Разработка урока по теме: Исимлернинъ келишлернен тюрленюви. Баш келиш.

25.12 .2017 с. Къырымтатар тили 6 сыныф..

Дерснинъ мевзусы: Исимлернинъ келишлернен тюрленюви. Баш келиш.

Дерснинъ макъсады: там маналы сез чешити акъкъында умумий малюматны текркрлав; исимнинъ джумлелерде беджерген вазифесини косьтерип, анълатмакъ ве догъру бельгилемеге огретмек; исимлернинъ келишлернен таныштырув.

Талебелер не бильмек керек: талебелер сёз чешитлерини билип, джумлелерни догъру ; синтактик талиль этмеге кереклер; толу ве тафсилятлы джевап бермеге кереклер; джумлелер ичинде сез чешитлерини хатасыз тапып бельгилемек кереклер.

Дерснинъ типи: янъы мевзу

Корьгезме васталар: дерслик, карточкалар, мевзунен багълы джедвель, имля лугъаты.

Иш шекиллери: агъзавий, язма.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ

1. Тешкилий къысым.Селямлашув. Невбетчи талебенинъ рапорты.Нутукъ дакъ-сы...Талебелернинъ дерске азырланувы. Эмоциональ севиеси бельгилев.

2. Эв вазифесини тешкерюв. Дефтерлернен денъишмек.

3.Янъы мевзунынъ макъсат ве вазифелерини илян этюв.

Текрарлав. Медиа -тахтада чалышув Дефтерлеримизде бугуньки кунюни язамыз

Январьнинъ ону.

Сыныф иши.

Вазифе: (Эки талебе тахтагъа чыкъып чалышалар ве язувны анълаталар).

Сёзлерни насыл язамыз? Насыл теляффюз этемиз?

а — о в — ф

волейбол, паровоз, автомат,

костюм, пароход, автобус

Суаллер: Бу сезлер насыл суалине джевап берелер? Оларны мумкюн денъиштирмек я да екъ? Насыл суаллерге джевап берелер? Бу суаллер ненинъ муаллери? Демек, насыл мевзу устюнде чалышаджамыз? Догъру...

Оджанынъ анълатмасы.

Исимнинъ джумледе башкъа сёзге олгъан мунасебетини ифаделеген грамматик шекиллерге келишлер дейлер.

Къырымтатар тилинде алты келиш бар: баш келиш, саиплик келиши, догърултув келиши, тюшюм келиши, ер келиши, чыкъыш келиши.

Исимлернинъ келишлернен денъишювине тюрленюв дейлер.

Келишлернинъ умумий схемасы

БАШ КЕЛИШ

178-инджи иш. Ашагъыда берильген метинни окъунъыз. Ким? не? суаллерине джевап берген исимлерни сечип алынъыз. Бу исимлер насыл джумле азасы олып келелер?

Къадим юнанларда бир эфсане бар. Антей душманларнен чокъ куреше. Ич енъильмей. Бунынъ сырыны кимсе бильмей. Сыр исе пек саде — Антей бар кучюни ана топрагъындан ала экен. Шунынъ ичюн де йыкъылмай. Буны анълагъан ийлекяр душман оны ерден котерип алып, эп сыкъа бере. Антейнинъ кучю кете, алсызлана. Бир къач дакъкъадан енъиледжек. Лякин шу заман аягъы ерге тие де янъыдан къуветлене ве душманны алып ерге ура.

Бу эфсане: „Ана Ватанны къорчалагъан киши онынъ топрагъындан кучь-къувет алыр, ич бир вакъыт енъильмез”, — дей.

(Э. Умеров)

Баш келиш исимнинъ джумледе, эксерий алларда, муптеда вазифесини беджерген шеклидир. Баш келишнинъ махсус ялгъамалары олмай. Демек, баш келиштеки исим ким? я да не? суаллерине джевап бере ве джумледе, эсасен, муптеда вазифесини беджере.

Меселя: Анифе кене бир озю къалды. (Ю.Б.) джумлесинде баш келиште олгъан исим Анифе ким? суалине джевап бере ве джумледе муптеда олып келе.

Баш келиштеки исим джумледе даа хитап: Эмшире, тездже олунъыз, манъа ярдым этинъиз...(У.Э.); тамамлайыджы: Мен балыкъ тута эдим; айырыджы: Къолунда алтын саат бар эди; хабер: Биз энди секизинджи сыныф талебелеримиз. (Дж. А.) ола билир.

Раатлыкъ дакъ.

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам! (+ раатланув презентациясы)

1. ынджы иш. Метинни кочюрип, сёз чешитлерини бельгиленъиз. Баш келиште кельген исимлерни, джумле азасы оларакъ, талиль этинъиз.

Аджайип, гузель кузь фаслы(. Кийик кестане(каштан), акация, ахламур, чынар (бот. платан агъачларынынъ, бир кунь эвельки ягъмурнен тазеленген ешиль антерлери узеринде сарылтым бенеклер чокъча пейда олып башлагъанлар. Теректен терекке узангъан ве чыкъ тамчыларынен ювунгъан назик орюмчек агълары, къадын герданлыгъына тизильген уфакъ инджи данелери киби, кузь кунешининъ тонукъ зиясында билинир-билинмез йылтырамакъталар. Вакъыт-вакъыт кестане агъачларынынъ^т пытакъларындан, пишип къувамына кельген ири кийик кестанелер „тып!” этип, янымызгъа, токъ къызыл ве ачыкъ сары къуру япракълар арасына тюшмектелер.

(Э. Шемьи-заде)

180–инджи иш. Схема узьре джумлелер тизинъиз. Нокъталар ерине уйгъун кельген исимни баш келиште язынъыз.

... ...

... ...

... мектепке кете ... китап окъуйлар

... ...

Дерснинъ нетиджеси. Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Эв вазифеси: 182-нджи иш. (оджанынъ анълатмасы)

Баалав.

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам!

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам!

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам!

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам!

Яза, яза болдурдыкъ

ерлеримизден турдыкъ

сагъгъа, солгъа айланып

еримизде секирдик.

секирдик, секирдик,

еримизде тынчландыкъ.

Чечеклерге, мен бакъам,

къапугъа мен айланам,

анда–мында айланып,

Яваш ериме отурам.

отурам ве раатланам!

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

Мустакъиль вазифе.

Ашагъыда берильген метинни окъуп, мектеп сёзюни сечип алынъыз. Бу исимлерге суаллер къойып, ялгъамаларны къайд этинъиз.

Коюмизде янъы, юксек бинада мектеп ерлешкен. Мектепнинъ багъчасы ве спорт мейданы бар.

Балалар эр кунь мектепке баралар. Мектепни биз эпимиз севемиз. Мектепте окъумагъа, язмагъа огренемиз. Мектептен сонъ эвде ана-бабамызгъа ярдым этемиз.

1. инджи иш.

182-нджи иш. Ашагъыда берильген кочьме маналы сёзлерге баш келиште исим къойып, фразеологии ибарелер язынъыз.

корюшюв

сыджакъ

агъыз

ачты

План- конспект

Мевзу: Исим .Исимлернинъ морфологик талили.

Макъсат:

1.исим акъкъында бильгилерни зенгинлештирюв; исимнинъ грамматик категорияларыны компьютер программасынен пекитюв;

2.талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны инкишаф эттирюв;

3. тилимизге меракъ,севги ве урьмет дуйгъуларыны ашламакъ;

Донатув:

интерактив тахта,презентация, компьютер программасы,дерсликлер

Дерснинъ чешити: бильгилерни пекитюв дерси

Дерснинъ кетишаты

1. Тешкелий анъ.

А) танышув (талебелер ресим алалар(ким? не? группасына болюнелер)

Б) оджа мевзу ,макъсатны илян этип, дефтерлерге санны,мевзуны яздыра.

2. Лугъат иши (тапмаджалар иле, талебелер джевапларны дефтерге язалар)

(Тапмаджалар)

1.Агъачларны о парлай,

Пытакъларны шарт догърай,

Агъзы эр шейни кесе,

Тишсиз,тильсиз бир косе( балта)

1. О башынен мых къакъа,

Сонъ тез ятмагъа бакъа.(чёкюч)

3.Агъзы толу тиши бар,

Багъчаларда иши бар (пычкъы)

4.Акъ сандыгъым ачылды,

Ичинден нур сачылды ( кунеш)

5 Акъшам олса,корюнир,

Саба олса джоюлыр(ай).

6.Кетсе кельмез,

Ёрулмакъ бильмез.( ель)

Оджа: Бу сезлер насыл сез чешитине кире? (исим)

- Исим деп насыл сез чешитине айтамыз? Суаллери?

исим

Не?

Ким?

Ана китап

Талебе дефтер

Оджа сыгъыр

Оджа: Насыл исимлерни билесинъиз?

исим

Джыныс

Хас

къызчыкъ Алиме

озен Салгъыр

шеэр Джанкой

Оджа: Исимлер сайысына коре насыл олалар?

исим

Чокълукъта

Текликте

( ялгъамасы ёкъ) - лар ,- лер

Оджа: Исимлер даа келишлернен тюрленелер, къана ,айтынъыз насыл келишлерни билесинъиз?(слайд с появлением)

Баш к. ким ? не? Саиплик к. Кимнинъ? Ненинъ? Догърултув к. Кимге? Неге? Тюшюм к. Кимни? Нени?Ер к. кимде? Неде? Чыкъыш к. Кимден? Неден?

Оджа: Исимлерге даа насыл ялгъамаларыны къошамыз?

(Мулькиет ве хаберлик ялгъамалары)

Мулькиет

Хаберлик

джа

I

Мен оджам

Меним оджам

Сен оджасынъ

II

Сенинъ оджанъ

III

О оджадыр

Онынъ оджасы

Текликте ве чокълукъта

Оджа: Джевапларны умумийлештирип ( рус тилинде бу ялгъамалары олмагъаныы айта)(фенлерара багъ)

Группаларда иш

Берильген сезлерни мулькиет ве хаберлик ялгъ. кельген сезлерни айырмакъ. ( «Ким» группасына (хаберл.ял) «Не» гр.(мулькиет ял.)

Ана тилим, оджадыр, умютим, талебедир, достунъ,ватандыр, китаптыр, чантасы, койдешим, багъчевандыр,бабам, агъадыр, къардашым,

китабым, аляджысынъ.

Физминутка

Оджа: Энди исе кечкен мевзуларгъа эсасланып исимлерни талиль этеджекмиз. Бу талильге морфологик талиль дейлер.

Ана тилимиз дюльбер ве зенгин.

Тилимиз - исим,не? джыныс,баш келиште,1шахсы чокълукъта, -имиз мулькиет ялгъ.

Тильни бильген - илимни ачар.

Илимни - исим,не? джыныс,тюшюм келиште,текликте

Компьютер программасынен чалышув

Джумле тизмек, 1 исимни морф.талиль этмек.

Пекитюв.

1. вазифе

Аталар сезлерини топламакъ ве исимлерни къайд этмек;

Тиль акъыл теразесидир.

Китап-бильги анахтары.

Илим акъыл чокърагъыдыр.

Тилини джойгъан илини джояр.

1. вазифе

Д ерсликнен чалышув.

167 иш С.75

Оджа талебелернинъ дикъкъатыны 75саифедеки ресимге джельп эте.

«Гедже» шииринден ким энъ чокъ исим тапар? Группалар чалышалар.

Оджа эки исимни сечип группаларгъа бере, талебелер морфологик талиль этелер.(чёльде,къушчыкъларнынъ)

Талебелернинъ презентациясы. Тахтагъа япыштырылыр

Рефлексия

Масал «Исим»ханлыгъында

Баалав.

Эвге вазифе: исим мевзусында кроссворд азырламакъ.