Сеитумер Эмин. "Ана тили" шиири.

Эдебият

5 – сыныф _____________

Мевзу: Сеитумер Эминнинъ аяты ве иджады. Шиириети. «Ана тили» шииринде муэллифнинъ ана тилине мунасебети, халкъына садыкълыгъы.Э.н.Аэнк (интонация)

Макъсад: 1. Миллий эдебиятнынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Сеитумер

. Эмин акъкъында малюмат бермек.

2. Ана тили мевзусында мунакъаша кечирмек.

3. Окъувджыларгъа ана тилине севги, урьмет, ватанперверлик, миллий гъурур дуйгъусыны ашламакъ. Миллий тарихымызге меракъ уятмакъ.

4. Талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув.

Донатма: языджынынъ фотосуретлери, дерслик, лугъат сёзлери, Къырым манзаралары.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1.Тешкилий къысым: Селямлашув. Невбетчинен субет:

Бугунь мен невбетчим. Бугунь ____________________, _________ куню. Эвге бойле вазифе берильген эди: Къырымтатар халкъынынъ белли шаири Аблязиз Велиев акъкъында аяты ве иджадыны огренмек. Онынъ «Байрагъым» шиирини талиль этип ифадели окъумакъ.

2.Эв вазифесини сорав. Оджа: Кечкен дерсте Аблязиз Велиевнинъ аяты ве иджадынен таныш олгъан эдик. Онынъ аджайып шиирлерини огрендик. Келинъиз шимди бильгилеримизни текрарлайыкъ ве пекитейик.

Мий уджюми:

1. Аблязиз Велиев къачынджы сенесинде догъды? (Языджы, терджиман, шакъаджы, сёз устасы Аблязиз Велиев 1939с. октябрь 25-те Судакъ р-н Къоз коюнде догъды)

2. А. Велиев Озьбекистанда насыл газетагъа макъалелер язып тура эди? («Ленин байрагъы»)

3. Насыл шиирлер джыйынтыгъыны нешир этти? («Мелек копюри», «Ватан тюркюси», «Ялыдаки ташчыкълар» серлевали шиирий китаплары, экинджи джиан дженкте иштирак эткен къырымтатарлары акъкъында 5 томлыкъ китабы ве даа пек чокъ несир, тарихий, терджиме китаплары чыкъа)

4. «Байрагъым» шииринде А. Велиев не акъкъкында сёз юрьсете? (миллий байрагъымыз)

5. Аблязиз Велиев шиирде окъуйыджыны неге чагъыра?

6. Миллий байракъ халкъларнынъ омюринде насыл эмиетке малик?

7. Миллий байрагъымыз акъкъында бильгенлеринъизни икяе этинъиз.

8. Шиирден анълагъанынъызны озь сёзлеринъизнен икяе этинъиз.

1. Шаир шиирде миллий байракъ халкъ ичюн не олгъаныны насыл сёзлернен анълата? (Шиирде миллий байрагъымыз халкъымызнынъ темсили, ифтихары (гъуруры) олгъаныны, бизлерге кучь-къувет бергенини анълата)

Лугъат иши:

ифтихар (гъурур) – гордость мукъаддес (азиз) – святой, священный

темсиль – символ умют – надежда

ельпиресин – пусть вьётся тамгъа – символика

саф (темиз) – чистый садыкъ – преданный

енъмек – победить джесюр – смелый

огге – вперёд кучь – къувет (такъат) – силы

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Аблязиз Велиев бугуньде – бугунь Ватанынъда яшап иджат эте. Онынъ шиирлери бугунь де бугунь бизге кучь ве рух бере. Халкъымызнынъ келеджеги огърунда курешке, окъувгъа, бильги алмагъа чагъыра.

Физкульт дакъкъа.

3.Янъы мевзу.

Оджа: талебелер, дикъкъатынъызны тахтагъа джель этем.

Тиль – акъыл теразесидир.

Тилини унуткъан – илини унутыр.

Тиль – къылычтан кескин.

Татлы сёз балдан татлы.

Оджа: Бу аталар сёзлери не акъкъында?

Оджа: Демек, талебелер, бугуньки дерсимиз насыл мевзугъа багълы оладжакъ?

Мунакъаша. «Ана тили» (талебелернинъ джеваплары динълене, ассоциация усулынен ана тили акъкъында фикирлерини бильдирелер)

Дерснинъ макъсады ве вазифелерини илян этюв.

Оджанынъ кириш сёзю: Янъы мевзу илян этиле ве дефтерлерде яздырыла. Макъсат ве вазифелер илян этиле.

Оджа: Балалар, сиз мени озь джевапларынъызнен чокъ къувандырдынъыз. Эльбетте, ана тили бизим эр шейимиз, кечмишимиз, бугуньки кунюмиз ве келеджегимиздир. Бугунь дерсимизде къырымтатар халкъынынъ белли шаири, чокъ эсерлерни терджиме эткен буюк устазымыз Сеитумер Эмин акъкъында сёз юрсетеджемиз. Онынъ «Ана тили» шиирини талиль этеджемиз. Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огренеджемиз.

Янъы мевзуны анълатув.

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем.

сабий – младонец бебий терек – дерево

ватанпервер – патриот несир – проза

несирджи – прозаик терджиман – переводчик

месюль – ответственный кятип – секретарь

муаррир – редактор къуруджы – строитель

санат – искусство нешрият – издательство

тешкилят – организация фаалиет – активность

къасаба – поселок (посёлок городского типа)

намлы (белли) – именитый, известный, знаменитый

эдебий хадим – литературный сотрудник

экинджи джиан дженки – вторая мировая война

илим – 1.наука (илимлер академиясы – академия наук) 2.знание; грамотность

1. Сеитумер Эмин не вакъыт ве къаерде догъды? (Ветанпервер шаир, несирджи, терджиман Сеитумер Эмин 1921 сенеси майыс 15-те Багъчасарай р-н Албат къасабасында догъа)

2. Къаерлерде окъуды? (Мектепте окъугъан сонъ намлы Диванкой окъув юртунда, Орта Асия университетинде (Озьбекистанда) тасиль ала)

3. Насыл газеталарда ве ким олып чалыша? (Къырымда чыкъкъан «Ударник» ве «Къызыл Къырым» газеталарында эдебий хадим, месуль кятип, муаррир олып чалыша)

4. Экинджи джиан дженкинде иштирак этеми? (Экинджи джиан дженки йыллары джеббеде Ватаныны дефаларджа къорчалай ве яралана)

5. Озьбекистанда насыл буюк къуруджилыкъта чалыша? (Сюргюнликте Фархад ГЭСи къуруджылыгъында чалыша)

6. Озьбекистанда насыл ансамбльни тешкиль этмеге ярдым эте? (Мешур миллий оюн ве йыр «Хайтарма» ансамблининъ темель ташыны къоя)

7. Даа къаерлерде чалыша? (Ташкентте Эдебият ве санат нешриятында «Къырым эдебияты болюги»нде муаррир, Новороссийск шеэринде Госкино тешкилятында фаалиет косьтере)

8. Къачынджы сенеси вефат эте? (2004с вефат этти)

Оджа шиирни ифадели окъуй ве субет кечире

1.Шаир ана тилини нелернен тенъештире?

2.« Бильмесенъ озь тилинъни, огренмезсинъ илимни…» сёзлерини насыл анълайсыз?

3.Муэллиф ана тилини насыл огренмеге мумкюн олгъаныны айта?

4. Талебелер, къырымтатар халкъы Къырымда тамыр халкъ олгъанынъдан гъайры насыл чизгилернен фаркъ эте?

Э.н. Аэнк (интонация)

Шиирни дюльбер эзгинен ифадели окъулмасына аэнкли (интонация) окъув дениле. Метиндеки эр бир сёзге онынъ манасына, эмиетине, тесирченлигине, коре ургъу берип, керек ерлеринде токъталып, керек еринде ниданен окъулмасына аэнкли ве ифадели окъув дениле.

Талебелер зынджырчыкъ усулынен шиирни ифадели окъуйлар.

Группаларда иш

1-группа

Ана тили – недир? (Ватан, халкъ, ана- баба, къоранта,эдебият, бильги, хазине, фидан, мектеп, газета, миллет, журнал…)

2-группа

Ана тили – насыл? (татлы, севимли, тувгъан, назик, халкъ, зенгин, къадимий, земаневий, эдебий, миллий, акъикъий…)

Пекитюв: Бугунь дерсте насыл языджы акъкъында айтылды?

Нени бегендинъиз, нени бегенмединъиз?

Тизильген суаллер текрарлана, джеваплар бериле. Джевапларда янъы сёзлер ишлетиле

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Демек, талебелер, белли шаир, терджиман, къырымтатар эдебиятынынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Сеитумер Эминнинъ эсерлери эдебиятымызнынъ инкишафында ольченильмез бир хазинедир.

Баалав.

Тестлер.

1. С. Эмин не вакъыт ве къаерде догъды?

А. 1921с Озенбашта Бадемлик коюнде

Б. 1921 сенеси Багъчасарай р-н Албат къасабасында

В. 1922 с Куйбышева р-н Багъатыр коюнде

2. Насыл газета ве журналларда чалышты?

А. «Ударник» Б. «Йылдыз» В. «Къызыл Къырым»

3. С. Эмин насыл шиирлер язды?

А. «Ана тили» Б. «Ант эткенмен» В. «Ана тилим»

4. Озьбекистанда насыл ансамбльни тешкиль этмеге ярдым эте?

А. «Хайтарма» Б. «Янардагъ» В. «Йылдызлар»

5. Муэллиф ана тилини насыл огренмеге мумкюн олгъаныны айта? (талебе конкрет шиирде айтылгъан фикирни тапмалы)

А. куньде 3-4 сёз огренмеге Б. миллий сыныфта окъумагъа

В. тек ана тили дерслеринде лаф этмеге

Джеваплар: 1.б 2. а, в 3. а 4. а 5. а

Япрачыкълар топлана ве баалар къоюла.

Эв иши: Дерсликте с. 52-54 саифелерни окъумакъ ве къыскъадан конспек язмакъ, шиирни эзберден окъумакъ, лугъат сёзлерини огренмек.