Семен Капитонов «Мин до5оттордоох этим» сэһэнин кылаас таһынан ааҕыы.

Семен Капитонов «Мин до5оттордоох этим» сэһэнин кылаас таһынан ааҕыы.

Семен Спиридонович Капитонов. Поэт, Россия суруйааччыларын сойууьун чилиэнэ, Саха Республикатын культуратын туйгуна, «Гражданскай Килбиэн», «Амма киэн туттуута» бэлиэлэр хаьаайыннара, Соморсун, Сул5аччы нэьилиэктрин, Амма улууьун бочуоттаах олохтоо5о.

Семен Спиридонович Капитонов 1951 сыллаахха Амма улууһун Сулҕаччы нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 4 оҕо тапталлаах аҕата, 7 сиэн амарах эһэтэ.

Литератураҕа тапталы инэрбит, уһуйбут киьинэн буолар Соморсун оскуолатыгар учууталынан үлэлээбит В.Ф.Гольдеров.

1. «Кыыс Амма», 2. «Хатыннар сайыны түһүүллэр”, 3. “Үҥкүүлүүр үрүҥ түүн”, 4.“Тапталым чараҥар”, 5. “Алгыһы андаҕар оҥостон», 6. “Аналым кыыс Амма”, 7. «Талыллыбыт айымньылар», 8. “Эһигини санаан, ахтан».

Үгүс суруйааччылары кытта алтыһар, доҕордоһор.

Семен Капитонов хоһоонноругар 200-чэҕэ тиийэр хоһоон ырыа буолан айыллан истээччи сэҥээриитин ылан киэҥ эйгэҕэ тахсан, уостан түспэккэ ылланар. Ол курдук мелодистар: А.Кузьмин, В.Тараховскай, Н.Андросов, А.Бандеров, В.Еремеев уо.д.а. Ордук биллэр ырыалара: “Сардаана”, “Хатыҥнар сайыны түһүүллэр”, “Үҥкүүлүүр үрүҥ түүн”, «Эн кэллиҥ», «Аммам хатын чараннара» уо.д.а.

«Капитоновскай аа5ыылар» суруйааччы үбүлүөйдээх сылларыгар тиһигин быспакка ыытыллаллар.

То5о чопчу бу айымньыны таллым : 1. Билиҥҥи дьалхааннаах, куһа5ан дьаллык арааһа тэнийбит, тар5аммыт кэмигэр саҥа улаатан эрэр үүнэр көлүөнэни арыгы дьаатыттан тэйитэр, арыгы куһа5ан содулун өйдөтөр сыалтан; 2. Арыгы хайдахтаах да кэрэ сэбэрэни, бастын, үтүө майгыны, бэйэни кыанар, тэтиэнэх хаачыстыбаны суох оҥорор; 3. Арыгы киһини, эр киһититтэн дьахтарыттан тутулуга суох, ааспаттык, арахпаттык ытарчалыы ылыан сөп, киһи аатыттан, ыал аатыттан аһарар содуллааҕын; 4. Арыгыга убаммыт киһи кэнчээри ыччаттара, о5олоро улаатан, олох киэн суолугар уктэнэллэригэр ыарахаттары көрсөллөр, киһи-хара буолалларыгар көмө-тирэх суоҕуттан үгүстүк бүдүрүйэллэр; 5. Олоххо көстөр, сиэргэ-баппат куһа5ан быһыы-майгы үксэ арыгы испит туруктаах сылдьан оҥоһуллар; 6. Автор көмөтүнэн кини архивыттан ылыллыбыт хаартыскалар, суруктар, көмөлөрунэн үөрэнээччилэргэ ордук тиийимтиэ буолуо диэн.

Автор Семен Капитонов «Мин доҕоттордоох этим” айымньытын геройдарын туһунан ахтыыта.

«…Мин үчүгэйкээн доҕоттордоох этим. Оччолорго тыа оскуолатыттан оройуон киинигэр киирэммин 9-10 кылаастарга кинилэрдиин эн-мин дэсиһэн икки сыл устата бэйэ-бэйэбитигэр хардарыта убай-быраат, эдьиий-балыс сыһыаннаһыыларыттан итэҕэһэ суох истиҥник сыһыаннаһан үөрэн-көтөн, билигин бары саха ыччата таптаан ыллыыр ырыабытыгар этиллэрин курдук: «Күлэн, оонньоон-айдаарсан, сэмэлэһэн-хайҕаһан”... сүрдээх иллээхтик үөрэммиппит … » Кылаас салайааччыта: Сысолятина Анна Семеновна.

«Икки сыл сааскы үрүйэ уутунуу күлүмүрдүү лыҥкынаан, эдэр саас, кулун сүрэх үөрүүлээх тэбиитинэн араас кэрэ өҥүнэн толбоннуран чыпчылыйыах түгэнэ элэс гыммыта…»

«Тапталлаах учууталларбытын, оскуолабытын кытта мунчаара быраһаайдаһан биһиги кылаас эдэркээн уолаттара уонна кыргһыттара хаһан даҕаны, ханна да сырыттарбыт, олох хайа баҕарар түгэнигэр бэйэ-бэйэбитин олох умнуо суох, өрүү көрсүһэ, өйөһө сылдьыах буолан, ыам ыйын ньургуһунун курдук ыраас, олоххо маҥнайгы андаҕары бэрсэн, саҕа күн үрүҥ түүнү атаарыыта биир уйаттан көппүт күөрэгэй чыычаах оҕолорун кэриэтэ Амма кытылыттан олох угуйа тыргыллар ыллыктарынан үрүө-тараа көппүппүт...»

« Мин до5оттордоох этим» сэһэн сүрүн геройдара

Иза Голикова, Иван Барашков.

«Лаана аһара сэмэйэ, аҕыйах саҥалааҕа, мэнээк бэйэтин баарын биллэрбэт, төһө да бииргэ үөрэнэр дьүөгэлэриттэн көстөр дьүһүнүнэн, быьыытынан –таһаатынан, үөрэҕэр билиитинэн таһыччы ордугун иһин кинилэртэн чорбойо сатаабат, киэмсийэ туттубат, түөһүн мөтөппөт, кэтэҕин чынаппат, тобулута одуулаабат этэ. Хата кини төттөрүтүн “көрбөтөллөр, мин кэрэбэр харахтарын хатаабаталлар ханнык” диирдии оонньууга-күлүүгэ, дьээбэлээххэ –бэтиэхэлээххэ өрүкүнэспит дьүөгэлэрин кэннилэригэр буолара...»

«Лаана мин куппун туппут, утуйар уубун уйгуурпут, бастакы тапталым Роза дьуогэтэ этэ…»

«Оттон Ваня Лаана5а холооттоххо таһыччы атына. Үгүс саҥалаах-инэлээх, биир кэм киирэр-тахсар, эргичиҥниир, биир сиргэ уһуннук кыайан турбат-олорбот кылаас комсора, ону ааһан оскуола бастыҥ спортсмена, киэн туттуута, быһатын эттэххэ оскуола маҥнайгы “күнэ-ыйа” этэ...Оскуола, ону ааһан оройуон оҕолорго биир бастыҥ спортсмена Ванянан биһиги кылааспыт киэн туттара. Кыра кылаас уолаттара быһата кинини кумир оностоллоро...»

«Бииргэ үөрэнэр кыыстара Туйаара бииргэ төрөөбүттэринээн тулаайах хаалаллар, уокка оттор мастара бүтэн, оһохторун оттубакка Ваняттан көмө көрдөһөр, онуоха Ваня салалтатынан кылаас уолаттара кини дьиэтин таһыттан кураанах тиити эрбээн сыарҕалаах атынан бүгүн күнү аһарбакка Туйааралаахха тириэрдэргэ, кыргыттар тиийэн дьиэ ис-тас үлэтигэр көмө-тирэх буоларга, күннэтэ дьуһуурустуба олохтуурга быһаарыналлар».

Ваня морфлокка сулууспалаабыта. Ол сылдьан Изата оҕоломмутун туһунан миэхэ үөрэн-көтөн суруйда. Мин оччолорго дойдубар Соморсуҥҥа баарым, производство5а үлэлиирим. Ваня тихоокеанскай флотка сулууспалаабыта. Анал хараабылы харабыллаан биир рейстэн төннөллөрүгэр ол хараабылга сылдьыбыт уолаттар, командирдар бары кэриэтэ радиация5а оҕустарбыттар. Нэһиилэ рейстэн кэлбит дьону сонно тута Сочига баар анал госпитальга сытыарбыттар. Манна кини сыл аҥара эмтэнэн, хаан бөҕөтүн уларыттаран, тыыннаах хаалан, срогун иннинэ дойдутугар эргиллэр. Дойдутугар тиһигин быспакка хаанын аналиһын бэрэбиэркэлэтэ сылдьар. Дойдутугар кэлээт, кини таптыыр кыыһын Изатын ойох ылар, оҕотун көрсүһэр. Ол гынан баран олох диэн олох. Ваня ыалдьар буолан санаата туьэн арыгылаан барар… Автор ахтыытыттан.

Иркутскайдааҕы Хо-Ши-Мин аатынан омук тылын үөрэтэр институт устудьуона.

Студент көрдөөх-нардаах, түрбүөннээх-түрүлүөннээх олоҕо, саҥа табаарыстар, доҕоттор, сайынын тутар этэрээттэргэ киирэн дойду араас муннуктарыгар үлэлээһин – бу барыта олох сырдык суолугар атаарбыт оскуолаҕар ахтылҕаҥҥын балай да аччаталлара. Ол эрээри мин бииргэ үөрэммит оҕолорум ким ханна, хайдах сылдьарын дойдубуттан кэлэр суруктартан билэрим.

Семен Капитонов, Иван Барашков.

Иван Барашков Семен Капитоновка суруктара.

Ыытыллар улэлэр: 1. Утарыта корсон олорон кэпсэтиьии. - “Киьи дьыл5ата бэйэтин илиитигэр”, “Анала оннук буолла5а” диэн этиилэртэн хайатын кытта ордук сопсоьо5ут? - Киьи арыгы дьаатыттан арахсыан соп дуо? Бу тубэлтэ5э киьиэхэ ханнык хаачыстыбалар ордук суолталаахтарый? - Билинни олоххо арыгыны олорчу суох гыныахха соп дуо? - Киьи аймах арыгыттан хайдах суолу тобулан босхолонуон собуй? - уо.д.а. 2. О5олорго араас тема5а рефераттары, толкуй суруктары, ойтон суруктары суруйтарыахха соп; 3. Арыгы буортутун туьунан оссо саха литературатыгар ханнык айымньыларга сурулларын булан тэннээн коруу. 4. “Кыым” хаьыат “Хара дьай” рубрикатыгар суруллубут ыстатыйалары аа5ыы, тэннээн коруу, олоххо буолар куьа5ан быьыы арыгы испит туруктаах оноьулларын оссо тогул итэ5эйии.

Тумук. Семен Спиридонович Капитонов “Мин до5оттордоох этим” сэьэнин нонуо уунэр колуонэ5э арыгы киьи ойун сууйэр куьа5ан содулун, арыгыга ылларбыт киьи онтон толоруйэрэ, арахсара олус уустугун, биирдэ бэриллэр оло5ун алдьатыан собун ойдотуоххэ соп .