Урок зэIуха
«ЩIэныгъэр насыпу зэрыщытыр»
«Уэсыр сытым къыхэкIрэ?»
Цагъуэ Нурий и тхыгъэм къызэрыхэщыр.
5 класс
«Илъэс мелуанкIэ плъэжи-
Къесу щыта мы уэсыр
Къигъэзэжауэ къосыр».
Тэрч езанэ лицейм и
егъэджакIуэ Iуэхъу А.А.
Темэр: «ЩIэныгъэр насыпу зэрыщытыр»
«Уэсыр сытым къыхэкIрэ?»
Цагъуэ Нурий и тхыгъэм къызэрыхэщыр.
Мурадхэр: 1. Темэ зыбжанэ къыщыIэта тхыгъэм и темэ нэхъыщхьэр сабийм къыхигъэщыфу, тхыгъэм и гупсысэр иубзыхуфу егъэсэн.
2 Темэм ехьэлIауэ сабийм яIэ щIэныгъэ псори зэхуэхьэсыжын, ахэр гъащIэм епхын..Уэсыр къызыхэкIыр къегъэхутэн.
3.Я бзэм зегъэужьын.ЩIэныгъэ зэгъэгъуэтыныр сыт щыгъуи Iуэху щхьэпэу зэрыщытыр зэхегъэщIэн.
Урокым къехьэлIапхъэр: урокым хуагъэхьэзыра нэрылъагъу пособиехэр, компьютер, проектор, презентацэ, тхылъыр, ватмон, маркерхэр,псалъалъэхэр.
Урок лIэужьыгъуэр: темэщIэр щадж урокщ.
Урокым зэрелэжьыну щIыкIэр: гуп лэжьыгъэ, щхьэзакъуэ лэжьыгъэ.Урокым кластер къыщыгъэсэбэпащ.
Урокым и екIуэкIыкIэр
I Хэзышэ псалъэ.
«Къабзагъэр уэсым и Iыхьлыщ…
И напэр хужьщ щIымахуэм,
Ар нэгъэсауэ угъурлыщ,
Сабий гъуэгуфIэщ нахуэу».
щетх Къуэныкъуей Альберт и усэм.
- ДыщыгуфIыкIауэ пIэрэ дэ щIымахуэм? Ар дэ къэтщIэнщ нобэ зи гугъу тщIыну «Уэсыр сытым къыхэкIрэ?» тхыгъэр зэпкъырытхкIэрэ.
- Сытым уригъэгупсысрэ тхыгъэм и цIэм? Сытым теухуауэ къыпщыхъурэ ар? (уэсыр къызыхэкIыр къыджиIэу)
- Жанр и лъэныкъуэкIэ сыт хуэдэу щытынкIэ хъуну апхуэдэ цIэ зиIэ тхыгъэр? (научнэ статьяуэ)
- Ар апхуэдэу щытрэ щымытрэ дэ тхыгъэр зэпкърытхкIэрэ адэкIэ зэхэдгъэкIынщ. Дауэ феплърэ фэ, сыт тхыгъэм завязкэ-щIэдзапIэ хуэхъуар? (КIунэ езыр-езыру зоупщIыж: уэсыр сытым къыхэкIрэ жиIэри?- жеIэри)
- Фэри апхуэдэ упщIэ гуэрхэр зэфтыжыну пIэрэ? Сыт хуэдэ упщIэхэм нэхъ дигъэпIейтейрэ? (сабийхэм я жэуапхэр)
- А упщIэр зыхуэзыгъэувыж КIунэ сыт и ныбжь? (илъэс II-м ит хъыджэбз цIыкIущ)
- КIунэ и теплъэр и хьэлхэр сыт хуэдэу къыхэщрэ тхыгъэм? (текстымкIэ къагъуэт)
- Ар сабий набзэгубдзаплъэу зэрыщытыр сытым къыщигъащIэрэ? Псори къищIэну зэрыхуейр-щэ? ( текстымкIэ и теплъэр, Сарэ къыжриIамкIэ арэзы зэрымыхъуа къэгъуэт)
- Фэ ффIэгъэщIэгъуэн хъуауэ пIэрэ КIунэ зыщIэупщIахэр? (НтIэ)
- АтIэ сыт къэфщIэну фызыхуейр нобэрей дерсым? Сыт хуэдэ мурадхэр зыхуэвгъэувыжыну?
1)Тхыгъэм и темэмрэ гупсысэмрэ къэтхутэну.
2)Уэсыр къызыхэкIыр къэтщIэну.
3)Ди бзэм, зэхэщIыкIым зедгъэужьыну.
- АтIэ а псори къыдэхъулIэн папщIэ, дэ уэсым и гъуэгуанэм дриплъэнщ… гъэщIэгъуэн гуэрхэри къэтщIэну дыгугъэнщ.
- А къалэныр дгъэзэщIэн папщIэ гупу зывгуэшауэ щытащ. Гуп къэскIэ тхыгъэм щыщ Iыхьэ къылъысат. Фэ фи къалэнт а Iыхьэхэр сыт и лъэныкъуэкIи зэпкърыфхыну, Iыхьэхэм цIэ фIэфщыну, псалъэ гугъухэр фубзыхуну, презентацэхэр вгъэхьэзырыну, щхьэж и Iыхьэр пэжым, гъащIэм зэрепхар ди фIэщ фщIыну. А лэжьыгъэхэр псори епхауэ щытщ тхыгъэм и Iыхьэ нэхъыщхьэхэм.
2 Словарнэ лэжьыгъэ.
Дубзыхунщ псалъэ гугъухэу дызрихьэлIахэр…
I гуп
Пащтыхь- царь
Сенэ- коридорым
ФIэигъуэт- фIэхьэлэмэтт
Хьэжрэт угъурсызым- толковэ словарышхуэм зэритымкIэ;
Хьэжрэт- переселение, эмиграция, нэгъуэщI хэкум икIыжыныгъэ жиIэу аращ. ХьэжрэкIэ йоджэ нэгъуэщI щIыпIэ кIуа цIыхуми. Мыбдеж Хьэжрэт угъурсызым жиIэмэ, ИстамбылакIуэ жыхуиIэщ. Ди хэкуэгъухэр Iэмалыншагъэм къыхэкIыу хамэ къэралхэм щыIэпхъуа зэманырщ зи гугъу ищIыжыр.
2 гуп
Тхылъыр- письмор,
Правэу- хуитыныгъэу,
Мыгъуагъэу- тхьэмыщкIагъэу,
Мардэншэщ- куэд мэхъу.
3 гуп
Зэрыпасэрейр- пасэу псэуахэм зэращыщыр,
ЗэпыщIисэурэ- япэуву,
ЛIакъуэлIэм- представитель кабардинского дворянского сословия, стоявшего на втором месте после князей. Я тепщэныгъэкIэ къэбэрдеипщхэм къакIэлъыкIуэу щыта уэркъ лъэпкъым къыхэкIа цIыху.
4 гуп
Уэндэгъущ- хьэлъэщ,
Налъэ- молекулы пара,
Уэф- град
Ней мэхъу- зэхохьэ
Верст- I066,8 метра,
Къат- этаж,
Уэ- хьэуа.
3.Текстым хэт художественно-изобразительнэ. Iэмалхэр убзыхун. (щхьэж и Iыхьэм хэтхэм толэжьыхь)
Гуп къэс я лэжьыгъэхэр къапщытэ:
I гуп
- Дэ ди Iыхьэм фIэтщащ «Сарэ и гукъеуэхэр». Мыбы темэ нэхъыщхьэ хуэхъур зеиншэу къэна хъыджэбзым щIэныгъэ зригъэгъуэтыну Iэмал зэримыIэрщ.Сарэ игу къоуэ зэремыджар.Абы щыхьэт тохъуэ мы сатырхэр(н.93-94 къоджэ).
-Фи фIэщ хъуауэ пIэрэтIэ апхуэдэ зэман зэрыщыIар?
-НтIэ,тхыгъэм хэт лIыхъужь Уэзырмэс и гугъу щищIкIи къыхощ ар лIыгъэкIэ яфIеджауэ-жеIэри тхыгъэм.
-Тхыдэр дджыурэ,дэ къэтщIащ,адыгэм тхыбзэ зэрамиIари,ахэр еджэну Iэмал зэрамыIари.Революцэм и ужькIэ I920 гъэм къыдэкIа унафэм ипкъ иткIэ бгырыс лъэпкъхэм тхыбзэ хузэхалъхьащ,школхэри къызэIуахащ.Ноябрым и I6-м I920 гъэм япэ дыдэу советскэ алыфбей къыдагъэкIауэ щытащ Цагъуэ Нурий и алфавитым тету,ЩэрэлIокъуэ Талъустэн итхауэ.
-Адыгэм щIэныгъэ зрагъэгъуэтыну Iэмал зэрамыIар къыбощIэ Цагъуэ Нурий и гъащIэр щыбджкIэ.Ар Сирием къыщалъхуащ.Абы и адэр ИстамбылакIуэм щыгъуэ хэкум икIахэм щыщщ.И адэ къуэш Екъуб тырку армэм и генералти,абы Нурий Истамбыл дэт университетым щIегъэтIысхьэ.А зэманым Къэбэрдейм муслъымэн еджапIэ-мыдрысэ-фIэкIа щыIэтэкъым.1910 гъэм Истамбыл Цагъуэм къыщыдегъэкI «Гъуазэ» газетыр.1913 гъэм ар Къэбэрдей къокIуэж,Къызбрун ещанэ къуажэми мыдрысэм щригъаджэу щIедзэ.Япэ дыдэу абы сабийхэр хурегъаджэ арифметикэ(есэпым),естествознание дерсхэм.Ауэ молэхэм ар ягу ирихьтэкъым.1914-1916 гъэхэм абы езым и жэрдэмкIэ зы пэш цIыкIу зэрегъэпэщри абы сабийхэр щрегъаджэ.Цагъуэм и университет иужькIэ зыфIащыжа а еджапIэм щIэса щIалэхэм щыщщ ЩоджэцIыкIу Алий.1917 гъэм Нурий япэ типографиер къызэIуех,Дымхэ зэкъуэшхэр щIыгъуу. А гъэ дыдэми «Адыгэ макъ» газетыр къыдегъэкI.КъызэIуех мыдрысэ,диным,хьэрыпыбзэм нэмыщI бзэри,тхыдэри,арифметикэри,нэгъуэщIхэри щаджу. Абы и еджапIэм къекIуалIэр щIалэхэрт. Зэрытлъагъущи,революцэм и пэкIэ еджэну Iэмал зиIар мащIэ дыдэщ.
Псоми хуэгъэза упщIэхэр:
-ЩIэныгъэм сыт хуэдэ мыхьэнэ иIэ?
-Абы теухуа псалъэжьхэр къэфIуатэ.
«ЩIэныгъэрэ IэщIагъэрэ зэшщ»
«Дунейр зыгъэхуабэр дыгъэщи,зэзыгъэзахуэр щIэныгъэрщ»
«Емыджар нэфщ»
«Еджэным кIасэ иIэкъым»
«Акъыл зиIэр еджэнкIэ ирикъуркъым»
«Зыкъом зэбгъэщIэн папщIэ куэд дыдэ бджын хуейщ»
II гуп
-Дэ ди Iыхьэм фIэтщыр «ИстамбылакIуэщ». А Iыхьэр зытеухуар Быгуэ Батир и къуэшым и унагъуэр къишэжыну Истамбыл зэрыкIуарщ.Абы щыпсэу адыгэхэм я гъащIэр зэрыхьэлъэрщ.
-Ар тхыгъэм дауэ къыхэщрэ?Фи фIэщ хъуа ар?
-НэгъуэщI къэралхэм щыпсэу адыгэхэм я усэхэмкIэ къэтщIэнущ абыхэм хамэ къэралым щаIэ псэукIэр зыхуэдэр:
«Iэщэр тIэщIэлъу,хамэщIыр тхъумэжу,
ДгъэкIуати,зы фIыщIи щIыхьи пылъакъым»-етх Лу Джихьэн.
«Алыхь лъапIэ!
Сэ зыгуэркIэ сынолъэIу:
Адэ хэкур зэ сымылъагъужу сомыгъалIэ!
Сыгъэлъагъу адыгэр зэрыпсэур…
Содэ!...
ИтIанэ жыхьэнмэм сешалIэ»-щыжеIэ Бабагу Эргун и «ЛъэIу» усэм.Апхуэдэ лъэIу зиIэнкIэ хъунур зи хэкум хуэлIэ,хамэ хэку щыпсэу,гугъу щехь цIыхурщ.
-Адыгэм ди хэкур мыракъэ, Истамбыл нэс щIэкIуахэр сыт?-жеIэ КIунэ цIыкIу.А упщIэм фэ сыт хуэдэ жэуап ефтынт?(тхыдэм ирапх)
(Сабийхэм къазэрыщыхъур жаIэ,зы усэ къоджэ)
- Сэ сигур ехуз мы псалъэхэр сигу къэкIыжыхукIэ. Тыркум щыпсэу щIалэ гуэрым етх: «Жьыгъэм нэкIур зэрегъалъэ.Абы ещхьыркъабзэу ди псэри зэлъауэ къыщыпщэхъу мы хамэщIым».Дауэ уимыгъэгупсысынрэ а псалъэхэм.(Нобэрей зэманым адыгэхэр ди къэралым къашэжыным теухуауэ ирагъэкIуэкIхэм топсэлъыхь).
III гуп
а)Iыхьэм фIащар,темэр яубзыху «лIыжьымрэ КIунэрэ я зэхущытыкIэр» къаIуатэ.
б) А лIыжьым ещхьу IуэхуфI и хэкуэгъухэм хуэзыщIахэм(Бэчмырзэ)топсэлъыхь.(Ася,Ислъам сымэ я сообщенэр)
VI гуп
-Дэ ди къалэн нэхъыщхьэу щытащ научнэ стилкIэ тхауэ тхыгъэм статьяхэр къыхащIыкIыну.
«Уэшхыр»
«Уэсыр»
«Пшэхэр»
-Псым сыт хуэдэ мыхьэнэ иIэ?
-ЦIыхумрэ псымрэ.
-Сыт хуэдэ мыхьэнэ иIэ уэшхым?
-Нобэ сыт хуэдэ лэжьыгъэхэр ирагъэкIуэкIрэ къэкIыгъэхэр псыкIэ зыхуей хуэзэн папщIэ?
(Уэгум пшэ фIыцIэхэр щызэтрихьэмэ,топкIэ хоуэри зэхаху,уэф къемыхын папщIэ.Уэгъу хъумэ,псы щIагъэлъадэ.Ауэ япэрей зэманым щыуэгъум деж хьэнцэ-гуащэ кърашэкIти,уэшх къраджэу щытащ)
-Уэшх кърагъэшхын папщIэ, нэгъуэщI Iэмал къагъэсэбэпт,шы щхьэкъупщхьэм тебжэрти,псым хадзэрт.
«Хьэнцэ-гуащэр» зэрекIуэкIыр къагъэлъагъуэ
Вед. Хьэнцэ-гуащэкIэ зэджэ тхьэлъэIур къыщежьар мэжусий диным адыгэхэр щитам щыгъуэщ.(обрядыр ягъэзащIэ)
Апхуэдэу къыхаха ерыскъыхэр псыхъуэм деж щаупщэфIт,щашхт.Тхьэ елъэIурт.ИужькIэ псы хэлъафи ящIыжырт. Хьэнцэ-гуащэр псым халъхьэти,уэшх къешхыну хагъэлът,языныкъуэ адыгэхэм хьэнцэр къуажэкум щыхатIэрти, удж хъурей иращIэкIыурэ къафыхьт.
Урокым адэкIэ пытщэнщ (тIэкIуи зыдгъэпсэхуащ)…
- Дауэ къыфщыхъурэ, сыт тхыгъэм кIэух хуэхъур? ( тесктымкIэ къеджэн)
- Игу зэгъа КIунэ? ( НтIэ, ар зыхуей псори къищIащ)
- Фэ къэфщIауэ пIэрэ? КъызэщIэдывгъэкъуэжыт…
- Темэ кластер къыщыIэтащ мы тхыгъэм. Дэтхэнэр япэ ивгъэщынт? (ЩIэныгъэр насыпу зэрыщытыр)
- Гупсысэр щэ? (сыт щыгъуи щIэныгъэ бгъуэтыным ухущIэкъун, псоми гу лъыптэн зэрыхуейрщ)
- Жанр и лъэныкъуэкIэ щэ? (Мыр рассказщ, сыту жыпIэмэ, цIыху зытхухщ хэтыр; зы махуэм къэхъуа Iуэхугъуэм и гугъу ещI, научнэу тха Iыхьэ хэт щхьэкIэ къэмынэу, художественнэ образхэми дыщрохьэлIэ…
- Иужьрейуэ унэ лэжьыгъэм ипэ къихуэу, фэ дауэ къыфщыхъурэ лIыжьым и иужьырей псалъэхэр? (Нэджыдж- щIэныгъэм зи нэ къыхуикI жиIэу аращ, куэд къохъулIэнщ…)
- А псалъэхэр сэри фэ чэнджэщу фэстынт…
IX
- Унэ лэжьыгъэу я гупсысэхэр къаIуэтэну темищ изот.
-Ди мурадхэр къыдэхъулIа?
-Сыт хуэдэ Iуэхухэм деж дыщыуа?
-Сыт-тIэ къыддэIэпыкъуар?(ЩIэныгъэр)
-Сытым дыхуигъэса?
Уэ уи къару къихь блэжьа?(сурэтхэмкIэ)
-ОценкIэ зыхуэгъэувыж.
-Урокыр къызэрыпщыхъуар сурэтым тегъапщIэ.
Самоанализ урока
Тема урока: «ЩIэныгъэр насыпу зэрыщытыр «Уэсыр сытым къыхэкIрэ?» тхыгъэм къызэрыхэщыр».
Цель урока: Помочь учащимся определить тему и главную мысль данного произведения, собрать в единое целое имеющиеся по данной теме знания.
Задачи урока: Формировать УУД
I)Путем организации поиска, творчества, диалога.
2) С помощью обмена информацией между учениками (диалог, сотрудничество)
3) Через включенность каждого ученика в работу класса.
Результат урока
Урок построен в соответствии с программными требованиями. Использованы приемы развития критического мышления. Выдержана тактика сотрудничества ученика и учителя. За основу урока- формирование УУД учащихся, что повышает мотивацию, эффективность и продуктивность учебной деятельности. Это помогло учащимся раскрыть свои способности «свободно» мыслить…
В основу урока положены коммуникативные, регулятивные, познавательные учебные действия. Такие приемы, как составление кластера, групповая работа над одной тематикой развивает коммуникативные навыки, учат детей договариваться, находить общее решение.
Познавательные УУД формировались на всех стадиях урока (это такие как извлечение необходимой информации, умение строить речевые высказывания, логические связи и доказательства)
Регулятивные- дети сами спрогнозировали темы урока»выбрали наиболее важную тему(ЩIэныгъэ),как основную, осознали качеством уровень усвоения учебного материала.
Использованы также фронтальная, групповая работа. Все это проходило с учетом личностных и индивидуальных особенностей, а также уровня развития учащихся.
Домашнее задание дала творческое (высказать свои мысли в виде короткого
сочинения) .
Психологическая атмосфера в классе а так же активность и работоспособность хорошая.
Самоанализ урока
Урокым и темэу къэсщтащ «ЩIэныгъэр насыпу зэрыщытыр «Уэсыр сытым къыхэкIрэ?» тхыгъэм къызэрыхэщыр».
Мурадхэр: Темэ зыбжанэ къыщаIэта тхыгъэшхуэхэм я темэ нэхъыщхьэр сабийм къыхигъэщыфу, тхыгъэм и гупсысэр иубзыхуфу егъэсэнырщ. Темэм ехьэлIауэ сабийм яIэ щIэныгъэ псори зэхуэхьэсыжынырщ, ахэр гъащIэм епхынырщ.
А псори къызэхъулIэн папщIэ, урокым лъабжьэ хуэсщIащ УУД-м хуэзыгъасэ Iэмалхэр. Апхуэдэщ къэхутэныгъэ лэжьыгъэ ирагъэкIуэкIкIэрэ, сабийхэм информациер зэхуахьэс, я Iуэху еплъыкIэр къаIуатэ. Сыт апхуэдэу щIыщытыр? Дауэ ар къызэрыхъур? Сыт сэ а щIэныгъэм сыщIыхуейр? – упщIэхэм я жэуапыр езыхэм зратыжкIэрэ, къащIа псори гъащIэми адрей учебнэ предметхэми ирапх. Гуп-гупу гуэшауэ зы проблемэ пыухыкIам толажьэхэр, абы къыщаIэта темэр яубзыху. ИужькIэ здэарэзыуэ, я жэуапхэр зрагъапщэкIэрэ, темэ нэхъыщхьэр яубзыху. ЕгъэджакIуэми еджакIуэхэми зыхуэдгъэувыжа мурадхэр апхуэдэ щIыкIэкIэ къыдэхъулIа мэхъу.