Разработка урока родного языка и литературы 8 класс «АЛИБЕГ ФАТАХОВАН УЬМУЬР ВА ЯРАТМИШУНАР»

Утверждаю:

Директор шк.: Кахриманова Р.В.

----------------------------

ОРУЖБАЙРИН ЮКЬВАН ШКОЛА

Лезги литературадай 8-классда

тухузвай ачух тарсунин

план - конспект

«АЛИБЕГ ФАТАХОВАН УЬМУЬР ВА ЯРАТМИШУНАР»

Муаллим:

Самурханова Э. М.

2024-йис

Лезги литературадай 8-классда ачух тарсунин план - конспект

ТАРСУНИН ТЕМА: Алибег Фатахован уьмуьр ва яратмишунар.

ТАРСУНИН МУРАД: Цумуррин хуьряй машгьур хьайи, эсерар яратмишай шаирдин, писателдин уьмуьрдин рекьикай малуматар гун, яратмишунар сад - садав гекъигиз алакьун ва абурукай чпин фикирар лугьун.

ТАРСУНИН ТАДАРАКАР: лезгийрин алатай девиррин литературадиз талукь материал (карта, чапдай акъатнавай эсерар, абурукай кхьенвай материалар, шикилар ва мсб.), абуруз бахшнавай стендар, учебникар.

ТАРС КЬИЛЕ ФИНИФ.

1. ТАРС ТЕШКИЛУН.

Тарсуниз атун. Салам гун. Авачир аялар журналда къалурун.

2. КIВАЛИЗ ГАЙИ ТАПШУРУГЪ АХТАРМИШУН.

Дегьзамандин литературадин тарихдикай, гьа йисара машгьур хьайи, эсерар яратмишай инсанрин уьмуьрдин рекьерикай суьгьбет авун, абурун эсерар рикIел хкун.

Муаллим: - Аялар, квез 18-19 асирра яшамиш хьайи шаиррикай вужар чида? Квелди абур гьа девирда машгьур хьана? Абуру чпин шиирар квекай теснифзавай? Абурун шииррин кьилин фикир вуч тир?

Аял: - Абур шиирар кхьинал машгъул тир, абурун шииррай чаз алатай девир аквазва. Абуру чпин эсерар яшайишдикай, т1ебиатдикай ва муьгьуьббатдикай теснифзавай.

3. ЦIИЙИ ТАРС ГУН.

Муаллим: - Аялар, Цумуррин хуьряй тир Алибег Фатахов шаир, писатель, переводчик яз машгьур жезва. Алибег Фатахов шаир, писатель яз квелди машгьур хьанатIа, ни лугьуда?

Аял: - Шаир, писатель яз Алибег Фатахов жуьреба-жуьре эсерар кхьиналди машгьур жезва.

Муаллим: - Алибег Фатахов 1910-йисуз Кьасумхуьруьн райондин Цумур хуьре дидедиз хьана ва 1935-йисуз кечмиш хьана.

Муаллим: -Эхь, балаяр, вичин 25 йис яш хьанвайла, яратмишунрин карди лап цуьк акъудзавай вахтунда Алибег Фатахов тифдин азардик хайи хуьре кечмиш хьана.

Муаллим: - Жегьил шаирди вичин литературный к1валах сифтени-сифте переводчиквилелай башламишна. Пушкинан, Лермонтован, Маяковскидин ва маса шаирринни писателрин эсерар перевод авунал ва абур ван хкажна к1елунал Фатахован рик1 алай. И карди мектебда к1елзавай йисара адаз еке таъсир авуна ва вичи эсерар кхьиз башламишна. Адан эсерра Советрин халкьариз женгиниз, гъалибвилиз эвердай къуват авай. Адан эсерри Советрин уьлкве мягькемаруниз, халкьарин дуланажагъ хкажуниз эверзава.

Муаллим: - 1928-йисуз сифте яз, лезги чIалал, латин гьарфаралди гьи газет акъатиз башламишна?

Аял: - Сифте яз, 1928-йисалай «ЦIийи дуьнья» тIвар алай газет чапдай акъатиз башламишна.

Муаллим: - Аялар, адан шиирар сифте яз «ЦIийи дуьнья» газетдиз акъатнай. Алибег Фатахова и газетдин редакцияда к1валахиз башламишна. Гьа и йисара ада аялар патал гзаф шиирар кхьенай, абур чна гъвеч1и классрин ктабрайни к1елнай.

Аялар, нивай адан шииррикай хуралай к1елиз жеда?

Аял: (Шиирар хуралай к1елда.)

Муаллим: -Аялар, Алибег Фатахова вич яшамиш хьайи са куьруь уьмуьрда чи литературадиз хейлин ц1ийивилер гъана. Адан мурад гьар са халкь Аллагьдин рекье аваз вилик фин тир. Алибег Фатахова сифте яз ц1ийи жанр гьикая арадал гъана. Месела: «Риза», «Газет», Лянет», «Бубадин веси». Аялар, чна 5-классда писателдин «Риза» гьикая к1елнай. Ша, чна а гьикаядин кьилин фикир вуч тирт1а ва гьикаяда никай ихтилат физват1а, рик1ел хкин.

Аял: Аярин жавабар.

Муаллим: -Аялар, Алибег Фатахован лап къиметлу эсеррикай сад, сифте яз, шиирралди кхьенвай «Кьат1-кьат1 авур зунжурар» роман я. Саки 6000 ц1арц1икай ибарат тир и ч1ехи эсерда Алибег Фатахова дагъви халкьар виш йисаралди аруш-бириш авур зунжурар кьат1-кьат1 авун, ц1ийи уьмуьр гъалиб хьунухь къалурнава. И романда урус, азербайжан, лезги ва маса халкьарин дуствал кьет1ендаказ ачухарнава. И эсердихъ галаз чун, балаяр, 10-классда таниш жеда.

Муаллим: -Аялар, Алибег Фатахова сифте яз ц1ийи жанр поэма арадал гъана. Месела: «Зарбачи Гьасан», «Гуьлпери», «МТС», «Колхозчидин мани» ва мсб. «Зарбачи Гьасан» т1вар алаз кхьенвай и поэмади чи литературада кьет1ен чка кьазва. Им дагъви рабочийрин образ ачухдаказ ганвай сад лагьай эсер я. Поэмадин лап сифте ц1арарилай башламишна авторди чун вичин геройдихъ галаз таниш ийизва ва Гьасанан рик1 зегьметдал алайди ачухдиз къалурзава.

(Ахпа поэмадай ч1укар к1елда ва аялар гъавурда гьатдайвал анализ ийида.)

Муаллим: -Аялар, гила чна поэмада гьалтзавай четин гафарал к1валахда. Доскадал алай гафар чпин баянарни галаз дафтарра кхьихь.

Муаллим: -Гьайиф хьи, шаир ва писатель Алибег Фатахов 1935-йисуз 25 йис яшда аваз тифдин азардик хайи хуьре кечмиш хьана. Фатахова эсерар яратмишай 6-7 йисан къене чи литература ц1ийи жуьре жанрайрин яратмишунралди девлетлу авуна. Шаирдин ирс давамарай невейрикай сад шаир Абдул Фетягь тир. Гьайиф хьи, гьамни лап фад рагьметдиз фена.

Чпиз Аллагь рагьмет хьурай, женнетар кьисмет хьурай чпиз, балаяр!

Инсафсуз тир ажалди,

чи Алибег кьулухъна,

Агакьарнач ам вичин,

дережайрив виниз тир.

Шиирарни к1ват1алар

хуьда чна гьуьрметдивди.

Сефилардач, серинардач,

зайифардач абурун гьал!

Давамарда гележегда

Адан хиял, адан ч1ал!

4. ЧЕТИН ГАФАР

Аран - дуьзен чил, равнина;

Веси - завещание;

Невеяр - хтулар, внуки;

Тарих - история;

Чапдай - печатдай;

Эдебият - литература.

5. ТАРС МЯГЬКЕМАРУН

КЪУГЪУН «НИЗ ГЗАФ ЧИДА?»

Муаллимди проектордин куьмекдалди доскадал къугъун къалурда. Аялриз тапшуругъ тамамарун патал тест-жавабар кхьидай чарар пайда.

6. ТЕСТ

1. Алибег Фатахов гьи йисара яшамиш хьайиди я?

А) 1923-1995 В) 1811-1900

С) 1869-1937 D) 1910-1935

2. Алибег Фатахов гьи хуьре дидедиз хьанай?

А) Цумурдал В) Ахцегьа

С) Ярагъдал D) Кьасумхуьрел

1. «Кьат1-кьат1 авур зунжурар» тIвар алай роман ни кхьена?

А) Агьед Агъаева В) Алибег Фатахова

С) Межид Гьажиева D) Къияс Межидова

1. И шииррикай Алибег Фатахован шиир къалура:

А) «Чубарук» В) «Билбил»

С) «Надинж аялар» D) «Кавхадиз»

1. Агъадихъ галай цIарар Алибег Фатахован гьи эсердай къачунва?

Юкьван буйдин, к1вач-кьил мягькем,

Гужлу, гьяркьуь тир къуьнер,

Ацукьун, къарагъун уьтквем,

Хъуьрезвай ири вилер.

А) «Зарбачи Гьасан»

С) «МТС»

В) «Гуьлпери»

D) «Арандин руш»

6. Алибег Фатахова « Ц1ийи дуьнья» тIвар алай газетда гьи йисалай башламишна к1валахнай?

А) 1930 В) 1928

С) 1910 D) 1935

7. Алибег Фатахован гьи эсерда Дагъустандин Огни шегьердикай ихтилат физва?

А) «Дагъустан» В) «Бубадин веси»

С) «Зарбачи Гьасан» D) «Надинж аялар»

8. Алибег Фатахован «Риза» гьихьтин жанрдик акатзават1а къалура:

А) шиир В) гьикая

С) поэма D) роман

9. «ЦIийи дуьнья» газет гьи йисалай акъатиз башламишна?

А) 1939 В) 1928

С) 1941 D) 1931

10. Алибег Фатахован невейрикай шаирвилин ирс давамарайди вуж я?

А) Агьед Агъаев В) Алирза Саидов

С) Абдул Фетягь D) Къияс Межидов

7. ТАРС УМУМИЛАМИШУН

-Аялар, гила чна чи чирвилер мягькемарун патал кроссворд ац1урда.

1. КIВАЛИН КIВАЛАХ.

Алибег Фатахован уьмуьрдин рекьикай суьгьбет ийиз ва шаирдин «Зарбачи Гьасан поэма анализ ийиз чирда. Гьар са аялдиз кьуд цIарцIикай ибарат тир куьруь шиир туькIуьрун меслят къалурда.

1. ТАРСУНИН НЕТИЖАЯР КЬУН.

-Аялар, чна чи къенин тарсуна гьи шаирдин уьмуьрдикай ва яратмишунрин рекьикай суьгьбетна?

10. КЪИМЕТ ГУН.

Тарсуна хъсан иштирак авур аялриз къиметар эцигда.

Алибег Фатаховаз.

Яш тIимил яз, уьмуьр чIехи,

Акунай ваз, Фатахов.

Къе чан гъизва чи балайри,

Ви чIаларал, Фатахов.

Вун уьмуьрдай вучиз икьван

Фад хъфенай, Фатахов.

Ви эсеррай цIийи инсан,

Аквазва чаз, Фатахов.

Чи девирдин пайдах я, вун.

Хкаж хьанавай, Фатахов.

Чи несилрин дамах я, вун.

АкьалтI тийир, Фатахов.

М. Жаруллаева.