Работа с одаренными детьми на уроках башкирского языка и литературы.Организация проектной научно-исследовательской деятельности во внеклассной работе по предмету.

“ Аң-белем үҫешен һәм белемде бер кешегә лә биреп ҡуйып булмай. Өйрәнергә теләгәндәр тик үҙенең эшмәкәрләге, үҙенең көсө менән ирешергә тейеш” А. Дистервег.

Хәҙерге заман мәктәбендә уҡытыу ике төп маҡсатты хәл итеүгә йүнәлтелгән. Беренсенән, мәктәпте тамамлаған йәш быуын зиһенле булырға, фекер йөрөтә белергә, өҙлөкһөҙ белемгә һәм камиллыҡҡа ынтылырға тейеш. Икенсенән, йәмғиәт өсөн заман талабына яуап бирерлек, үҙ телен яҡшы белгән, киләсәктә илдең хужалары булырҙай йүнсел, эшһөйәр һәм эшҡыуар шәхестәрҙе әҙерләү мотлаҡ. Тимәк, үҙ телен, халҡының культураһын, тарихын һәр бала яҡшы белергә тейеш.

Уҡыусыны шәхес булараҡ үҫтереү – бөгөнгө көндә иң актуаль тема.

Дәрестә беҙ проблемалы эшмәкәрлек булдырырға тейешбеҙ.

Уҡыусыларҙың телмәрен үҫтереү – мәктәптә дөйөм уҡытыу - тәрбиәләү эшенең айырылғыһыҙ бер өлөшө булып тора. Шуның өсөн дөрөҫ телмәр үҫтереү, баланың туған теленә ҡыҙыҡһыныу уятыу, шулай уҡ ата-әсәләрҙең һәм педагогтарҙың төп бурысы булып иҫәпләнә.

«Тел өлкәһендәге наҙанлыҡ кешенең мәҙәнилеге түбән булыуын да белдерә», – ти бөйөк рус методисы К. Д. Ушинский. Шуға күрә лә ул телмәр һәләтлелеген «белем шишмәһе» тип атаған. Уның фекеренсә, тел һәм телмәр – иң яҡшы уҡытыусы ла, аҡыл өйрәтеүсе лә, шул уҡ ваҡытта әйләнә-тирәләге тәбиғәт, кешеләр тормошо менән таныштырыусы ла.

«Телмәр – интеллекттың үҫеш каналы».

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыларының ма ҡсаты:

Беренсенән , мәктәпте тамамлаған йәш быуын зиһенле булырға, фекер йөрөтә белергә, өҙлөкһөҙ белемгә һәм камиллыҡҡа ынтылырға тейеш. Икенсенән, йәмғиәт өсөн заман талабына яуап бирерлек, үҙ телен яҡшы белгән, киләсәктә илдең хужалары булырҙай йүнсел, эшһөйәр һәм эшҡыуар шәхестәрҙе әҙерләү мотлаҡ. Тимәк, үҙ телен, халҡының культураһын, тарихын һәр бала яҡшы белергә тейеш.

Предметтың бурыстары:

• 1. Рәсәй гражданлығының берҙәмлеген тәрбиәләү, патриотлыҡ, Ватанға ҡарата мөхәббәт һәм хөрмәт, күп милләтле Рәсәй халҡының үткәне һәм бөгөнгөһө өсөн ғорурлыҡ тойғоһо уятыу, үҙеңдең этник сығышыңды аңлатыу, тарихты, телде, халҡыңдың мәҙәниәтен, кешелек һәм Рәсәй халҡының мәҙәни ҡомартҡыһы нигеҙен белеү, күп милләтле Рәсәй йәмғиәтенең гуманистик, демократик, традицион ҡиммәттәрен үҙләштереү, Ватан алдында бурыс һәм яуаплылыҡ хистәре тәрбиәләү.
• 2. Белем алыуға ҡарата яуаплылыҡ, мотивация булдырыу һәм танып белеү эшмәкәрлек нигеҙендә уҡыусыларҙың үҙ аллы белем алыу ҡиммәтлеге һәм уға әҙерлеге, уларҙың танып белеүен, ҡыҙыҡһыныуын иҫәпкә алып профессиональ өҫтөнлөк донъяһында артабанғы индивидуаль йүнәлешен төҙөү һәм аңлы рәүештә уны һайлауҙы формалаштырыу.
• 3. Бөгөнгө донъяның социаль, мәҙәни, тел, әхлаҡи төрлөлөгөн иҫәпкә алып фәндең хәҙерге кимәлдә үҫешенә һәм йәмғиәт пратикаһына тап килерлек дөйөм күҙаллауҙы формалаштырыу.
• 4. Башҡа кешегә, уның фекеренә, ҡарашына, мәҙәниәтенә, теленә, диненә, гражданлыҡ позицияһына, донъя халыҡтары, Рәсәй халыҡтарының ҡиммәттәренә, тарихына, традицияларына ихтирамлы һәм иғтибарлы мөнәсәбәт формалаштырыу.

5. Социаль берләшмәләрҙе индереп социаль норма, тәртип ҡағиҙәләрен, төркөм һәм берләшмәләрҙә социаль тормоштоң роле һәм формаһы, региональ, этно-мәҙәни, социаль һәм иҡтисади үҙенсәлектәре, йәш компетенцияһын иҫәпкә алып, мәктәп үҙ идараһында һәм йәмғиәт тормошонда ҡатнашыуҙы формалаштырыу.

6.Шәхси һайлау нигеҙендә әхлаҡи проблемаларҙы хәл итеү, компетентлыҡты һәм әхлаҡи үҙ аңды үҫтереү, үҙ халыҡтарыңа аңды үҫтереү, үҙ ҡылыҡтарыңа аңлы мөнәсәбәт һәм яуаплылыҡ формалаштырыу.

7.Үҙ тиҫтерҙәрең оло һәм кесе йәштәге тиҫтерҙәрең менән уҡыу, эҙләнеү, ижади һәм башҡа төр хеҙмәттәшлектә коммуникатив компетентлыҡты формалаштырыу.

8.Сәләмәт тормош ҡиммәттәрен формалаштырыу, кеше тормошона һәм һаулығына янаған көтөлмәгән ситуацияларҙа индивидуаль һәм коллектив хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен, транспорт һәм юл ҡағиҙәләрен белеүҙе формалаштырыу.

9.Хәҙерге кимәлгә яраҡлы экологик фекер йөрөтөүҙең, экологик мәҙәни нигеҙҙәрен һәм практик эшмәкәрлеккә йүнәлешле экологик тәжрибәне формалаштырыу.

10.Кеше тормошонда һәм йәмғиәттә ғаиләнең әһәмиәтен аңлау, ғаилә тормошоноң ҡиммәттәрен ҡабул итеү, үҙ ғаилә ағзаларына иғтибарлы һәм ихтирамлы ҡараш тәрбиәләү.

11.Рәсәй халҡының һәм донъяуи мәҙәни мираҫты үҙләштереү, эстетик характерҙағы ижади һәләт аша эстетик аңды үҫтереү.

Мин эшемдә ҡулланған төп методтар:

* Эльконин-Давыдов үҫтереүсе уҡытыу системаһы

*Проблемалы уҡытыу

*Проект эшмәкәрлеге

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте дәрестәрендә милли рух тәрбиәләү юлдары

Әкиәттәр

Әкиәттәр

Халыҡ

йырҙары

Халыҡ

батырҙары

Халыҡ

йырҙары

Халыҡ

батырҙары

Беҙ үҙебеҙ

башҡорттар

Беҙ үҙебеҙ

башҡорттар

Милли

аштар

Күренекле

шәхестәр

Милли

аштар

Күренекле

шәхестәр

?

Тарих

битт ә ре

?

Тарих

битт ә ре

Башҡорт теле дәрестәрендә проект эшенең тәрбиәүи бурыстары

Ололарға һәм

кеселәргә хөрмәт

тойғоһо тәрбиәләү

Экологик тәрбиә

биреү

Тыуған илгә

һөйөү тәрбиәләү

Тәрбиәүи

маҡсаттар

Милләт –ара дуҫлыҡ

тойғоһо тәрбиәләү

Киләсәк өсөн

яуаплылыҡ тойғоһо

тәрбиәләү

Ним ә ул проект?

1) ниндәй ҙә булһа механизмдың йәки ҡоролманың әҙер планы;

2) ниндәй ҙә булһа документтың алдан әҙерләнгән тексты;

3) теләгеңде тормошҡа ашырыу планы.

Проект методы

Проект методы – ниндәй ҙә булһа проблеманы өйрәнеү һәм ғәмәли һөҙөмтәһен күрһәтеү өсөн укыусыларҙың үҙ аллы эшмәкәрлегенә нигеҙләнгән уҡытыу методы.

Проект эшмәкәрлегенең ыңғай яҡтары

- Уҡыусы ҡыҙыҡһынып ирекле рәүештә һайлап алған тема өҫтөндә эшләй.

- Үҙе һайлап алған эште мауығып, ҡәнәғәтләнеү хисе менән башҡара.

- Уңышлы булыу, үҙ көсөнә ышаныу тойғоһон кисерә.

Телмәр үҫтереү шәхес тәрбиәләүҙә төп шарттарҙан һанала. Баланың йәш үҙенсәлектәренән сығып тел өйрәнеүгә ыңғай ҡараш булдырыу, башҡорт халҡының тормош-көнкүрешенә, тарихына, йолаларына ҡыҙыҡһыныу уятыу, туған телдә дөрөҫ һөйләшергә өйрәтеү, үҙеңде уратып алған ысынбарлыҡ менән таныштырыу өҫтөндә системалы эшләү ФГОС шарттарында телмәр үҫтереүҙең төп бурыстары булып тора. Уны тормошҡа ашырыуҙа традицион ысулдар менән бергә яңы технологиялар ҡулланыу бик отошло.

• Башланғыс кластарҙа айырым образдар у ҡыусы ларҙың хәтерендә нығыраҡ һаҡлана. Ә юғары кластарҙа компьютер ҡулланып уҡыусыларҙың индивидуаль эшен булдырыу яҡшы һөҙөмтәләр бирә. Мәҫәлән: бирелгән темаға өйгә эшкә инша яҙырға ҡушырға була. Уҡыусылар бер слайдта иншаһын да яҙа, шунда уҡ иншаһына ярашлы һүрәт табып ҡуя. Өйгә эште тикшергәндә эште иптәштәре баһалай. Был беренсенән ҡыҙыҡһыныусанлыҡ уятһа, икенсе яҡтан төрлө критерийҙар аша уҡыусылар эшкә баһа ҡуйырға өйрәнә.

Проект эшмәкәрлегенең бурыстары:

• уҡыусыла өйрәнә торған фәнгә ҡыҙыҡһыныу уятыу, танып белеү активлығын үҫтереү;
• иҗади мөмкинселектәрен камиллаштырыу;
• уҡыусыны уҡыу-эҙләнеү юлына күсереү;
• үҙ-ара хеҙмәттәшлек итергә,мөнәсәбәт ҡорорға өйрәнеү.

Проект эше түбәндәге этаптарҙан тора

1) тема һайлау;

2)эштең йүнәлешен, маҡсатын асыҡлау;

3) үтәү ваҡытын, күләмен билдәләү ;

4) эш планын төҙөү;

5) тема буйынса материал эҙләү, мәғлүмәт туплау;

6) план буйынса эш башҡарыу ;

7) презентация төрөн билдәләү

8) проектты яҡлау.

Крайҙы өйрәнеү түңәрәгендә проект эшмәкәрлеге «Мин йәшәгән ер-һыу тарихы» проекты

Уҡыусылар менән ә ҙерләгән проект темалары: *Дети села Учалы в годы Великой Отечественной войны * Село Учалы в годы Великой Отечественной войны * Война в судьбе моей семьи * Дети войны * История колхоза “Совет”(1930-1990 годы) (посвящается 85-летию образования Учалинского района ) * «Участник трех войн Фаткуллин Балхи Фаизович» * “М. Кәримдең Учалыла илһам алған ерҙәре” * История Учалинского сельского совета * Нас водила молодость (История образования комсомольской организации села Учалы и о комсомольцах 20 – х и 40 – х годов) * « История памятников села Учалы » («Мы будем жить в частице вашего великого счастья…»)

* “ Өргөн ауылының топонимика һ ы " * «Участник Отечественной войны 1812 года и его наследники сегодня» ( О Мухаметжане Бузыкаеве, генерал-майоре, начальнике 4-го кантона, реформаторе царя Александра II ) * “Рәсүлиә” мәҙрәсәһе шәкерттәре (Учалы ауылынан сыҡҡан Зәйнулла ишан шәкерттәре ) * Учалы ауылыны ң ер-һыу атамалары * Ҡалҡан ауылының ер-һыу атамалары * “Учалы ауылы й әштәренең киске уйындары" * « Первый архитектор города Учалы» (О жизни и деятельности архитектора, инженера- строителя Хамидуллина Мирата Хамидулловича) * «Леса наши заветные» (История образования и развития Учалинского лесхоза, о деятельности заслуженного лесовода БАССР Мамонтова Алексея Васильевича). * Учалы ауылы мәҙрәсәләре тарихынан.

Уҡыусыны ң интеллектуаль кимәлен һәм шәхестең ижади һәләтен үҫтереүсе эш төрҙәре .

• Төрлө шәхестәр менән осрашыу, фәнни-тикшеренеү проекты өсөн материал йыйыу

Бакиева Гүзәл С.Х.Рәсүлевтән мәғлүмәт йыя

Фәнни-ғәмәли конференцияларҙа сығыш яһау

Төрлө кимәлдәге форумдарҙа сығыш яһау рухты күтәрә, яуаплылыҡты өҫтәй.

Бакиева Гүзәл менән Закирова Алһыу – музей активистары

Призеры муниципального этапа исследовательских краеведческих работ «Дорогами Отечества»- 2016 г .

Призеры муниципального этапа исследовательских краеведческих работ «По малой родине моей»- 2015 г .

«Урал батыр» эпосын яттан һөйләү бәйгеһендә ҡатнашыу

Сәхнәлә сығыш яһау, интервью биреү

«Шәжәрә», «Ауылым топонимикаһы», «Бөйөк Ватан һуғышы» проекттарын әүҙем төҙөүселәр, республика олимпиадаһының 3-сө турында ҡатнашыусы уҡыусылар

Ҡыуаныслы һөҙөмтәләр

Вуз уҡытыусылары менән осрашыуҙар рух, үҙенә ышаныс тәрбиәләй

М. Аҡмулла исемендәге БДПУ етәкселәре менән осрашыуҙар

Милли йыр, милли бейеүҙең ролен аңлатыу, мәҙәни сараларға ҡатнашыу күркәм сифаттар тәрбиәләй

Балалар ҡоролтайында ҡатнашыу, үҙ фекерҙәрен әйтеү- яуаплылыҡ өҫтәй, күңел байыта

Оло арҙаҡлы шәхестәр менән аралашыу киләсәккә ышаныс өҫтәй

Учалы ауылы башҡорт гимназияһынан Юламанова Эльвира һәм Баҡыева Гүзәл делегат булып барҙылар

Был китаптарҙа уҡыусыларҙың ижад емеше

Эшемә баһалар

И ғтибарығыҙ өсөн рәхмәт!