государтственной санитарно-эпидемиологической службе РФ и положение о государственном санитарно-эпидемиологическом нормировании» (Собрание законодателства РФ,2000,№31,ст 3295,2004,№8,ст 663,№47,ст 4666,2005 №39 ст 3953)
Устав МБОУ «Югюлятская СОШ»
учебный план на 2021- 2022 год, протокол № от ___________
Локальные акты МБОУ «Югюлятская CОШ».
Программа биир сылга олоҕуран оҥоһулунна.
Программа Саха Республикатын Үөрэ5ин министерствота 2016 с. таһаарбыт «Саха оскуолата» систиэмэ .Саха тыла, үлэлиир бырагыраама 5-9 кылаас» диэн саха оскуолатын программатыгар оло5уран оҥоһулунна. (Ааптардар : Г.Г.Филиппов, Г.И.Гурьев ). «Бичик» национальнай кинигэ кыһата.
Үөрэх былааныгар саха тылын биридимиэтин миэстэтэ:
Үөрэх бэдэрээссийэлии төрүт (базиснай) былаанын үһүс барыйааныгар олоҕуран ,саха оскуолатын иккис сүһүөҕэр (5-9кыл) төрөөбүт тылы уонна ситимнээх саҥаны үөрэтиигэ барыта холбоон нэдиэлэҕэ 11 чаас бэриллэр:
5 кылааска-3 чаас, 6 кылааска-3 чаас, 7 кылааска-2 чаас, 9 кылааска-3 чаас.
1.Үөрэтэр учуобунньуктар:
| № | Кылаас | Систиэмэ | Учуобунньуктар ааптардара,сыла, бэчээттэммит кыһата |
| 1 | 5 | Саха оскуолата | И.Е.Алексеев, .И.П.Винокуров, Г.И.Гурьев.М.М.Попова. Дь.Бичик-2015 с |
| 2 | 8 | Саха оскуолата | Саха тыла 8. И.П.Винокуров.Г.И.Гурьев.Г.Г.Филиппов,Н.А.Ефремова, М.Е. Исакова Бичик 2017с |
2.5,8 кылааска саха тылын үөрэтии кээмэйэ:
| Кылааһа | 5 | 8 |
| Уопсай чааһа | 102 | 68 |
3.Орто сүһүөх оскуолаҕа саха тылын үөрэтии сыала-соруга: -төрөөбүт тылы ис сүрэҕитэн ытыктыырга, араас эйгэҕэ ,түгэҥҥэ бодоруһуу үөрүйэҕэ ,аныгы уопсастыбаҕа сиэри-майгыны тутуһууга иитии ,төрөөбүт тыл кэрэтин иҥэрии,
-үөрэххэ, күннэээҕи олоххо төрөөбүт тылы олохтоохтук туттарга үөрэтии, бодоруһар үөрүйэҕин сайыннарыы, тылын-өһүн сайыннарар баҕатын үөскэтии ,үөрэх дэгиттэр дьайыыларын (туох сыал-сорук туруорунан үөрэнэрэ, былаанныыра, тылын-өһүн хонтуруолланара, көннөрүнэрэ, билиини араас тылдьыттан, литэрэтиирэттэн БИЭ-ни (биллэрэр-иһитиннэрэр эйгэни), Интэриниэти киллэрэн туран сатаан ылара).
-тылы үөрэтии систиэмэтин, туттуллуутун туһунан билиини, тыл истилиистикэлии уратыларын иҥэрии, тыл көстүгүн өтө көрөр ,ырытар ,тэҥниир дьоҕуру сайыннарыы, тыл саппааһын байытыы, литэрэтиирэлтт нуорманы тутуһарга уһуйуу.
-Төрөөбүт тыл киһиэхэ, норуот дьыл5атыгар, сайдыытыгар суолтатын дьиҥнээхтик сыаналыыр, ийэ тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэ5э тириэрдэр ытык иэстээҕин өйдүүр ыччаты иитии
-Тыл үөрэ5ин (лингвистика) культуратын, кэпсэтии-бодоруһуу сиэрин (психологиятын) туһунан төрүт өйдөбүлү, блиини иҥэрии
-Саха тылын үөрэ5ин, тыл культуратын туһунан билиини биэрии, онно оло5уран саха тылын литературнай нуорматын тутуһар үөрүйэ5и, сатабылы иҥэрии
-олох бары араҥатыгар (үөрэххэ, үлэ5э-хамнаска, дьыала5а-куолуга, политическай олоххо) сахалыы Общественнай хомо5ойдук кэпсэтэрин, санаатын сааһылаан этэрин, суруйарын хааччыйыы
-Киһи билиитин-көрүүтүн, өйүн-санаатын сэргэ тылын-оһүн оло5ун устата сайыннарыахтаа5ын өйдөтүү.
-Тыл уруоктарыгар үөрэнээччи билэр-көрөр, бодоруһар, бэйэни салайынар, чинчийэр, сатабылларын сайыннарыы, ытык өйдөбүллэри,үөрүйэхтэри иҥэрии.
4.Уруокка туһаныллар ньымалар:
1.5-8 кылаастарга интерактивнай ньыманан туһаныы:
Айар сорудахтаах үлэ
Кыра бөлөхтөрүнэн үлэ
Пааранан үлэ
Үөрэтэр оонньуулар (ролевой оонньуулар, имитациялар, дьылабыай оонньуулар, үөрэххэ сыһыаннаах оонньуулар)
Общественнай эйгэни туһаныы (специалистары ыҥырыы, экскурсиялар)
Социальнай бырайыактар уонна уруок таһынан араас хабааннаах үөрэтии ньымалара (социальнай бырайыактар, күрэхтэһиилэр, радио уонна хаһыаттар, киинэлэр, испиктээкиллэр, быыстапкалар, сыанкалар, ырыалар уонна остуоруйалар)
Сынньаныы(физкультминутка)
Саҥа тиэмэни үөрэтии, тургутуу, хатылааһын (интерактивнай лекция, нагляднай пособиялар, видео уонна аудиоматериаллар, «үөрэнээччи учуутал оннугар», «биирдии үөрэнээччи биирдии үөрэнээччини үөрэтэр, мозаика (ажурная пила), использование, Сократический диалог)
Араас ыарахан боппуруостары ырытыы («Займи позицию (шкала мнений)», ПОПС-формула, проектиктнай техникалар «Соҕотох — иккиэн — бары», «Карусель», дебаттар, симпозиумнар)
Проблеманы быһаарыы («Дерево решений-быһаарыы маһа », «Мозговой штурм-»,өй үлэтэ )
Кейс-ньымалар
Презентациялар
ЫРЫНАЛЫЫР ТОЛКУЙУ (Тобулук өйү) САЙЫННАРЫЫ ТЕХНОЛОГИЯТА
Сингапурскай мэтиэдьикэни туһаныы
I.Үөрэх биридимиэтин иҥэринии былааннаммыт түмүгэ:
1.1 Ытык өйдөбүллэри уонна үөрэх сатабыллары иҥэрии түмүгэ
| Ытык өйдөбүллэри (личностные результаты) иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабыллары (метапредметные результаты) иҥэрии түмүгэ |
| 5 кылаас | Тыл баайа ,кыа5а, күүһэ-бу омук баайа ,кыаҕа, инники кэскилэ буоларын өйдүүр, ийэ тыл киһи иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата ,айар-тутар дьоҕура сайдар эйгэтэ буолар диэн итэҕэйэр. | Бодоруһар үөрүйэх Бииргэ үлэлиири былаанныыр Бииргэ тапсан үлэлиир Санаатын сааһылаан саҥарар уонна суруйар Бииргэ үлэлиири былаанныыр Билэр-көрөр сатабыл Сахалыы үөрэх-наука литературатыттан (тылдьыттартан, ыйынньыктартан, энциклопедиялартан, араас кинигэттэн) туһааннаах информацияны, билиини дөбөҥнүк булар, бэлиэтэнэр, түмэр, ситимниир араас ньыманы табыгастаахтык туһанар.. Сахалыы үөрэҕи сайыннарар интернет-сайтартан туһалаах, наадалаах информацияны булан, сөпкө наардаан туһанар; тиэкиһи компьютерга сахалыы шрибинэн бэйэтэ бэчээттиир; интернет нөҥүө сахалыы ыытыллар араас тэрээһиҥҥэ төрөөбүт тыл литературнай нуорматын тутуһан, көхтөөхтүк кыттар. Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл . Төрөөбүт тылын бар5а баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыа5ын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуьар. Ылбыт билиитин-көрүүтүн туһанан, кыра бырайыактарга кыттар.
|
| 8 кылаас | Ылбыт билиитигэр, тылын баайыгар тирэҕирэн саныыр санаатын холкутук тиэрдэр ,санарар санатын кэтээн көрөн сөптөөх түмүк оҥостор | Бодоруһар үөрүйэх Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар. Ханнык баҕарар эйгэҕэ кэпсэтэригэр дьон болҕомтотун тардар, сэргэхситэр, сонурҕатар, көҕүлүүр сатабылы табан туһанар. Кэпсэтэр кэмҥэ бэйэ көрбүтүн, истибитин, аахпытын сиһилии сэһэргиир. Билэр-көрөр сатабыл Сыалы-соругу ситиһэр ньымаларын уонна усулуобуйаларын төһө сөпкө талбытын сыаналыыр. Үлэ хаамыытын хайдах салайан иһэрин кэтээн көрөр. Үлэ түмүгүн дьон интэриэһин, болҕомтотун тардар курдук сахалыы кэпсиир. Бэлиэни-символы сатаан туһанар үөрүйэхтэр. Дорҕоон, тыл, этии чилиэннэрин, тиэкис анал бэлиэлэрин сатаан туһанар. Анал бэлиэлэриэнэн тыл, этии, тиэкис моделын оҥорор, сатаан этиини толкуйдуур. Таблицанан, схеманан, диаграмманан көрдөрүллүбүт лингвистическай билиини өйдүүр уонна кэпсиир. Бэйэни салайынар-дьаьанар сатабыл Дьон санарар санатын ис хоһоонунан, истилиистикэлии уратытынан тэҥнии тутан быһаарыы. Үөрэх хаамыытыгар туох сыал-сорук турарын сатаан быһаарар, үлэни бэрээдэгинэн аттарар, түмүгүн сатаан сыаналыыр, ону тылынан уонна суругунан сөпкө тириэрдэр. |
Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ:
| Үөрэнээччи билиитэ | Үөрэнээччи үөрэнэр кыахтаныа |
| 5 кылаас | Үөрэнээччи тус санаатын кэпсиир үөрүйэ5э,дьо5ура лаппа эбиллиэхтээх. Тылынан да , суругунан да үлэлэргэ кэпсээнин ис хоьоонунан сөптөөх тыллары булан туттуохтаах. Лексика5а үөрэнээччи омонимнары тыл элбэх суолталаныытыттан араарыахтаах, синонимнар, антонимнар суолталарарынан сыьыаннарын таба өйдүүр,сөптөөх холобурдары өйүттэн булар буолуохтаах.Тыл элбэх суолталаныытын өйдөөн,тылдьыттары туһанан, элбэх суолталаах тыллар суолталарын араартаан кэпсиир үөрүйэхтэниэхтээх. Синтаксиска үөрэнээччи этии чилиэннэрин уонна этии тииптэрин өйдөөн быьаарар, 4-5 тыллаах этиилэри таба онорор, сурук бэлиэлэрин сүнньүнэн таба туттар эбэтэр элбэх да тыллаах этиилэри сатаан туттар. Фонетика5а аьа5ас уонна бутэй дор5ооннор сүрүн бөлөхтөрүн, дьүөрэлэһиилэрин сокуоннарын өйдүөхтээх эбэтэр ол бөлөхтөр састааптарын толору билиэхтээх. Таба суруйууга саха төрүт тылларын суруйуу судургу тубэлтэлэригэр уонна киирии да5ааьыннары суруйууга сүнньүнэн үөрүйэхтэниэхтээх, оттон киирии аат тыллар падежтарын формаларын орфографическай тылдьытынан сирдэтэн таба суруйары сатыахтаах.
| төрөөбүт тыл элбэх омук алтыһан бииргэ олорор кэмигэр икки эбэтэр хас да тылланыы усулуобуйатыгар хас биирдии киһиттэн харыстабыллаах сыһыаны эрэйэрин өйдүүр. Тылын сайыннарар сыалы-соругу таба туруорунар, сатаан былаанныр, тух түмүккэ кэлиэхтээҕин билэр. Тугу билэрин-билбэтин, тугу ситэри үөрэтиэхтээҕин арааран өйдүүр. Сылга бииртэн итэҕэһэ суох төрөөбүт тылга аналлаах бырайыактарга кыттан үлэлиир. ,,Тылы сэрэйэр,, дьоҕуру сайыннарыы. Бэйэтин сааһыгар сөп түбэһэр тиэкискэ үөрэппит матырыйаалын сүнньүнэн тыл литературнай нуормата саҥарар эбэтэр суруйар киһи тылыгар төһө сөпкө эбэтэр сыыһа туттулларын тута ,,сэрэйэн,, билэр, итэҕэһин, алҕаһын быһаарар, көннөрөр, бэйэтин тылыгар-өһүгэр тыл нуорматын ирдэбилин тутуһарга дьулуһар. Тылы сайыннарар баҕаны үөскэтии. Төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн күүһүн, кыаҕын толору туһанарга, тылын-өһүн бэйэтэ сатаан чочуйан, тупсаран, санаатын сиһилии этэргэ, кэпсииргэ дьулуһар |
| 6 кылаас | Саха тылын литературнай нуорматын (орфоэпическэй, лексическэй, грамматическай) тутуһар.Дорҕоону,буукубаны, тыл сүһүөҕүн, саҥа чааһын, этии чилиэнин, этиини ырытар, быһаарар, наардыыр. Сахалыы таба суруйуу, сурук бэлиэтин быраабылаларын тутуһар. Тиэкис өйдөбүлүн, бэлиэтин билэр (тиэмэтэ, сүрүн санаата, аата, эпиграф, тутула, этиилэрин ситимэ). Саныыр санаатын сааһылаан, дьоҥҥо өйдөнүмтүөтүк, тиийимтиэтик этэр, тиэкис тутулун тутуһан суруйары сатыыр. Тиэкис тииптэрин сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун диэн араарар. Монолог (сэһэргиир, ойуулуур, тойоннуур) уонна диалог (кэпсэтии, санаа үллэстии, ыйыталаһыы о.д.а.) арааһын сатаан туһанар. Бэйэ санаатын (тылынан, суругунан) сатаан хонтуруолланар, тиэкиһин ис хоһоонун, тылын-өһүн сыаналанар, алҕастарын булар, чочуйар, тупсарар.
| туох сыаллаах-соруктаах саҥарарын-суруйарын чуолкай өйөөн, дьон өйүгэр-санаатыгар тиийимтиэтик санаатын сааһылаан, араас тииптээх туттулук (функциональнай) истииллээх тиэкистэри холкутук толкуйдуур Тиэкис сүрүн санаатыгар олоҕуран, тиэкиһи таба ааттыыр, наадалаах түгэҥҥэ табыгастаах эпиграф талар (ох тыл, өс хоһооно, цитата)Тиэкис тиибиттэн көрөн (сэһэргээһин, ойуулааһын, тойоннооһун), тиэкис тутулун тутуһар (киириитэ, сүрүн чааһа, түмүгэ), былаанын оҥорор (кылгас, тэнийбит), микротемаларга бытарытар Араас истиилгэ тыл туттуллар уратытын, дэгэтин учуоттаан, сахалыы тутуллаах этиилэри (логичность речи), ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалары, тыл баайын (богатство речи), үөрэх, наука тиэрминнэрин, дьыала-куолу тылын-өһүн сөпкө туттар (уместность речи). Саҥарар үөрүйэх. Төрөөбүт тылын дорҕооннорун чуолкайдык, ордук чуолаан сахалыы ураты дорҕооннору сөпкө, литературнай нуорманы тутуһан саҥарар. Саҥарарыгар сахалыы интонацияны тутуһар. Тыл этэригэр, ааҕарыгар тиэкис интонациятын, туонун сүрүн санааҕа сөп түбэһиннэрэн таба тайанар. Түгэниттэн көрөн, саҥарыы тэтимин сөпкө талар.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Кылааһынан сыллаа5ы хонтуруолунай, суругунан үлэлэр:
5 кылаас
| № | Грамматика салаалара | Үөрэтиллэр чааһа | Ол иһигэр | чааһа |
| 1 | Киирии тема. Хатылааьын | 3ч. |
|
|
| 2 | Лексика | 17 ч. | Иирсээн уонна эйэ-диктант Кэҕэ-диктант Мэник мэкчиргэ-аахпыттан суруйуу
| 1 1 1 |
| 3 | Синтаксис уонна сурук бэлиэлэрэ
| 20ч | I Чиэппэрдээги хонтуруолунай үлэ-“Тыл баайа-лексика”-тест Олонхо-диктант Тыгын олого-сэрэтэр диктант Үрэххэ бага-диктант
| 1 1 1 1 1 |
| 4 | Фонетика уонна графика | 25 ч. | Чиэппэрдээги хонт.үлэ “Сайыҥҥы киэһэ”-аахпыттан суруйуу Кэҕэ уйтат-диктант Диктант “Килиэп
| 1 1 1 |
| 5 | Тыл састааба уонна таба суруйуу | 25 ч. | Диктант “Сынньаланна” Чиэппэрдээги хонт.үлэ “Саха тылын орфографията”-тест | 1 1 |
| 6 | Ситимнээх сананы сайыннарыы | 8 ч. |
|
|
| 7 | Саҥа тиибэ | 4 ч |
|
|
| 8 | Сыллаа5ы барбыты хатылааьын | 2ч. | Литература кэрэ эйгэтигэр | 2 |
|
| Барыта: | 102 ч. |
| 14 |
|
|
|
|
|
|
8 кылаас
| № | Грамматика салаалара | Үөрэтиллэр чааһа | Ол иһигэр | чааһа |
| 1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ | 3 | Киирии хонтуруолунай дьыктаан.Байҕал иһитэ. | 1 |
| 2 | 5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын | 4 | үөрэппити хатылыыр хонтуруолунай үлэ. Сана дорҕооно | 1
|
| 3 | Этии. Этии тиибэ. | 6 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ Тыл ситимин арааьа | 1 |
|
|
|
| Аахпыттан суруйуу. Биир ар5ахха | 1 |
| 4 | Этии, этии чилиэнэ | 12 | Түһүмэҕи түмүктүүр чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии чилиэнин ырытыы | 2 |
|
| Этиигэ тыл бэрээдэгэ | 6 | Хонтуруолунай дьыктаан. Кыталыктар | 1 |
| 5 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн | 4 | Хонтуруолунай үлэ. Араарыллыбыт ойого чилиэнэ | 1 |
| 6 | Этии биир уустаах чилиэнэ | 8 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии биир уустаах чилиэнэ | 1 |
| 7 | Кыбытык кэрчиктэр | 6 | Хонтуруолунай үлэ Кыбытык кэрчиктэр | 1 |
| 8 | Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии | 4 | Хонтуруолунай аахпыттан суруйуу.Төрөөбүт тыл. | 1 |
| 9 | Туора киһи саҥата | 9 | Сыллаагы хонт.улэ хонт. үлэ. Судургу этии | 2 |
|
| Барыта: | 64 чаас |
|
|
1.3 Саха тылыгар билиини, үөрүйэҕи уонна сатабылы сыаналыыр нуормалар
1) Тылынан эппиэти сыаналааhын.
Оҕо бэриллибит матырыйаалы төрөөбүт тылынан хомоҕойдук, ситимнээхтик кэпсиирэ кини чиҥ билиитин көрдөрөр. Үөрэнээччилэргэ тылынан эппиэти сыаналааhыҥҥа туhааннаах кылаас программатыгар сөп түбэhиннэрэн, маннык сүрүн критерийдэринэн салайтарыахтаах:
теманы билии уонна ис хоhоонун, уратытын өйдөөhүн;
теорияттан үөрэтиллибит өйдөбүллэри билии уонна ону ырытыыга туhаныы;
таба санарыы, логикалаахтык уонна ситимнээхтик эппиэттээhин, аагыы;
таба суруйуу быраабылаларын билии.
«5» сыана – үөрэнээччи бэриллибит матырыйаалы толору өйдөөбүт, билиитин үрдүк таhымын көрдөрөр сөптөөх хоруйу биэрэр. Теорияттан үөрэтиллибит өйдөбүллэри билэр уонна ону ырытыыга таба туhанар. Кэпсиир кэрчигин дириҥник ырыта толкуйдуур, тоҕоостоох холобурдары аҕалар. Литературнай тыл нуорматын тутуhар. Тыла- өhө хомоҕой, сыыс тылы туттубат.
«4» сыана – «туйгун» сыанаҕа турар ирдэбиллэргэ сөп түбэhэр эрээри хоруйугар 1-2 алҕаhы таhаарар уонна бэйэтэ көннөрөр. Теория сүрүн өртүн билэр уонна ону ырытыыга сатаан туhанар. Ситимнээх саҥаҕа биир-икки кыра суолтата суох сыыhалардаах.
«3» сыана - теория сүрүн өртүн син билэр уонна ону ырытыыга ситэтэ суох туhанар, бэриллибит матырыйаалы итэҕэстик быhаарар. Эппиэт тыла итэҕэстэрдээх, ис хоhооно икки-үс сыыhалаах. Хоруйа бысталанар, сибээhэ суох.
«2» сыана – бэриллибит матырыйаалы улахан аҥаарын эбэтэр олох билбэт, сыыhа быhаарар, теорияттан кыраны да билбэт эбэтэр куруубай алҕастары таhаарар, мөлтөхтүк саҥарар, тыла- өhө сыппах, эппиэтэ ситимэ суох.
2) Дьыктааны сыаналааhын.
Диктант үөрэнээччи орфография, пунктуация быраабылаларын билиитин таhымын сыаналыыр үлэ көрүҥэ буолар. Диктаҥҥа биир сыана турар.
«5» сыана –
биир да сыыhата, эҥкилэ суох үлэҕэ. Эбэтэр таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр 1 суолтата суох кыра алҕаска.
«4» сыана –
таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр 2 алҕастаах буоллаҕына;
1 орфографическай, 3 пунктуационнай алҕастаах үлэҕэ;
таба сурууга алҕаhа суох эрээри, сурук бэлиэтигэр 4 алҕастаах буоллаҕына.
«3» сыана -
4 орфографическай, 4 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
3 орфографическай, 5 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
таба сурууга алҕаhа суох эрээри, сурук бэлиэтигэр 7 алҕастаах буоллаҕына.
«2» сыана –
7 орфографическай, 7 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
6 орфографическай, 8 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
5 орфографическай, 9 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
8 орфографическай, 6 пунктуационнай сыыhалаах үлэҕэ;
Хос быhаарыы: диктаҥҥа 5 сыыhаны көннөрүү баар (үөрэнээччи бэйэтэ сыыhатын булбут) буоллаҕына, 1 баал түhэр; хонтуруолунай диктаҥҥа 3 көннөрүү баар буоллаҕына, “5” сыана турбат.
Сорудахтаах дьыктааны сыаналааhын.
Сорудахтаах диктант – бу ураты көрүҥ. Манна 2 араас үлэ киирэр, онон икки сыана турар: 1. Таба суруйууга, сурук бэлиэтигэр диктаны сыаналыыр курдук. 2. Сорудаҕы төhө cөпкө толорбутун сыаналааhын.
Сорудах сыаната:
«5» - сорудах барыта чуолкайдык cөпкө толоруллубут түгэнигэр;
«4» - үөрэнээччи сорудаҕы ¾ cөпкө оҥорбут буоллаҕына;
«5» - бэриллибит сорудах аҥаара cөпкө туолбут түбэлтэтигэр;
«2» - үөрэнээччи бэриллибит сорудаҕы улахан аҥаарын толорботох түгэнигэр эбэтэр олох да үлэлээбэтэх буоллаҕына.
3) Өйтөн суруйууну сыаналааhын. Ханнык баҕарар темаҕа өйтөн суруйар дьоҕуру көрдөрөр. Өйтөн суруйуу тылы сайыннарыы дьоhуннаах средствота буолар уонна өйтөн суруйуу атын көрүҥнэрин кытта дьүөрэлээн ыытыллыахтаах. Өйтөн суруйуу кээмэйэ 5-6 кылаастарга - 1-2 сирэй, 7-8 кылаастарга – 2-3 сирэй, 9-11 кылаастарга – 4-6 сирэй.
Өйтөн суруйуу маннааҕар кыра кээмэйдээх эрээри, көрдөбүлгэ эппиэттиир буоллаҕына, ис хоhоонун сыаната намтатыллыбат, кээмэйэ улаханын иhин сыана үрдэтиллибэт. Өйтөн суруйуу кээмэйэ 1,5-2 төгүл улахан эбэтэр кыра буоллаҕына, таба суруйуу (грамотность) сыаната биир баалынан үрдүүр эбэтэр намтыыр. Нуормаҕа ыйыллыбыттан элбэх орфографическай эбэтэр пунктуационнай сыыhалардаах үлэҕэ, төhө да улахан кээмэйдээх буоллаҕына, “5” сыана турбат. Киириитэ, эпиграба уонна былаана суох буолан баран, үчүгэйдик суруллубут үлэ сыаната намтатыллыбат.
Өйтөн суруйууга икки сыана туруоруллар: бастакы сыана – үлэ ис хоhоонугар уонна тылыгар – өhүгэр, иккис – таба суруйууга .
Өйтөн суруйууну сыаналааhыҥҥа, туhааннаах кылаас программатыгар сөп түбэhиннэрэн, маннык сүрүн критерийдэр тутуhуллуох тустаахтар:
теманы табатык өйдөөhүн, диринник уонна толору арыйыы, фактары таба туhаныы, событиелары уонна геройдар быhыыларын-майгыларын сөпкө быhаарыы, сүрүн балаhыанньалары итэгэтиилээхтик дакаастааhын, теманы арыйарга наадалаах матырыйааллары сөптөөхтүк туhаныы, түмүктээhини сатаан оноруу, цитатаны чуолкайдык уонна сөптөөхтүк туттуу;
өйтөн суруйуу чаастара бэйэ-бэйэлэрин кытта ситимнэрэ;
тылын баайа уонна чуолкайа, тыл ойуулуур-дьүhүннүүр кыагын сатаан туттуу.
Таба суруйуу сыаната диктаны сыаналыыр нуормаларынан быhаарыллар.
Өйтөн суруйуу ис хоhоонун уонна тылын сыаналааhын критерийдэрэ:
«5» сыана:
теманы уонна онно сыhыаннаах матырыйаалы туйгуннук билэр буолан, теманы дирин
ник уонна итэгэтиилээхтик арыйыы, сөптөөх түмүгү сатаан оноруу;
тутула табыгастаах, ис хоhооно сибээстээх;
литературнай тылы табатык туттуу, суруйуу стилэ ис хоhоонугар сөп түбэhиитэ;
ис хоhоонугар биир-икки суолтата суох кыра алгастардаах.
«4» сыана:
теманы уонна онно сыhыаннаах матырыйаалы үчүгэйдик билэр буолан, теманы балачча диринник уонна итэгэтиилээхтик арыйыы, түмүгү сатаан оноруу;
тутула үчүгэй, ис хоhооно сибээстээх;
литературнай тылы табатык туттуу, суруйуу стилэ ис хоhоонугар сөп түбэhиитэ;
ис хоhоонугар икки-үс кыра алгастардаах, тылыгар 2-4 сыыhалаах.
«3» сыана:
теманы сүнньүнэн сөптөөхтүк сырдатыы, ол эрээри тема кыайан толору арыллыбатах, тематтан атын туорааhыннардаах, фактары сыыhа туhаныы, түмүгү оноруу соччо табыгаhа суох;
суруйуу син балачча сибээстээх, ол эрээри ол сибээс кэhиллэр;
суругунан үлэни толорууга үөрүйэхтээгэ көстөр, тылыгар 4-5 сыыhаттан ордуга суох алгастаах.
«2» сыана:
айымньы тексин мөлтөхтүк билии түмүгэр тема кыайан арыллыбатах, туох да боччумнаах түмүгэ суох быстах-остох түбэлтэлэр кэпсэнэллэр;
суруйуу сибээhэ суох;
тыла дьаданы, тылыгар элбэх толоос алгастардаах.
4) Аахпыттан суруйууну сыаналыыр барыллаан кэриң
«5» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун таба өйдөөн, сиһилии арыйан суруйуу; - сааһылаан суруйуу түмүгэр тиэкис биир кэлим буоларын ситиһии; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун өйдөөн, билэн, суруйууга сөпкө туһаныы; - грамматика быраабылаларын тутуһан, этии тутула ыһыллыбатын ситиһэн суруйуу; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын билии уонна таба туһаныы; - этии тутулун тутуһууга 1-2 алҕас баар буолуон сөп.
«4» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун таба өйдөөн, сиһилии арыйан суруйуу; - сааһылаан суруйуу түмүгэр тиэкис биир кэлим буоларын ситиһии; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун билэр, ол эрээри олору суруйууга 1-2 алҕас баар буолуон сөп; - этии тутулун ыспакка, грамматика быраабылаларын тутуһан суруйуу; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын билии уонна таба туһаныы; - этии тутулун оңорууга 2-3 алҕас баар буолуон сөп;
«3» сыана маннык түгэннэргэ туруон сөп: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун сиһилии арыйан суруйууну ситиспэтэх; - сааһылаан суруйууга алҕастардаах, биир кэлим суруйар дьоҕурун көрдөрбөтөх; - тиэкискэ баар уус-уран тыллар уонна тыл ситимнэрин ис хоһооннорун билэр, ол эрээри суруйууга 2-3 алҕас баар буолуон сөп; - этиигэ грамматика быраабылаларын туһаныыга 2-3 алҕас баар буолуон сөп; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларын туһаныыга 3-4 алҕас баар буолуон сөп; - этии тутулун оңорууга 3-4 алҕас баар буолуон сөп.
«2» сыана маннык түгэннэргэ турар: - бэриллибит тиэкис ис хоһоонун сиһилии арыйан суруйууну ситиспэтэх; - сааһылаан суруйууну ситиспэтэх, биир кэлим суруйар дьоҕурун көрдөрбөтөх; - тиэкискэ баар уус-уран тыллары уонна ситимнэри ис хоһооннорун билэн суруйууга 4-5 алҕас баар буолуон сөп; - этиигэ грамматика быраабылаларын туһаныыга 5-6 алҕастаах; - сурук бэлиэтин, таба суруйуу быраабылаларыгар 5-6 алҕастаах; - этии тутулугар 5-6 алҕастаах.
II Үөрэх биридимиэтин сүрүн ис хоһооно
Орто сүһүɵх оскуолаҕа саха тылын үɵрэтии ис хоһооно үɵрэх хаамыытыгар сатабылы-үɵрүйэҕи олохсутууга (метапредмет) уонна бары биридимиэккэ туох сыал-сорук турарыгар тирэҕирэр. Маныаха бодоруһууга, тыл үɵрэҕэр (лингвистика) уонна ытык ɵйдɵбүллэргэ (культуроведческая компетенция) кэмпитиэнсийэлээх сыһыан сайдыахтаах.
Бодоруһуу кэмпитиэнсийэтигэр тылынан уонна суругунан кэпсэтии култуурата, оҕо сааһыгар дьүɵрэлээн күннээҕи олоҕор араас эйгэҕэ тылы таба туттуу үɵрүйэҕэ киирэр. Оҕо туох соруктаах бодоруһара, кэпсэтии кэмигэр үɵскээбит быһыыны-майгыны сɵпкɵ сыаналыыра, кэпсэтэр киһитин тылын-ɵһүн ɵйдүүрэ, онуоха сɵптɵɵх сыһыаны булан кэпсэтэрэ кɵстүɵхтээх.
Тыл уонна тыл үɵрэҕин кэмпитиэнсийэтигэр үɵрэнээччи тыл үɵрэҕин туһунан билиитэ, тыл хайдах сайдарын, туттулларын ɵйдɵɵн кɵрүүтэ; сүрүн литэрэтиирэлии нуорманы тутуһуута; тыл баайын хаҥатыыта; араас тылдьыты сатаан туһаныыта киирэр.
Ытык ɵйдɵбүл (культуроведческая) кэмпитиэнсийэтигэр тɵрɵɵбүт тыл тɵрүт култуураны кɵрдɵрүү биир кɵрүҥэ буолара, тыл норуот устуоруйатын кытта ыкса сибээһэ; саха тылын дьикти уратыта; тыл суолтатын тɵрүт култуураҕа даҕатан быһаарыы киирэр.
Бырагыраамаҕа үɵрэнээччи тугу билиэхтээҕэ эрэ буолбакка, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа (коммуникативно-деятельностный подход) ыйыллар. Тиэмэ аайы анал бэлиэ баар. I – тыл үɵрэҕиттэн туох үɵрэтиллэрэ, ɵйдɵбүлэ. II – үɵрэнээччи үлэтин сүрүн кɵрүҥнэрэ, тугу сатыахтааҕа-оҥоруохтааҕа. III – ситимнээх саҥа.
Саха тылын үɵрэтиигэ үɵрэнээччи тугу сатыахтааҕар-оҥоруохтааҕар (коммуникативно-деятельностный подход) ордук болҕойуу, үɵрэх сатабылларын иҥэрэр (метапредметные результаты) хайысханы тутуһуу, тылы-ɵһү күннээҕи олоххо дьүɵрэлээн туттуу тылы таба туттарга (функциональная грамотность) сүҥкэн суолталаах.
Саҥаны-иҥэни толору баһылааһын бэлиэтэ: бодоруһууга үɵрэх дэгиттэр дьайыылара (саҥарар саҥа араас кɵрүҥүн сатаан туттуу, табаарыстарын, аҕа саастаах дьону кытта бодоруһуу; тылынан уонна суругунан саҥаны сɵпкɵ ɵйдɵɵһүн; саныыр санааны сааһылаан кэпсээһин; тылга-ɵскɵ сɵптɵɵх нуорманы, сиэри тутуһуу); билэр-кɵрɵр сатабыл (сүрүнү булуу, холобурдааһын, ситимнээх толкуй, дакаастааһын, араас источниктан наадалаах матырыйаалы булуу, наардааһын); тэринэр-дьаһанар сатабыл (сыалы-соругу сɵпкɵ туруоруу, сатаан былаанныыра; сатаан хонтуруолланара, кɵннɵрүнэрэ).
Үɵрэнээччи саҥаны-иҥэни толору баһылааһына, саҥарар саҥатын тупсарыыта саха тылын тутулун уонна араас түгэҥэ хайдах туттулларын билиигэ тирэҕирэр. Үɵрэх хаамыытыгар оҕо тылы ырытыы үɵрүйэҕэр эрэ буолбакка, тыл култууратыгар үɵрэниэхтээх. Ааҕыы араас кɵрүҥүн сатыахтаах, тиэкиһи литэрэтиирэлии нуорманы уонна тыл-ɵс сиэрин тутуһан сатаан сыымайдыахтаах, кɵннɵрүɵхтээх. Онон саха тылын сүрүн оскуолаҕа үɵрэтии үɵрэнээччи уопсай култууратын таһыма үрдүүрүгэр олук ууруохтаах. Итиниэхэ тирэҕирэн толору орто оскуола үрдүкү кылааһыгар, орто анал үɵрэх кыһатыгар, о.д.а. үɵрэххэ салгыы үɵрэниэн сɵп.
Тɵрɵɵбүт тылы орто сүһүɵх оскуолаҕа үɵрэтии ис хоһоонун сүрүн хайысхалара:
- бодоруһуу култуурата;
- тыл үɵрэҕин тутаах салааларын туһунан уопсай ɵйдɵбүл: саҥа дорҕооно, лиэксикэ, морполуогуйа, сиинтэксис;
- сурук култуурата: таба суруйуу уонна сурук бэлиэтэ;
- ситимнээх саҥаны сайыннарыы (тиэкис туһунан сүрүн ɵйдɵбүл).
III. Үөрэх дэгиттэр дьайыыларын былааннааһын:
|
| 5 кылаас |
| № п/п | Түһүмэхтэр
| Хас чаас үөрэтиллэрэ | Хонтуруолунай үлэ ахсаана | Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ |
| Үөрэх биридимиэтин иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабылларын иҥэрии түмүгэ | Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ |
| 1 | Тыл уонна бодоруһуу | 3 | - | Төрөөбүт тыл уонна бодоруһуу туох майгыннаһар өрүттээхтэрин үөрэтэр, өйдүүр.Кинигэнэн таба үлэлиир. Интонациялаахтык ааҕар.Бөлөҕүнэн үлэлиир. | Төрөөбүт тыл туох суолталааҕын өйдүүр, аһаҕастык кэпсэтэр.Кинигэҕэ бэриллэр тиэкиһи ааҕан, оҕо бөһүлүөктүү толкуйа уһуктан тыл туһунан санаата кэҥиир. | Төрөөбүт тылы үөрэтии суолтатын өйдүүр |
| 2 | Алын кылааска үөрэппити хатылааһын- | 8 | 3 | Уһун а/д, хоһуласпыт, сэргэстэспит б/д таба суруллууларын быһаарыы, этии тутаах чилиэннэрин хатылааһын. | Санаатын ыпсаран, хомогойдук этэргэ кыһаллар.Бэйэ санаатын өрүү кэтэнэр.алҕаһын көннөрүнэр. | Төрөөбүт тыл чөл туруктаах буоларыгар тус бэйэ оруолун өйдөөһүн |
| 3 | Саҥа дорҕооно уонна таба санарыы.Тыл култуурата- | 16 | 3 | Сана дорҕооно сөпкө этиллэрин ,сурулларын туһунан научнай билиини иҥэрии.Таба суруйар, литэрэтиирэлии тылынан сөпкө санарар дьоҕурун сайыннарыы | Сатаан былааннанан үлэлиир Сыалы-соругу кыайан таба туруорунар. Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, бөлөх араас көрүҥүнэ үлэлиир. | Тыл кута, кырааската, кэрэтэ сана дорҕоонун кытта сылдьарын өйдөөһүн. |
| 4 | Тыл баайа. Тыл култуурата-Лиэксикэ | 18 | 2 | Омуоньум, синоним, антоним араастарын сатаан быһаарыы. Быһаарыылаах тылдьыты туһанар. Биир, элбэх уонна көспүт суолталаах тыллары этииттэн ,тиэкистэн булар. | Бэйэ тылыгар өһүгэр тыл литературнай нуорматын уонна истиил ирдэбилин туһанар. Сыалы-соругу таба туруорунар | Төрөөбүт түрүт тылбын харыстыахтаахпын, сайдарыан туһугар бэйэм кылааппын киллэриэхтээхпин диэн өйдүүр. |
| 5 | Синтаксис уонна сурук бэлиэтэ. | 23 | 4 | Этииттэн тыл ситимин, этии тиибин араарар. Сурук бэлиэтин таба туруорар. Этии биир уустаах чилиэнин булар, этиигэ сатаан туттар. Этиигэ ыйытыы туруоран туһулууну булар, судургу уонна холбуу этиини тутаах чилиэҥҥэ тирэҕирэн араарар. | Дьону кытта бииргэ алтыһан үөрэнэр, үлэлиир араас ньыманы баһылаабыт Кэпсэтэр киһитин убаастыыр, сэҥээрэр, санаатын болҕойон истэр, ылынар | Сиэр-майгы сыаннастарынараас өрүттэрин быһаарар тыллары билии Сахалыы кэпсэтии сиэрин иҥэринии
|
| 6 | Тыл састааба уонна таба суруйуу. | 26 | 2 | Тылы састаабынан ырыта үөрэнии. Тыл олоҕор сыһыарыы эбиллиитин быһаарыы. Тылы таба суруйуу быраабылаларын үөрэтии.Түһүк ыйытыыларын билии. Таба суруйуу тылдьытын туһаныы. Орфография быраабылаларын билии. | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыһыы туругар кэбэҕэстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир үөрүйэхтээх
| Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр Тылы таб а суруйарга, санарарга дьулуһар. |
|
| 8 кылаас |
| № п/п | Түһүмэхтэр
| Хас чаас үөрэтиллэрэ | Хонтуруолунай үлэ ахсаана | Үөрэх дэгиттэр үөрүйэхтэрэ |
| Тустаах үөрэх биридимиэтин иҥэрии түмүгэ | Үөрэх сатабылларын иҥэрии түмүгэ | Ытык өйдөбүллэри иҥэрии түмүгэ |
| 1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ | 3 | 1 | Фонетика уонна графика быраабылатын хатылааһын. Сахалыы төрүт дорҕоону сөпкө санарыы суолтатын өйдүүр. Анал тылдьыттарынан туһанар. Судургу этиигэ сурук бэлиэтин быһаарар. | Дьон өйдөспөт, тыл тылга киирсибэт буолар төрүөттэрин сөптөөхтүк сыаналыыр, сатаан ырытар, өйдөһүү суолун дөбөҥнүк тобулар
| Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл диэн өйдөбүлү инэринэр.
|
| 2 | 5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын | 4 | 1 | Сыстыы, тардыы, сөпсөһүү ,салайыы ситимнэрин билии, быһаарыы.Судургу этииттэн холбуу этиини араарыы.Анал эрчиллиилэри толоруу | төрөөбүт тылын барҕа баайын сыаналыыр, тыл кэрэтигэр умсугуйар, этигэн тыл күүһүн, кыаҕын толору туһанарга дьулуһар | Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр.
|
| 3 | Тыл ситимэ. | 5 | - | ТХХЭ ураты бэлиэтин, этиигэ туттууларын ырытыы. Холобурдуур. Айымньыттан булар. Этии частарын быһаарар.Сурук бэлиэтин быһаарар. | Түмүгү сылыктааһын: тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр. Бэйэни хонтуруолланыыбэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр;
| Төрөөбүт тыл омук культуратын, сиэрин-майгытын иҥэринэргэ көмөлөһөрүн өйдөөһүн
|
| 4 | Этии. Этии тиибэ. | 6 | 2 | Б ХЭ арааһын билии, этии чилиэнинэн ырытыы.Этии чаастарын састаабынан ырытыы. | Алҕаһы көннөрүү (коррекция): «тылы сэрэйэр» дьоҕура (языковое чутье, чувство языка) сайдыбыт;
| Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл лиэн өйдүүр. |
| 5 | Этии чилиэнэ. | 12 | 2 | Суолтатынан көрөн БХЭ биэс бөлөҕүнэн араарар. Араастарыгар анал табылыыссаны көрөн олорон холобурдуур. | Саастыылаахтарын, улахан дьону кытта айымньылаах алтыһыы туругар кэбэҕэстик киирэр, биир сыаллаах-соруктаах дьонун кытта таһаарыылаахтык, көдьүүстээхтик үлэлиир үөрүйэхтээх
| Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл буоларын өйдүүр Тылы таб а суруйарга, санарарга дьулуһар. |
| 6 | Этиигэ тыл бэрээдэгэ | 6 | 1 | Этиирэгэ тыл бэрээдэгин сааьылааьын, этии тутулун үөрэтии | Түмүгү сылыктааһын: тылын сайыннарарыгар туох-ханнык түмүккэ кэлиэхтээҕин быһа холоон билэр. Бэйэни хонтуруолланыыбэйэ саҥатын өрүү кэтэнэр, көрүнэр;
| Төрөөбүт тыл омук культуратын, сиэрин-майгытын иҥэринэргэ көмөлөһөрүн өйдөөһүн
|
| 7 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн | 4 | 1 | Араарыллыбыт ойогос чилиэн арааһын быьаарыы, этиигэ туттуллута |
| 8 | Этии биир уустаах чилиэнэ | 8 | 1 | Этии биир уустаах чилиэнин суругун быраабылатын хатылааьын | Алҕаһы көннөрүү (коррекция): «тылы сэрэйэр» дьоҕура (языковое чутье, чувство языка) сайдыбыт;
| Төрөөбүт тыл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр улуу нэһилиэстибэ Төрөөбүт тыл омугу сомоҕолуур тыл Төрөөбүт тыл – иитиллэр, үөрэнэр, сайдар тыл лиэн өйдүүр. |
| 9 | Кыбытык кэрчиктэр | 6 | 1 | Кыбытык кэрчиктэр этиигэ туттуллуута, кыбытык араастара |
| 10 | Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии | 4 | 1 | Толору, толорута суох этиилэр туттуллууларын үөрэтии |
| 11 | Туора киһи саҥата | 9 | 2 | Туора киһи санатын быраабылатын хатылааьан |
VI. Саха тылын биридимэтин сыллаа5ы тиэмэнэн былааннааһын:
5 кылаас
| № | Тиэмэ | Чааьа | Көрүҥэ |
Күнэ-дьыла |
|
|
|
|
| Былаан | Туолла |
|
|
| 1 | 1 Түһүмэх. Тыл уонна бодоруһуу-3 чаас |
|
|
| 1.1 | Тиэмэ 1. Ийэ дойду, төрөөбүт дойду | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 1.2 | Тиэмэ 2.Кинигэни сатаан туһаныах | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 2 | 2 Түһүмэх. Алын кылааска үөрэппити хатылааһын-8 чаас |
|
|
|
| 2.1 | Тиэмэ 1.Саҥа дорҕооно уонна буукуба | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 2.2 | Тиэмэ 2.Уһун аһаҕас ,сэргэстэспит бүтэй дорҕооннор | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 2.3 | Тиэмэ 3.Бэрэбиэркэлиир диктант Күһүн | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 2.4 | Тиэмэ 4.Туһулуу | 1. | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 2.5 | Тиэмэ 5.Сирэй сана. | 1 |
|
|
|
|
|
| 2.6 | Тиэмэ 6.Аат тыл түһүктэниитэ
| 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 2.7
| Тиэмэ 7.Хатылааһын түмүгүнэн хонтуруолунай үлэ Cиинтэксис.этии чилиэннэрэ
| 2
| Хонтуруолунай уруок |
|
|
|
|
| 3 | 3 Түһүмэх. Саҥа дорҕооно уонна таба санарыы.Тыл култуурата-16 чаас. |
|
|
|
|
|
| 3.1 | Тиэмэ 1.Саҥа дорҕоонун үөскээһинэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.2 | Тиэмэ 2.Аһаҕас дорҕооннору наардааһын. Кылгас, у/д, киэҥ ,кыараҕас а/д, илин ,кэлин а/д, уос/айах а/д,Дьуптуоннар. | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.3 | Тиэмэ 3.Аахпыттан толору суруйуу Мохсогол | 1 | Билиини чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 3.4 | Тиэмэ 4.Аһаҕас дорҕоон дьүөрэлэһэр сокуона | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.5 | Тиэмэ 5.Уһун аһаҕа дорҕоон эбэтэр дьуптуон кылгааһына Тиэкис өйдөбүлэ, бэлиэтэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.6 | Тиэмэ 6. Билиини тургутар хонт.үлэ Аһаҕас дорҕооннор наарданыылара | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 3.7 | Тиэмэ 7.Ньиргиэрдээх уонна ньиргиэрэ суох бүтэй дорҕооннор | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.8 | Тиэмэ 8.Бүтэй дорҕоон аһаҕас дорҕоон сабыдыалынан солбуллуута | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3.9 | Тиэмэ 9.Бүтэй дорҕооннор дьүөрэлэһэн туттуллуулара | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 4.0 | Тиэмэ 10.Тиэкис тутула | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 4.1 | Тиэмэ 11. Бүтэй дорҕоон хоһулаһыыта Тиэкискэ этии ситимэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 4.2 | Тиэмэ 12.Чиэпп.хонт.үлэ Бүтэй дорҕооннор этиигэ туттуллуулара | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 4.3 | Тиэм э13. Саха алпаабыта. Ситимнээх сана. | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
|
| 4 Түһүмэх. Тыл баайа. Тыл култуурата-18 чаас |
|
|
|
| 4.1 | Тиэмэ 1.Тыл баайын өйдөбүлэ, суолтата | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 3 | Тиэмэ 2.Тиэкискэ этии ситимэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 4 | Тиэмэ 3.Тыл лиэксикэлии суолтата | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 5 | Тиэмэ 3.Биир уонна элбэх суолталаах тыллар
| 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6 | Тиэмэ 4.Хонт.диктант До5ордуулар. | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 7 | Тиэмэ 5.Тиэкискэ этиилэри ситимниир ньымалар | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 9 | Тиэмэ 6.Тыл көнө уонна көспүт суолтата.Тыл көспүт суолтатын саҥарар саҥаҕа туттуу | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
| 11 | Тиэмэ 7.Омоним.Антоним өйдөбүлэ. Омоним арааһыгар эрчиллии | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 12 | Тиэмэ 8.Омоним, антоним арааһыгар эрчиллии.Ситимнээх сананы сайыннарыы | 1 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруоктар |
|
|
|
|
| 13 | Тиэмэ 9.Хонтуруолунай диктант «Төрөөбүт алаастарбыт». | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 14 | Тиэмэ 10.Синоним өйдөбүлэ. | 1 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 16 | Тиэмэ 11.Синонимы саҥарар саҥаҕа туттуу. | 2 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 18 | Тиэмэ 12.Синонимы тиэкискэ туттуу. Тиэкис синонима. | 1 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 19 | Тиэмэ 13. Синонимы хатылааһын | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 5.1 | Этии. Этии арааһа | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 5.2
| Тыл ситимэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 5.3 | Чиэппэрд.хонт.үлэ Хатылааьын. Билиини тургутар хонт.үлэ. Тыл баайа Лексика | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 5.4 | Ситимнээх саҥа. Тиэкис тиэмэтэ. | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 5.5 | Этии тутаах чилиэнэ. Туһаан уонна кэпсиирэ
| 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 5.6 | Аахпыттан суруйуу.
Хараҥаҕа тыкпыт сырдык. | 1 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.7 | Тиэк ис тиэмэтэ, ис хоһооно | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 5.8 | Этии ойо5ос чилиэнин хатылааьын Диктант. Куобахтаагар куттас. | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 5.9 | Биир уустаах чилиэннээх этии
| 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6.0 | Туһулуулаах этии | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
| 6.1 | Судургу этиини ырыты оҥкула | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6.2 | Ситимнээх саҥа. Тиэкис тиэмэтэ. | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6.3 | Судургу уонна холбуу этиилэр.Холбуу этиини ырыты оҥкула | 2 | Хатылыыр уруок |
|
|
|
|
| 6.4 | Сирэй саҥа.Кэпсэтии (диалог). | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6.5 | Кэрчик тиэмэ.Апсаас. | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок |
|
|
|
|
| 6.6 | Хатылааһын. Түһүмэҕи тургутар хонт.үлэ синтаксис. | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
|
| 6 түһүмэх. Тыл састааба уонна таба суруйуу. Тыл култуурата- 26 чаас. |
|
|
|
|
| 6.1 | Тыл оло5ун уонна сы һыарыытын өйдөбүлэ. | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок
|
|
|
|
|
| 6.2
| Тиэкис былаана | 1 | Хонтуруолунай үлэ |
|
|
|
|
| 6.3
| Арпагыраапыйа суолтата. Арпагыраапыйа тылдьытынан сатаан туһаныы. | 2
| Саҥа матырыйаалы үөрэтэр урок
|
|
|
|
|
|
6.4 | Чиэпп.хонт.үлэ
“Этии арааһа |
2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 6.5 | Тиэкис сүрүн санаата. Эпиигирэп. | 1 | Хонтуруолунай үлэ |
|
|
|
|
| 6.6 | Саҥа дорҕоонун ирдэбилэ | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок
|
|
|
|
|
| 6.7 | Морполуогуйа ирдэбилэ | 1 | Хатыылааһын уруок |
|
|
|
|
| 6.8 | Болдьох.Усулуобунай ирдэбил. | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок
|
|
|
|
|
| 6.9 | Саҥа тиибэ.Сэһэргээһин. | 1 | Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.0 | Тыл олоҕун таба суруйуу. Тыл олоҕунааҕы аһаҕас дорҕоон суруллуута. | 2 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок
|
|
|
|
|
| 7.1 | Сыһыарыылаах тыллары таба суруйуу | 2
| Суругунан үлэ |
|
|
|
|
| 7.2 | Нууччалыы тылы таба суруйуу | 2
| Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок
|
|
|
|
|
| 7.3 | Сымнатар бэлиэ түһэр уонна түспэт түбэлтэлэрэ. | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 7.4 | Ситимнээх саҥа. Ойуулааһын. | 1 | Саҥа матырыйаалы үөрэтэр уруок
|
|
|
|
|
| 7.5 | Холбуу тыллар | 1 | Сана матырыйаалы чинэтэр уруок |
|
|
|
|
| 7.6 | Тылы көһөрүү | 1 | Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.7 | Ситимнээх саҥа.Тойоннооһун | 1 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 7.8 | Хатылааһын. Хонт.үлэ Тылы таб суруйуу. | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| 7 | 7 Түһүмэх. Сылы түмүктүүр хатылааһын-7 чаас |
|
|
|
|
| 7.1
| Саҥа дорҕооно | 2
| Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.2 | Тыл баайа.Лиэксикэ | 1 | Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.3 | Сиинтэксис | 1 | Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.4 | Ситимнээх саҥа.Тиэкис. | 1 | Хатылааһын уруок |
|
|
|
|
| 7.5 | Сыллааҕы хон.үлэ. Тыл баайа. | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
| № | Уруок тиэмэтэ 8 кылаас | Чааһа | Уруок көрүҥэ
| Күнэ-дьыла |
|
|
|
| Былаан | Туолла |
|
| 1 | Төрөөбүт тыл-омук сайдар төрүтэ (3 чаас) |
|
|
|
|
|
|
|
| 1.2 | Саха тылын устуоруйата.Саха тылын үөрэтэр наука салаалара. | 1 |
|
|
|
|
|
| Саха тылын биллиилээх чинчиһиттэрэ.Истилиистикэ. Cитимнээх сана.Тиэкис сиинтэксиһэ | 1 |
|
|
|
|
|
| Киирии хонтуруолунай дьыктаан.Байҕал иһитэ. | 1 |
|
|
|
|
|
| 5-7 кылааска үөрэппити хатылааһын ( 4 чаас) |
|
|
|
|
|
|
| 2.1 | Тыл баайа.Сана дор5ооно уонна кыраапыка | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 16/09 |
|
|
| 2.2 | Сиинтэксис уонна сурук бэлиэтэ.Сана чаастара | 1 | Билиини тургутар уруок | 19/09
|
|
|
| 2.3 | үөрэппити хатылыыр хонтуруолунай үлэ. Сана дорҕооно | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 23/09 |
|
|
| 2.4 | Cитимнээх сана.Тиэкис истиилэ | 1 | Урут үөрэппити чинэтэр уруок | 26/09
|
|
|
|
| Тыл ситимэ. (5 чаас) |
|
|
|
|
|
| 3/1 | Тыл ситимин арааьа, өйдөбүлэ | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 30/09 |
|
|
| 3.2 | Састаабынан, суолтатынан арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 7/10 |
|
|
| 3.3 | Баьылыыр холбуур ситим арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 10/10 |
|
|
| 3/4 | Тэннэ холбуур ситим арааьа | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 14/10 |
|
|
| 3.5 | Ситимнээх сана.Ситимнээх сана өйдөбүлэ | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок | 17/10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Этии. Этии тиибэ. ( 6 чаас). |
|
|
|
|
|
|
| 4.1 | Этии өйдөбүлэ, тиибин арааһа, сурук бэлиэтэ | 2 | Билиини тургутар уруок |
|
|
|
|
|
| Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ Тыл ситимин арааьа | 1 |
|
|
|
|
|
| 4.2 | Риторическай ыйытыы. Сахалыы этиигэ ыйытар тыл арааһа. | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
| 4.3 | Ситимнээх сана. Кэпсэтии истиилин уратыта.Сахалыы кэпсэти сиэрэ. | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
| 4.4 | Аахпыттан суруйуу. Биир ар5ахха | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
|
| Этии чилиэнэ. (12 чаас) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 5.1 | Этии чилиэнин өйдөбүлэ Тутаах уонна ойоҕос чилиэн | 1 | Cана тиэмэни үөрэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.2 | Туьааннаах кэпсиирэлээх этиигэ тириэ туруута | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.3 | Этии ойо5ос чилиэнэ | 2 | Билиини турутар,хонтур.уруок |
|
|
|
|
| 5.4 | Этии чилиэнин истилиистикэлии уратыта | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
|
| Түһүмэҕи хатылыыр уруок. Этии чилиэнэ | 1 |
|
|
|
|
|
| 4.5 | Уус-уран истиил. Уус-уран дэгэти биэрэр истиил ньымалара | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 4/6 | Түһүмэҕи түмүктүүр чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии чилиэнин ырытыы | 2 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
| Этиигэ тыл бэрээдэгэ- (6 чаас) |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| 5 | Сахалыы этиигэ тыл олохсуйбут бэрээдэгэ | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.1 | Нуучча тылын сабыдыалынан этиигэ тыл бэрээдэгин кэһии | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.2 | Ситимнээх сана.Этиигэ тыл бэрээдэгин истилиистикэлии уратыта | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.3 | Тэнийбит ойоҕос чилиэн | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 5.4 | Хонтуруолунай дьыктаан. Кыталыктар | 1 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
|
| Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн (4 чаас) |
|
|
|
|
| 6.1 | Араарыллыбыт ойоҕос чилиэн өйдөбүлэ. Даҕаамыр. | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 6.2 | Ситимнээх саҥа.Уус-уран истиилин аахпыттан уонна өйтөн суруйуу | 1 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
| 6.3 | Хонтуруолунай үлэ. Араарыллыбыт ойогос чилиэнэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
|
| Этии биир уустаах чилиэнэ (8 чаас) |
|
|
|
|
|
|
| 7.1 | Этии биир уустаах чилиэнин өйдөбүлэ, санарар санаҕа суолтата | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 7,2 | Ситимнэһэр ньымата.Сурук бэлиэтэ | 2 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
| 7.3 | Ситимнээх саҥа Биир уустаах чилиэн истилиистикэлии уратыта | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 7.4 | Биир уустаах чилиэни түмэр тыл. Түмэр тыл уратыта.Сурук бэлиэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 7.5 | Ситимнээх сана. Пубулуустука истиилэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 7.6 | Чиэппэрдээ5и хонтуруолунай үлэ. Этии биир уустаах чилиэнэ | 1 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
|
| Кыбытык кэрчиктэр (6 чаас) |
|
|
|
|
|
|
| 8.1 | Кыбытык кэрчиктэр | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 8.2 | Туһулуу, кыбытык тыл, кыбытык этии, арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 8.3 | Кыбытык тыл, киллэһик этии өйдөбүлэ, сурук бэлиэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 8.4 | Ситимнээх саҥа. Кыбытык тыл истиилистикэлии уратыта. | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 8.5 | Пубулусуустукалыы истиилин араас көрүҥэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 8.6 | Хонтуруолунай үлэ Кыбытык кэрчиктэр | 1 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
|
| Толору уонна толорута суох этии. Биир састааптаах этии (4 чаас) |
|
|
|
|
|
|
| 9.1 | Толору уонна толорута суох этии өйдөбүлэ, туттуллар эйгэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 9.2 | Биир састааптаах этии өйдөбүлэ, арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 9.3 | Ситимнээх саҥа.Этии арааһын истилиистикэлии уратыта
| 1 |
|
|
|
|
|
| 9.4 | Хонтуруолунай аахпыттан суруйуу.Төрөөбүт тыл. | 1 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
|
| Туора киһи саҥата (9 чаас) |
|
|
|
|
|
|
| 10.1 | Туора киһи саҥатын өйдөбүлэ, арааһа | 2 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 10.2 | Сирэй сана арааһа | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 10.3 | Ситимнээх сана.Билим (наука)истиилин өйдөбүлэ бэлиэтэ туттуллар эйгэтэ | 1 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 10.4 | Сыллаа5ы тиэмэлэри хатылааһын, | 3 | Сана тиэмэни уорэтэр уруок |
|
|
|
|
| 10.5 | Сыллаагы хонт.улэ хонт. үлэ. Судургу этии | 2 | Билиини тург уруок |
|
|
|
|
Сыһыарыы 1.
1.Үөрэхтэригэр таһыччы таһымнаах туйгун үөрэнээччилэри кытары үлэ:
-Уруок кэмигэр дьоҕурдаах үөрэнээччилэргэ анал сорудахтары, тургутутктары толкуйдааһын
-Үөрэтэр бырагараамматын таһынан эбии сайыннарар дьарыктарга дьарыктааһын.
-Оҕо ис кыаҕын сайыннаран араас күрэстэргэ кытыннарыы: «Инникигэ хардыы» научнай-практическай конференция, саха тылын олимпиадата.
-Үөрэх таһынан ,араас айар, чинчийэр таһымнаах куруһуоктарга дьарыктааһын.
-Тылбаас, өйтөн суруйуу күрэстэригэр кытыннарыы.
2.Үөрэхтэригэр ситиспэт үөрэнээччилэри кытары үлэ:
-Үөрэнээччилэр саха тылын предметигэр туохха ыарырҕаталларын сыл санатыгар кэтээн көрүү (диагностика)
-Үөрэнээччи туохха ордук ыарырҕатарынан анал былааны онорон, эбиэт кэннэ эбии дьарыкка бэлэмнээһин.
-Уруок кэмигэр анал сорудахтары, тургутуктары толорторуу.
-Төрөппүттэрин кытары утумнаахтык үлэлэһии
-Саха тылын грамматикатын, лиэксикэтин үөрэнээччилэргэ чинэтии.
- Араас таһымнаах конференцияларга үөрэнээччилэри кытыннарыы.
- Уруок быыһыгар оҕону элбэхтик сахалыы тылдьытынан үлэлэтии, тылын-өһүн сайыннарыы.
3.Үөрэнээччилэргэ идэҕэ туһаайыылаах үлэ көрүҥэ:
Саха тылын уруоктарыгар идэҕэ туһаайыылаах маннык көрүҥнэри киллэриэххэ сөп:
-Уруок кэмигэр араас идэ5э туһаайыылаах оонньуулары киллэрии.
-Үөрэнээччини тыл үөрэҕин кытары алтыһаннаран дьарыктааһын :лингвист, тылбаасчыт, филолог, топонимика, антропонимика о.д.а. Бу көрүҥнэринэн оҕолор чинчийэр үлэҕэ кыттан тустаах идэ үлэтин кытары билсэллэр, тылы үөрэтэр, чинчийэр баҕаларын уһугуннарыы.
-Үөрэнээччилэргэ суруналыыс, редактор идэтигэр туһаайыылаах уруок бириэмэтигэр сорудахтары киллэрии. Араас көрүҥнээх ыстатыйалары, хаһыаттары онотторуу. Сыллааҕы подписка5а суруттаралларын ситиһии. Эбиэт кэннинээҕи идэҕэ туһаайыылаах дьарыктарга дьарыктааһын
\
107
188 620 
