Саювлар ве тезайтымлар

Эдебият 5 сыныф

Дерснинъ мевзусы: Саювлар ве тезайтымлар.

Дерснинъ макъсады:

Бу жанрларнынъ тиль зенгинлигини косьтерюв. Къырымтатар халкънынъ акъылы, зеини,

азырджеваплыгъы акъкъында беян этюв; талебелернинъ нуткъуны инкишаф эттирюв; халкъымызнынъ

агъыз яратыджылыгъына меракъ ве урьмет ашлав.

1. Огретюв макъсады: инсан омюринде китапнынъ эмиетини анълатув; эдебияттан ильки анълам берюв. Талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ ве инкишаф этмек;

2. Тербиевий макъсады: китапкъа севги, урьмет беслев. Эсерлер, эфсанелер, аталар сезлери вастасынен талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ве гъурур дуйгъуларыны ашламакъ.

3. Инкишафий макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв;

Планлаштырылгъан нетиджелер (планируемые результаты):

Фен боюнджа:

Бильмек: инсан аятында саювлар ве тезайтымлар туткъан ерини.

Дерснинъ башкъа фенлернен багъы: ана тили, тарих.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув

Донатув: компьютер, мультимедиа проекторы, оджанынъ шахсий презентациясы.

Дерснинъ эпиграфы: «Халкъ агъыз яратыджылыгъы ана тилимизнинъ хазинесидир» (Атапар сёзю)

Саювлар Тезайтымлар

Эвелеме, девелеме Къартбабам къаргъаны

Деве къушны къувалама къорадан къувды.

Аппул, уппул, Къоркъудан къарт къаргъа

Чыкъ да, къуртул. къанатны къырды.

Дерснинъ кетишаты:

1. Тешкилий къысым. Нутукъ инкишафы дакъикъасы, танышув; къыскъа суаль-джевап субети.

Эв вазифенинъ тешкерюви.

2. Дерс мевзусы ве макъсатларынен таныш этюв.

Оджа: (субет шеклинде анълатып башлай). Проблем вазифе ве суаль.

Оджа:

Балалар, эгер сиз дикъкъатнен тахтагъа бакъсанъыз, дерсимизнинъ мевзусыны анълагъандырсынъыз.

Халкъ агъыз яратыджылыгъына фольклор да дейлер. Эр бир халкънынъ озюне хас фольклоры бар.

Къырымтатар халкъынынъ да зенгин халкъ агъыз яратыджылыгъы бар.

Халкъ агъыз яратыджылыгъы эвельки девирлерде пейда олып, агъзавий шекильде яшай ве асырлар девамында халкъ арасында кенъ даркъала. Халкъ ичинден чыкъкъан бу истидатлы адамларнынъ адлары унутылгъан. Эсерлерини исе халкъ сакълагъан, зенгинлештирген, яраштыргъан ве янъы несиллерге еткизген. Балалар, сиз халкъ агъыз яратыджылыгъынынъ озюне хас олгъан тюрлерини билесизми?

(масал, ривает, лятифе, йыр, чынъ, мане, аталар сезлери ве айтымлар, тапмаджалар,саювлар, тезайтувлар, айненнилер)

Демек, ана тилимизни яхшы бильмек ичюн халкъ агъыз яратыджылыгъыны огренмек керек.(талебе бирер жанрны айткъан сонъ, чечек япрагъыны тахтагъа япыштыра ве бу жанр акъкъында озь бильгилерини айта.)

Дефтерлеримизни ачып бугуньки куню ве айыны язайыкъ. (дефтерлерде тек къайделер ве лугъат иши беджериле).

Оджанынъ анълатмасы. Саювлар.

Чешит оюнлар ойнагъанда, невбет тизмек ичюн, саювлар уйдурып сайышалар. Онынъ ичюн биз шимди ойнаджакъмыз. Ким невбеттен чыкъса, о тезайтымны тез – тез окуп бермели.

1) Оджакъ башында къартанай

Чорап шалгъа юнь тарай

Къара сыгъыр баласыны ялай,

Анам бабама чорап ямай.

2) Айник, байник.

Балабан чайник

Эски да бар, янъы да бар

Айник, байник, бар да тап.

3)Давул такътым бойнума,

Чыкътым деве елуна.

Деве елу бит базар,

Бит базарда аюв бар.

Аюв мени къоркъузды, къулагъымны чынълатты.

Талебелер ичюн вазифе илян этиле.

– Балалар, сиз оюн ойнагъанда саювларны айтып оюнны башлайдырсынъыз, догърумы? Насыл саювларны билесинъиз, айтынъыз. (бильген балалар айталар)

– Келеджек мевзумыз бу - тезайтымлар. Тезайтымларны тез-тез ве бир къач кере текрарлап айтмакъ керек. Мисаль оларакъ динъленъиз: (Оджа талебелернинъ дикъкъатыны джельп эте ве талебелернен берабер окъумалы)

1) Къартбабам къаргъаны,

къорадан къувды.

Къоркъудан къарт къаргъа

къанатны къырды.

2) Бир далда эки къартал,

бири – къарт къартал,

Бири - яш къартал.

Яш къартал, дал къакъар,

къарт къартал, дал тартар.

– Менден тез ким айтып олур? Келинъиз, меннен ким ярышлашмакъ истей? (талебелер ярышлашмакъ ичюн тезайтымларны оджанен берабер окъумалы).

Раатлыкъ дакъкъасы

3. Группаларда чалышув. 1 группа- тезайтымлар, 2 группа- саювлар. (Группаларгъа суаллер

даркъатыла. Вазифе: суальнинъ янында догъру я да янълыш олгъаныны косьтермек)

Оюн «эбет – ёкъ» оюны

1. Саювлар ве тезайтымларгъа «балалар шиириети» деймиз ___________ (эльбет)

2. «Сакъланмакъ» оюнында тезайтымлар айтыла. ___________ (ёкъ)

3. Саювлар оюнларгъа адалетлик хусусиетлерини берелер. ___________ (эльбет

4. Тезайтымлар ана тилимизде догъру ве сербест къонушмагъа ярдым этелер. ___________ (Эльбет)

5. ашамалы, ичмели - шашмаламалы....... Бу саювдыр. _________ (ёкъ).

6. Къафие ве везин саювларны ве тезайтымларны догъру ве тез айтмагъа ярдым этелер. ________ (Эльбет)

4. Лугьат иши. Мустакъиль ве индивидуаль иш. (талебелер лугъатларнен файдаланып сезлернинъ

терджимелерни язалар, огренелер). Сёзлернинъ изаатыны бермек:

Ярышлашмакъ- соревноваться

тезайтым - скороговорка

Саювлар - считалка

5. Оджа сёзюнннъ девамы: Китаплар тюрлю-тюрлю олалар: дерсликлер, лугьатлар, масаллар,

Талебелернен субет:

– Сиз китап окъумагъа севесинъизми?

– Насыл сайыларны ве тезайтымларны билесинъиз?

Нетидже чыкъарамыз:

Окъумакъ - къолай иш дегиль.

Китапны окъумакъ, муэллиф не айтмакъ истегенини анъламакъ - бу да эмек. Эдебият дерслеринде окъумакъны огренмек, окъугъанымызнынъ манасыны анъламакъ керекмиз.

Талебелерге нетидже чыкъармагъа ярдым эте. Талебелерге ве умумен сыныфнынъ ишлемесине къыймет кесе.

-Балалар, биз бугунь дерсте нени огрендик?

-Насыл вазифелернен беджердик?

баалав нетиджесини динълейлер. Озь фикирини ифаде этюв.

тырышынъыз.

Пекитюв Рефлексия.

«Микрофон» усулындан файдаланамыз.

1.Тек «микрофонны» алгъан талебе джевап бере; джеваплар изаатланмай (комментирленмей) ве бааланмай.

2. Бир талебе джевап бергенде, башкъалары къошулмайлар ве ерлеринден къычырыкъламайлар.

Оджа:

– Биз бугунь не акъкъында лаф юрсеттик? Насыл янъылыкълар бильдик?

– Насыл сёзлер ве ибарелернен таныштыкъ?

– Халкъ агъыз яратыджылыгъы насыл теркибий къысымларыны огрендинъиз?

Дерснинъ нетиджесини чыкъарув

Оджа: Балалар, биз бугунь Х.а. я. къыймети ве эмиети акъкъында субетлештик. Китапны севинъиз ве

окъунъыз. Рафларынъыз китапкъа толсун. Оларны топланъыз ве сакъланъыз. Сизге эр шейни огретеджек,

омюрде догъру ёл косьтереджек - китаптыр.

Эвге вазифе:

Саювлар ве тезайтымларнынъ къайделерни огренмек; экишер дане саюв ве тезайтымларны озюнъиз

уйдырып китапчыкъ азырламакъ керексинъиз. Янъы сёзлерни эзберлемек.

Баалав+ комментирлев

Бугунь дерсте______________________________________ мевзунен таныш олдым

Мевзуны яхшы __________________ (анъладым, анъламадым)

Мен дерсте _____________________(яхшы,ярамай, отра севиеде чалыштым)

Дерсте чалышкъаным ичюн озюме_____ ("3", "4", "5")къоям.